آنرا می‌بینم و قاه‌قاه می‌خندیم ولی برایش پیامی نمی‌فرستیم. او چند روز بعد ما را می‌بیند و گلایه می‌کند که چرا واکنشی نشان نداده‌ایم/ در یک گروه واتس‌آپی، در ماه رمضان، فردی هر روز صبح آیه‌ای از قرآن منتشر می‌کند. یکی از اعضا به او تذکر می‌دهد که یکبار فرستادید. پست شما لینک هم دارد.
اگر کسی دلش خواست می‌رود و خودش می‌خواند و دیگری لزومی به انجام هر روزۀ این کار نیست/ فردی که معلم کلاس کنکور است پس از راهنمایی یک دانش‌آموز دختر، نشانه تشکر، گل و قلب دریافت می‌کند. این نشانه‌ها، به ویژه قلب، باعث تنشی چند روزه بین او و همسرش می‌شود/ دانشجویی در روز تعطیل از طریق واتس‌آپ درباره درس به استادش پیام می‌دهد. استاد با ارسال استیکر چهرۀ خشمگین به او یادآوری می‌کند که امروز تعطیل است/ فردی به اشتباه عکس یک میوه را به گروه کاری شرکت ارسال می‌کند. میوه شکل آلت تناسلی انسان را دارد. او پس از این کار تا مرز سکته پیش می‌رود.
به مثال‌های بالا صدها مثال دیگر را نیز می‌توان اضافه کرد. آیا ما درباره امور کاری حتماً باید در ساعات کاری پیام بدهیم؟ آیا این استدلال درست است که اگر کسی نخواست پیام ما را باز نمی‌کند؟ آیا ارسال استیکر قلب از طرف یک دانش‌آموز یا دانشجو به معلم درست نیست؟ آیا کسی که از اعضای یک گروه شناختی ندارد نباید هر روز یک آیه قرآن در آن گروه پست کند؟ اساساً آیا باید پست کند؟ ما این روزها برای بسیاری از امور زندگی‌مان از ارتباطات اینترنتی استفاده می‌کنیم که روابط خانوادگی، روابط کاری، روابط آموزشی، روابط دوستانه، روابط مربوط به کسب و کار و خرید و حتی روابط عاشقانه از آن جمله‌اند. همه این‌ها توجه به پرسشی را ضروری می‌سازد، اینکه ادب یا بی‌نزاکتی، احترام یا بی‌احترامی در ارتباطات مجازی چیست؟
آداب اجتماعی به ویژه در خصوص فن‌آوری‌های جدید، نه به محض ورود و فراگیر شدن آن‌ها، بلکه آرام‌آرام در جامعه شکل می‌گیرند. گفتگوی اجتماعی می‌تواند موجب توجه عمومی، و به دنبال آن توافقی تدریجی روی «بایدها و نبایدها» در این زمینه شود. تقریباً همه فن‌آوری‌ها، تجربه‌ای از تعارض و توافق را پشت سر گذاشته‌اند. این روزها ما برای آنکه غذایمان را با قاشق و چنگال بخوریم آنقدرها تأمل نمی‌کنیم و برای این کار استدلال نمی‌آوریم. قاشق و چنگال جزوی از آداب سفره در بسیاری از نقاط دنیاست. ولی روشن است که استفاده از قاشق و چنگال هم تاریخی از تنش و توافق جمعی را پشت سر گذاشته است و از ابتدا جزوی از آداب غذا خوردن نبوده است.
ویرجینیا شی در سال 1994 کتابی درباره «نتیکت»(1) منتشر کرد. نتیکت در واقع ترکیب کلمات «نِت» و «اتیکت» (به معنای آداب معاشرت) است و به آداب رفتار مؤدبانه و احترام‌آمیز در فضای اینترنت اشاره دارد.
توصیه‌های وی در ده بند خلاصه شده است که با تغییراتی در مثال‌ها در ادامه آمده است:
اصل اول: انسان بودن را به خاطر بسپارید. در فضای اینترنت با دیگران همانطور رفتار کنید که دوست دارید دیگران با شما آنطور رفتار کنند.
اصل دوم: در فضای اینترنت به همان معیارهای رفتار پایبند باشید که که در زندگی واقعی به آن پایبند هستید. هر چند قواعد ارتباطات مجازی نمی‌تواند دقیقاً مانند دنیای واقعی ما باشد ولی شما تلاش خودتان را داشته باشید.
اصل سوم: موقعیت‌های مختلف را در نظر بگیرید. برای مثال پیام فرستادن برای استاد، پیام فرستادن به یک دوست صمیمی، پیام فرستادن به همکار با هم فرق دارد.
اصل چهارم: به زمان و حجم اینترنت دیگران احترام بگذارید. تلاش کنید وقت دیگران را بی‌جهت نگیرید. پاسخ دادن به پیام‌ها واقعا وقت‌گیر است.
اصل پنجم: در ارتباطات آنلاین خود را خوب جلوه دهید. در هر صورت پیامی که می‌رود قضاوتی درباره شما ایجاد می‌کند. روی پیام دقت داشته باشید.
اصل ششم: دانش تخصصی را به اشتراک بگذارید. هر خبر یا اطلاعاتی دریافت می‌کنید سریع آنرا برای دیگران نفرستید. کمی مکث، بررسی و تأمل کنید.
اصل هفتم: خیلی اوقات در گروه‌ها ممکن است آتش جنگ به شکل‌های مختلف شعله‌ور شود. سعی کنید شعله تنش را پایین بیاورید. بر روی خود کنترل داشته باشید.
اصل هشتم: به حریم خصوصی دیگران احترام بگذارید. دوست‌تان عکسی از خودش برای شما ارسال کرده است. شما آنرا برای دوست دیگرتان نفرستید. عکس‌های قدیمی را بدون اجازه کسانی که در عکس هستند منتشر نکنید.
اصل نهم: از قدرت خود سواستفاده نکنید. اگر متخصص هستید. اگر دانش بالایی دارید. سعی نکنید دیگران را مرعوب خود کنید.
اصل دهم: نسبت به اشتباهات دیگران گذشت کنید. هر کس ممکن است ناخواسته و به اشتباه پیامی منتشر کند. سعی کنید فراموش کنید و سریع قضاوت نکنید.
نکته آخر: آنکه برایم جالب است که در بیست و هشت سال قبل کتابی درباره آداب رفتار در اینترنت نوشته می‌شود. آن‌ها چقدر زود به مسائل می‌اندیشند.
1. core rules of netiquette. virginia shea
* عضو گروه جامعه‌شناسی دانشگاه گیلان
نظر شما