از آنجا که وجود بارگاه سید الکریم، حضرت عبد العظیم حسنی ع در شهر ری، نعمتی برای شهروندان تهرانی بشمار آمده وچنین می توان إظهار نمود که پس از ولی نعمت ما ایرانیان در مشهد، یعنی حضرت ثامن الائمًه، امام رضا ع ، بارگاه ملکوتی وملائک پاسبان حضرت عبد العظیم حسنی در شهر ری وتهران، برکت وروح ویژه ای را به این پهنه از گیتی بخشیده است که شهروندان تهرانی از این نعمت برخوردار بوده که در شبهای جمعه، رو به سوی این بارگاه با صفا نهاده وبا زیارت این شاهزاده واجب التعظیم، ثواب زیارت حضرت اباعبد الله الحسین ع را بدست آورند که این خود یکی از ویژگیهای این امام زاده وعالم بزرگوار حسنی است که إمام هادی ع در باره ایشان بفرمایند : ثواب زیارت قبر حضرت عبد العظیم، که نزد شما است، مانند کسی است که قبر حسین ع را زیارت کرده باشد.
در بیش از چهار دهه ای که در تهران حضور دارم، همواره برای رفع مشکلات وسختی های خود رو به سوی بارگاه سیًد الکریم نهاده ومعجزاتی را خود از این امامزاده واجب التعظیم، مشاهده کرده ودریافت داشته ام.
عبدالعظیم حسنی در سال ۱۷۳ قمری (۷۸۹ م)، در زمان امام موسی کاظم ع در شهر مدینه زاده شد. پدرش عبدالله و مادرش فاطمه نام داشتند. همسر وی خدیجه، دختر قاسم بن حسن بن زید بن امام حسن مجتبی ع بود.
حضرت عبدالعظیم ع پس از ورود به شهر ری، در سرداب خانه یکی از شیعیان آن شهر به زندگی پنهانی روی می‌آورد و پس از مدتی بیمار می‌شود و در سال ۲۵۲ قمری (۸۶۶ م) در زمان امام علی النقی ع از دنیا می‌رود.
باغی که پیکر حضرت عبدالعظیم ع را در آن به خاک سپردند، در دروازه باطان یا باب طاق یا ماطاق، بیرون از باروی ری عهد اسلامی واقع بود و این وضع تا حدود یک قرن پیش همچنان باقی مانده بود.
از خرداد ماه سال ۱۳۹۵ شمسی کارگاه ساخت ضریح مطهر حضرت عبد العظیم ع در این مکان آغاز بکار نموده ومکرر مورد عنایت عزیزان بوده ودعوت شده بودم لیکن موفق به حضور در این کارگاه نمی گردیدم، تا اینکه در روز دوشنبه ۲۲ آبان سال ۱۳۹۷ شمسی، برابر با ۱۲ صفر المظفر سال ۱۴۰۰ هجری توفیق یار گردید به همراه دوست عزیزم آقای دکتر ابوالقاسم دولتی که بیش از یک سال ونیم در ترمیم خشت های گنبد مطهر امیر المومنین ع در نجف أشرف همکاری داشته وکاری کارستان وماندگار در این راستا صورت پذیرفت، به حرم مطهر حضرت عبد العظیم حسنی ع مشرف شدم.
از آنجا که کهن‌ترین ضریح مرقد حضرت عبدالعظیم، فرمان مورخ۹۵۰ق/۱۵۴۳م شاه طهماسب صفوی درباره متولی و موقوفات آستانه است. از فرمان یاد شده برمی‌آید که تا آن زمان بر گرد مزار، ضریحی نبوده است.
طهماسب صفوی در این فرمان، برای جلوگیری از دست رساندن زایران به صندوق مزار، دستور داد که ضریحی چوبی بر گرد مزار نصب شود. چنین بر می آید که این ضریح تا دوران فتحعلی شاه قاجار باقی بوده است زیرا که هیچ منبعی به ترمیم یا تغییر آن اشاره ای نکرده است.
فتحعلی‌شاه قاجار آن ضریح را با ضریحی از نقره تعویض کرده است. این ضریح در روزگار ناصرالدین‌شاه تعمیر شد، با اینهمه در ۱۳۲۸ش، به سبب لرزش سخت و سستی بنِ آن، پاره‌ای از بخشهای ضریح را تعویض کردند. و آن را بر پایه‌ای از سنگ مرمر به ارتفاع ۳۵ سانتیمتر بر پای داشتند؛ اما بخش بالای ضریح شامل کتیبه‌ها و اشعار بر جای ماند.
درازای ضریح کنونی ۳/۸۷ و پهنای آن ۲/۹۵ و ارتفاعش ۲/۴۰ متر است. در گرداگرد ضریح جمعاً ۱۴ دهانه مشبک دیده می‌شود. در پشت این دهانه‌ها به استثنای دهانه میانی جبهه شرقی ضریح که درب ورودی آن به شمار می‌رود، صفحات شیشه‌ای بزرگی برای جلوگیری از دست رساندن زایران به صندوق تعبیه کرده‌اند.
بر حاشیه بالای ضریح و گرداگرد آن کتیبه‌ای است که سوره الرحمن به خط ثلث بر آن نقش شده و در زیر، بر کتیبه دیگری اشعاری به فارسی رقم خورده است. در این اشعار، نام فتحعلی‌شاه، بانی ضریح نقره و امین السلطان، مجری تعمیر آن در روزگار ناصرالدین‌شاه خوانده می‌شود.
بر فراز و گرداگرد ضریح، جمعاً ۶۴ گلدان زرین زیبا ـ در هر طول ۲۰ عدد و در هر عرض ۱۲ عدد ـ و افزون بر این، در ۴ گوشه ضریح، ۴ گلدان زرین بزرگتر نصب شده است.
در آغاز به زیارت وپای بوسی این إمامزاده واجب التعظیم، مشرف شده وسپس به زیارت امامزاده حمزه فرزند امام موسی بن جعفر علیهما السلام ونیز امامزاده طاهر از فرزندان امام زین العابدین ع شتافتم. هر بار که توفیق زیارت این بارگاه وسید الکریم را پیدا کرده وچندین بار در غبار روبی این ضریح حضور داشته وگام به درون ضریح مطهرش نهاده ام، دغدغه ام کهنگی وفرسودگی این ضریح بوده است، گرچه ساخت آن خود از زیبایی خاصًی برخوردار است لیکن در حدود دوقرن از ساخت این ضریح، سپری گردیده است.
پس از زیارت به کارگاه ساخت ضریح مطهر که در گوشه ای از این مکان مقدس قرار داشت، گام نهاده ومورد استقبال آقای مهندس حسن آقا بابا، مشاور معاونت عمرانی آستانه وجناب آقای مهندس عباس بهزادی، که مدیریت پروژه ساخت ضریح مطهر را عهده دار بودند، ونیز برادر عزیزم جناب آقای محسن إسماعیلی، نماینده دفتر تولیت آستانه قرار گرفته ومرا مورد لطف فراوان خود قرار دادند.
در آغاز به بازدید از یک بخش از ضریح که به ابعاد یک متر وچهل سانتیمتر در یک متر وهفتاد سانتیمتر بود، پرداختم. این ساخته که به وزن شصت وهشت کیلوگرم نقره خالص، مخلوط با پالادیوم بود که بدون تردید می توانم بگویم در دوران کنونی، از نظر زیبایی وضخامت سه میلی متری وهنر زیبا وبرجسته ای که با طرح هنرمند مشهور ولایی وجهانی، جناب استاد فرشچیان که توفیقی بس گسترده در این دوران نصیب وی گردیده است از سویی، وهنرمندی وکار زیباوهنرمندانه استاد کار مشهور اصفهانی، جناب علیرضا أسدی که بصورت خانوادگی یعنی با فرزندان هنرمندش آقایان محمد، علیرضا، وعلی اکبر أسدی، اثر وهنری ماندگار را مشغول بوده که بدون تردید، این کیفیت کار وهنر بر روی نقره ونقش ونگار برجسته با ضخامت سه میلیمتر، در حدً خود بینظیر بشمار می آید.
از آنجا که اینجانب توفیق آن راداشته ام که در مراحل ساخت ضریح مطهر حضرت اباعبد الله الحسین ع، ونیز ساخت ضریح مطهر امامین عسکریین علیهما السلام وهمچنین ترمیم وتعویض پنجره ها وستون های ضریح مطهر أمیر المومنین ع در نجف أشرف، شرف حضور داشته باشم، ویژگیها وخصوصیاتی را به ویژه در اجرای طرح بر روی نقره وبرجستگی های آن را که عمر ضریح را به بیش از دو قرن یا افزون بر آن افزایش می دهد، ملاحظه نمودم. این ضریح از دوازده بخش که دو بخش آن به ابعاد إشاره شده در پیش وده بخش دیگر به ابعاد یک متر وهفتاد سانتیمتر در هفتاد وپنج سانتیمتر بوده که در حدود دو تن نقره خالص ومقداری پالادیوم به منظور پیشگیری از اکسیداسیون وسیاه شدن نقره بکار رفته است. که گفتنی است این فراورده ومخلوط نقره وپالادیوم وجز اینها، از فلزات گرانسنگ، به دستور دکتر دولتی، دوست دانشمندم ومتالوژیست معروف ایران واستاد دانشگاه شریف است، که بر ظرافت ومتانت وشفافیت نقره آن افزوده است.
اسکلت فلزی این ضریح یک تن وچوب ساج بکار گرفته شده در آن در حدود سه تن وزن دارد. بنظر می رسد که در پایان، این ضریح زیبا، در حدود پنج تن وزن در بر داشته باشد.
پس از بازدید از بخش آماده ضریح مطهر، به همراه عزیزان به درون کارگاه قدم نهاده وبا استاد علیرضا أسدی وفرزندانش که با هجرت از اصفهان به شهر ری وتوفیق مجاورت با بارگاه حضرت عبد العظیم ع، وتلاش شبانه روزی، به خلق این أثر هنری وماندگار مشغول هستند، آشنا شدم. فضای معنوی کارگاه وچهره های نورانی این عزیزان، خود نشانگر خلوص این عزیزان بود که بدون تردید از رشحات معنوی صاحب ضریح، خود وتمام دست اندرکاران وخادمان این بقعه بهره مند گردیده و می‌گردند.
دقایقی را به توضیحات استاد أسدی گوش فرا داده ودر نقش هایی که بر روی نقره ضریح با فرو رفتگی وبرجستگی های زیبا واستفاده از اعداد ۵و۱۲ و۱۴، که هریک خود رمز ونشانی از پنج تن آل عبا، و دوازده امام علیهم السلام، و چهارده معصوم داشت، با شگفتی به هنر دست این عزیزان، دیده دوختم ودر لحظه ای با سرعت، بر انگشتان دست این استاد بوسه زدم.
در این هنگام توفیق یافتم که دقایقی نیز با راهنمایی استاد أسدی، بخش هایی از گُل این نقش را با ضربات ملایم چکش ومیخ مخصوص به نقش آورم که باشد تا این اندک خدمتم، در پرونده من بشمار آید.
هیچگاه تصورم بر این نبود که در کارگاهی نسبتا ساده، با ضریحی به چنین زیبایی وعظمت وهنرمندی برخورد نمایم که در اینجا برخود ضروری می دانم که از تمامی عزیزان دست اندر کار ساخت این ضریح، ضمن قدر دانی وتشکر، به آنان تبریک گویم.
با خانواده هنرمند أسدی خداحافظی کرده ودر آخرین لحظات به آنان یاد آوری نمودم که توفیق خدمت وخلق چنین آثاری که نام آنان را در تاریخ این کره خاکی وبه ویژه در پرونده آخرتشان جاویدان ساخته ومی سازد وباید قدر دان این نعمت بزرگ باشند.
فضای معنوی وزیبای کارگاه را در حالیکه قدم هایم یارای خروج از آن را نمی داد ودلم نیز همچنین، لیکن تن بدان داده و بناچار گام از آن بیرون نهادم.
گفتنی است در دوران فتحعلی شاه قاجار (۱۲۱۱ تا ۱۲۵۰ هجری قمری) ضریح نقره حضرت عبدالعظیم الحسنی (ع) ساخته شد که اکنون بخشی از کتیبه حاشیه بالای آن در ضریح کنونی که به وسیله استاد غلامحسین اقلیما، حاج محمد صنیع خاتم در سال‌های ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۰ هجری شمسی ساخته شده ودر جای اصلی نصب شده است.
در سال‌های ۱۲۹۹ تا ۱۳۲۰ هجری قمری یعنی دوره قاجار تزیینات کاشیکاری و آینه‌کاری و تهیه و نصب درهای نقاشی، منبت و خاتم و تعمیر ضریح و ساخت مناره‌های بلند و نماسازی صحن اصلی و صحن‌های دیگر مجموعه آستان انجام شده و همچنین پوشش گنبد حضرت عبدالعظیم الحسنی (ع) با خشت‌های مسی زرین و ساخت دو مناره بلند آن در سال ۱۲۷۰ هجری صورت گرفت.
قدیمی‌ترین اثری که در بنای فعلی آستان مقدس وجود دارد سردرب آجری دوران سلجوقی از آثار مجدالملک قمی مربوط به سال‌های حدود ۴۹۵ تا ۴۹۸ هجری قمری است. از ویژگیهای سر درب دوران سلجوقی می‌توان نتیجه گرفت که بنای بقعه حتی قدیمی‌تر از قرن پنجم هجری است و احتمالاً می‌توان بنای فعلی را مربوط به قرن چهارم هجری دانست.
پس از دیدار از کارگاه ساخت ضریح، به سفره متبرک حضرت ع دعوت شده ونهار را با عزیزان نام برده شده وبا حضور نائب التولیه آستان، جناب آقای اکبریان صرف نمودیم وگفتگویی نیز در راستای ساخت ضریح وویژگیهای آن به میان آمد، وبه ذکر خاطراتی از ترمیم گنبد امیر المومنین ع در نجف أشرف ونیز سخن در توسعه پیرامون ضریح مطهر امام حسین ع وترفیع گنبد مطهر آن در کربلا پیش آمد.
سپس در این هنگام توفیق دیگری بدست آمد وبا عزیزان به بام حرم مطهر وبه کنار گنبد شریف سیًد الکریم، امامزاده واجب التعظیم، حضرت عبد العظیم حسنی ع مشرف شده وساعتی را در کنار وپیرامون آن سپری کردم وخود را به درب زرًین گنبد وخشتهای آن، متبرک ساختم. لحظات بسیار زیبایی بود که بدون تردید از لحظات عمر من بشمار نمی آمد.
مساحت گنبد مطهر در حدود سیصد متر مربع بوده ودر حدود هفت هزار خشت زرین بر روی آن قرار دارد. گفتنی است که گنبد مطهر امیر المومنین ع در نجف أشرف دارای مساحتی به مقدار پانصد وهشتاد متر مربع بوده ودارای ۹۲۱۷ خشت طلا می باشد که، خشت های گنبد حضرت عبد العظیم کوچکتر از خشت های گنبد حضرت علی ع می باشد.
بنای نخستین این آرامگاه را محمد پسر زید داعی علوی در نیمه دوم قرن سوم هجری قمری برابر با با قرن نهم میلادی تعمیر اساسی کرد. در گاه اصلی ورودی آن که در شمال آرامگاه قرار دارد به فرمان پادشاهان خاندان بویه و سپس با تلاش مجدالملک قمی ساخته شد.
بنای آرامگاه در بخش پایین، چهارگوشی است که هر سوی آن حدود هشت متر است. در بالا مانند همه بناهای سلجوقی برفراز چهارگوشه حرم چهار گوشوار یعنی چهار طاق مورب بنا کرده‌اند و بالاتر از آن یک هشت ضلعی و بر روی آن یک شانزده‌ضلعی ساخته‌اند. روی این شانزده‌ضلعی گنبد اصلی حرم ساخته شده‌است. تمام این بخش‌ها از درون آیینه‌کاری شده‌است. تعمیر و تغییرات اصلی این بخش در زمان شاه‌طهماسب صفوی انجام گرفته‌است. صحن‌ها و ایوان از آثار دوره صفوی می‌باشد. در دوره قاجار تعمیرات و اضافات بسیاری صورت گرفت. پوشش زرین گنبد به فرمان ناصرالدین شاه در سال ۱۲۷۰ هجری قمری برابر با ۱۸۳۵ میلادی انجام گرفته‌است.
گنبد زراندود حضرت عبدالعظیم، خود از جمله آثار کهن آستانه است. این گنبد نیز نخستین‌بار توسط مجدالملک براوستانی، آنگاه که بقعه را تجدید بنا می‌کرد، ساخته شد، گنبد مانند دیگر گنبدهای بقاع متبرکه درجه اول دارای ۲ جدار است.
پوشش درونی، شامل طاق ضربی مدور و پوشش بیرونی مخروطی شکل بود که در روزگار شاه طهماسب تغییر شکل یافت و در ۱۲۷۰ق/۱۸۵۴م به فرمان ناصرالدین‌شاه طلاکاری شد.
ارتفاع گنبد از رأس تا سطح بام به صورت عمودی حدود ۱۲ متر و به صورت محدب حدود ۱۸ متر است. بر پیرامون گنبد که اصطلاحا گریو گنبد نامیده می شود، ۲ ردیف کتیبه نصب شده است. بر کتیبه‌های بالایی، اشعاری با خطوط زرین بر متن لاجوردی رنگ، حاکی از طلاکاری گنبد به فرمان ناصرالدین‌شاه است. بر کتیبه زیرین که عریض‌تر از کتیبه بالای است، سوره «انا فَتَحْنالَکَ فَتْحاً مُبیناً» نقش بسته است. پوشش درونی گنبد، همراه با دیوارهای حرم آینه‌کاری شده است.
یکی از نفیس‌ترین آثار تاریخی آستانه عبدالعظیم، صندوق چوبی روی مزار است که در ۴ سوی آن، زیارت‌نامه و آیات قرآنی به خط نسخ و ثلث برجسته، توسط یحیی بن محمد اصفهانی حکاکی شده است و تاریخ ۷۲۵ق/۱۳۲۵م بر روی آن قابل خواندن است.
این صندوق به تصریح کتیبه روی آن، به دستور خواجه نجم‌الدین محمد، مقارن روزگار ابوسعید ایلخانِ مغول ساخته شده است. به تصریح کتیبه مذکور، بنای مرقد نیز از وی می باشد. اما خواجه‌نجم‌الدین می‌بایست مرقد را تعمیر کرده باشد، زیرا چنان که اشاره شد، تجدید بنای اصلی حرم در روزگار سلجوقیان و به فرمان مجدالملک انجام یافت.
صندوق یاد شده که در اثر مرور زمان فرسوده شده بود، در ۱۳۲۹ش توسط حاج محمد صنیع خاتم، هنرمند مشهور عصر، به گونه زیبایی مرمت شد. و اکنون به درازای ۵۸/۲ و پهنای یک و ارتفاع ۲۰/۱ متر بر جای است.
تاریخ ساخت صندوق داخل آرامگاه حضرت عبدالعظیم، ۷۲۵ هجری قمری برابر با ۱۳۳۵ میلادی است که ظاهرا کهن ترین صندوق موجود در اعتاب مقدسه کنونی بشمار می آید.
پس از زیارت گنبد مطهر، به کنار مناره های زیبای این بارگاه که به حدود دو قرن پیش باز می گردد آمده وجای لک لک ها وصدای زیبای آنها را خالی دیدم. لک لک پرندگانی هستند که اصولا در بالاترین نقطه های یک ساختمان یا درخت ونزدیک به آب مسکن گزیده واز آنجا که أصولا مناره ها در اعتاب مقدسه، علاوه بر بلندترین مکان، اتاقک های معروف به اتاقک أذان، بهترین مکان برای لانه گزینی این پرندگان بوده وحوض آب ورودخانه پیرامون مراقد، یکی دیگر از ویژگیهای لانه گزینی لک لک ها می باشد که متاسفانه در شرایط کنونی، در هیچیک از مراقد مشهور کنونی، دیگر لک لک ها وصدای زیبای آنها را نمی شنویم.
در ادامه به کنار گنبد مرقد امامزاده طاهر آمدیم ومتاسفانه پوشش زیبای کاشیکاری شده هفت رنگ این گنبد دچار اشکال شده، به گونه ای که بخش هایی از قطعات کاشی وسرامیک این گنبد، در پیرامون آن بر زمین ریخته بود.
در پایان به رسم یادگار، عکس هایی را در کنار هر مکان مقدس گرفته وسرانجام از پله های بام بارگاه مطهر حضرت عبد العظیم حسنی ع، که بیست ودو پله داشت، به پایین آمده ودر آن لحظات چنین احساسی را داشتم که تو گویی از عرش به زمین فرود می آیم.
لحظاتی روحانی وآسمانی را سپری نمودم که بدون تردید این لحظات، از زیباترین لحظات عمر من بشمار آمده ومی آید. جای جای این بقع متبرکه، پر از انرژی وروحانیت است امًا نمی دانم که چرا بام این بارگاهها ودر کنار گنبد این بزرگواران، صفا وروحانیت وانرژی دیگری را احساس می نماییم، توگویی در عرش ودر کنار فرشتگان هستی ونسیم بال فرشتگان را بر سلولهای صورتت احساس می نمایی!
مگر نه این است که در زیارت نامه این بزرگان، چنین خطاب می کنیم: السلام علی ملائکة الحافًین بهذا الحرم الشریف...
اللهم وفقنا لزیارتهم وخدمتهم فی الدنیا ولا تحرمنا عن شفاعتهم فی الآخرة
آمین
نظر شما