دولت ایران به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر به ویژه انرژی‌های بادی، خورشیدی و زمین‌گرمایی توجه دارد و با پیشرفت‌های اخیر در زمینه انرژی زمین‌گرمایی، سرمایه‌گذاران زیادی در کشور به سرمایه‌گذاری در این نوع انرژی علاقه‌مند شده‌اند. مطالعات زمین‌گرمایی در ایران از سال ۱۳۵۴ با همکاری وزارت نیرو و شرکت ENEL ایتالیا آغاز شد. مطالعات اولیه حاکی از پتانسیل تولید برق زمین‌گرمایی در چهار منطقه در شمال ایران (به ترتیب خوی ماکو، سبلان، سهند و دماوند در استان‌های آذربایجان غربی، اردبیل، آذربایجان شرقی و تهران) بود. اکنون اما توسعه زمین‌گرمایی با افزایش اکتشاف و رشد صنعت در کشور شتاب بیشتری گرفته است. دماوند یک استراتو-آتشفشان کواترنری به ارتفاع ۵۶۱۰ متر است. توده آتشفشانی (به حجم حدود ۴۰۰ کیلومترمکعب) یکی از بزرگترین توده‌های شناخته‌شده در خشکی است و از جریان‌های گدازه تراکی آندزیت-تراکیت و رسوبات آذرآواری بر روی چین‌خوردگی راندگی‌های فعال البرز مرکزی ایجاد شده است. اگرچه آخرین فعالیت ماگمایی دماوند به ۷۳۰۰ سال قبل بازمی‌گردد، فعالیت‌های لرزه‌ای چشمه‌های آب گرم در جناحین و خروج دود و بخار – فومرول -ها در نزدیکی قله شواهدی از فعالیت آن ارائه می‌دهند. بنابراین دماوند همچنان فعال و بالقوه خطرناک است. بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد که آتشفشان دماوند به طور فعال در حال تغییر شکل است و در معرض ریزش‌های بالقوه بخش، ریزش بهمن‌ها و جریان‌های گلی قرار دارد. در بهار و تابستان ۱۳۸۶ افزایش فعالیت و خروج دود از قله و همچنین زلزله‌هایی با بزرگای ۲ تا ۳ در نزدیکی جناحین آتشفشان رخ داد. شواهدی از فوران در ۱۰۰۰ سال گذشته وجود ندارد. این آتشفشان یک کانون ماگماتیسم با منشاء زمین‌ساختی و خروج ماگما از یک پهنه تراگذر کششی از لیتوسفر است. مخروط کنونی (دماوند جوان) بیش از ۶۰۰ کیلو بر روی یک بنای قدیمی‌تر و فرسوده کوچک‌تر ساخته شده است. فعالیت دماوند با فوران جریان‌های گدازه‌ای تراکی-آندزیتی به‌طور شعاعی، از دریچه‌های قله مشخص شده است. فعالیت محدود آذرآواری باعث ایجاد لایه‌های آذرآواری شده است. دوره‌های نسبتاً کوتاهی از فعالیت‌های فوران آتشفشانی با دوره‌های طولانی‌تر فرسایش که در آن مواد آتشفشانی به سامانه‌های زهکشی اطراف منتقل شده و پراکنده شدند. رویدادهای انفجاری گاه‌به‌گاه این تداخل بین آتشفشان و فرسایش را نشان می‌دهد. حداقل یک فروپاشی در قله با وجود توده بزرگ بهمن مواد آتشفشانی در دامنه جنوبی مشهود است. دامنه جنوبی از یک مخروط جوان‌تر تشکیل شده است که در ۶۰۰ هزار سال گذشته بر روی یک توده قدیمی‌تر با قدمت ۱.۷۸ میلیون سال ایجاد شده است، البته پیش از این تصور می‌شد بقایای بخشی از یک دهانه است. مطالعات پیمایش حرارتی در پهنه‌های عمیق منطقه اکتشافی دماوند برای اندازه‌گیری تغییرات گرادیان حرارتی و جریان حرارتی (ناهنجاری) از سوی تمجیدی و همکاران در سازمان انرژی‌های نو در دهه هفتاد شمسی انجام شد. بدین منظور ۲۶ گمانه کم‌ژرفا ( ۸۳-۱۲۰ متر) در منطقه حفر شد. بیشتر گمانه‌ها در سازند شمشک و کمتر (۴ گمانه) در سازند کرج قرار داشتند. اندازه‌گیری‌های دما در این گمانه‌ها، ناهنجاری‌های گرادیان حرارتی و جریان گرمایی را در منطقه دماوند، با روند شمال‌غرب -جنوب‌شرق و هماهنگ با رخنمون‌های سنگ‌های آتشفشانی در منطقه نشان داد. این ناهنجاری‌های حرارتی با فعالیت آتشفشانی منطقه مطابقت دارد. نزدیکترین ناهنجاری گرادیان حرارتی به مقدار ۰.۶-۰.۷ درجه سانتی‌گراد در ۱۰ متر و بیشترین ناهنجاری جریان حرارتی به مقدار ۴- ۵ درجه در مناطق ناندل و بایجان واقع در دامنه شمالی دماوند دیده می‌شود. مرتبط‌ترین منطقه از نقطه نظر پتانسیل انرژی زمین‌گرمایی در دامنه‌های شمالی و شرقی کوه دماوند قرار دارد. کوه دماوند دارای چشمه‌های آب گرم معدنی است که شواهدی از گرمای آتشفشانی نسبتاً نزدیک به سطح زمین ارائه می‌دهند. چشمه‌های آب گرم و فومرول‌ها و سولفاتارا در نزدیکی قله، نشان دهنده وجود جسم ماگمایی داغی است که هنوز در زیر آتشفشان وجود دارد و نشان می‌دهد که دماوند، یک آتشفشان بالقوه فعال است. مهمترین این چشمه‌های آب گرم در آبگرم لاریجان و دره هراز واقع است.
*منتشر شده در روزنامه پیام ما. ۲۳/۰۶/ ۱۴۰۱
۶۵۶۵
نظر شما