آیا شیطان فرشته بود؟

به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، شیطان در معانی مختلفی به کار گرفته می شود:

الف ) ابلیس که همان شیطان جنی معروف است که بر اثر خودداری از سجده بر آدم , از درگاه الهی رانده شد.

ب ) هرگونه عامل شر و گمراهی و انحراف, اعم از نفس اماره, انسان های بد (شیاطین انسی) جنی های گمراه و گمراه کننده (شیاطین جنی).

توضیح بیشتر:

بنابر روایت مجمع جهانی شیعه شناسی، شیطان و ابلیس: شیطان در لغت، اسم جنس است به معنای موجود شرور و شامل هر موجود متمرّد و طغیانگر و خرابکاری می شود. خواه از جن باشد یا انسان یا سایر موجودات. به همین جهت در قرآن کریم گاه به صورت مفرد و گاه به جمع به کار رفته است مانند تعبیر شیاطین الجنّ و الانس؛(انعام / ۱۱۲)

اما شیطانی که معمولاً مورد سخن است، موجودی است به نام ابلیس که در قرآن سخن از او آمده است ابلیس، موجودی است از نوع جنّ که به فرموده قرآن کریم به واسطه عبادت پروردگار در رتبه ملائکه قرار گرفته بود لکن با تکبّر و طغیان از فرمان و دستور الهی مطرود واقع گشت و قسم یاد کرد که بنی آدم را اغوا کند. «فسجدوا الا ابلیس کان من الجنّ ففسق عن امر ربّه»؛(کهف / ۵۰).

بنابراین حقیقت ابلیس، از جنس جنّ است. جن در لغت به معنای پوشیدگی و پنهانی است یعنی موجودی که برای ما در شرایط عادی، قابل درک حسی نیست. همان گونه که انسان از خاک آفریده شده، جنّ از آتش آفریده شده «و الجانّ خلقناه من قبل من نار السموم»؛(حجر / ۲۷).

ابلیس که از طایفه جن بود در طغیان و سرپیچی از اوامر خداوند، می گوید «خلقتنی من نار و خلقته من طین»؛اعراف / ۱۲)

بنابراین ابلیس موجودی است از جنس آتش آفریده شده نه خاک و عنصری غیر قابل حس است.

ابلیس و شیطان به مانند انسان و بشر مترادف و هم معنی هستند. ابلیس از نظر لغوی به معنی مأیوس و متحیر آمده از ماده بلس و شیطان از ماده شاط به معنی کسی که از غضب برافروخته است و یا از ماده شطن به معنی دوری است که دوری از خوبی ها و دوری از خداوند مراد است و درکل مراد از این دو لفظ همان شیطان است.

ولی در قرآن آیاتی که مربوط به سجده نکردن شیطان است واژه ابلیس آمده همچنین در جریانات راجع به حضرت آدم(ع) بیشتر واژه ابلیس آمده و در چند مورد شیطان آمده است و موارد دیگر استعمال شیطان برای شیطان معروف و سایر شیاطین آمده است .

به همین جهت برخی مدعی اند ابلیس عَلَم و اسم خاص، همان شیطان معروف است که سجده نکرد گر چه در قرآن ابلیس در غیر شیطان معروف به کار نرفته ولی دلیلی بر این ادعا وجود ندارد و واژه ابالسه که جمع ابلیس است در روایات فراوان آمده که نشانگر این است که علم و اسم خاص برای ابلیس که سجده نکرده نیست.

برای اطلاع بیشتر ر.ک: تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۱۹۱ – ۱۹۴ (در صورت لزوم با استفاده از فهرست موضوعی تفسیر نمونه، ص ۱۳۷ با عنوان «شیطان» مباحث مربوط به شیطان و ابلیس را در مجلدات تفسیر نمونه مطالعه فرمایید).