تأملی بر دیپلماسی منطقه‌ای ایران

مهمترین اقدام تهران در شرایط کنونی کنترل اوضاع در خدمت به کاهش فشارها و در مرحله بعد مدیریت آن است. کنترل اوضاع در دو سطح انجام می‌گیرد؛ خویشتنداری در برابر سیاست‌های اعلامی تحریک آمیز مانند آنچه مقام‌های سعودی و برخی دولت‌های محافظه‌کار منطقه در ماه‌های اخیر انجام داده‌اند. در این حال اعلام سیاست‌های روشن و مفهوم که توانسته است تا حدود زیادی مخالفان منطقه‌ای را در تبلیغات ضد ایرانی خلع سلاح کند. اما مدیریت اوضاع فرایندی سخت و کشدار خواهد بود. تهران باید از یکسو مانع اجماع در قالب ائتلافی شود که در کنفرانس مونیخ برای ایجاد آن توافق شد. از سوی دیگر به شکل جدی در صدد متحدانی باشد که بتواند منافع لازم را به شکل موازی میان طرف‌ها تأمین کند.

توجه تهران در کنترل اوضاع منطقه‌ای نمی‌تواند فارغ از نگاه به قدرت‌های بیرونی باشد. از این رو سیاست خارجی نیازمند ایجاد تعامل فعال‌تری است که امید‌های مخالفان منطقه‌ای ایران را با تکیه بر حمایت‌های بیرونی خنثی کند. عملگرایی مصلحت اندیشانه، مهمترین کارویژه دیپلماسی تهران در وضع حاضر خواهد بود. این رویکرد نه به مفهوم چشم پوشی از اصول ارزشی بلکه قبول واقعیت های جاری و مدیریت آن در خدمت به منافع کشور است.

دامنه نفوذ منطقه ای ایران انکار ناپذیر شده است. برخی قدرت‌های بیرونی به وجود این نفوذ اعتراف دارند و برخی مانند دولت تازه‌کار ترامپ رفته رفته آن را خواهند پذیرفت. این کار ممکن است مدتی به طول انجامد اما سرانجام به درجه‌ای از فهم خواهد رسید که دولت "باراک اوباما" درک کرد. رنج مخالفان ایران در منطقه از دولت سابق ایالات متحده نیز همین بود. آنان ناباورانه شاهد قبول واقعیت نقش تأثیر گذار ایران از سوی واشنگتن بودند. سرخوشی مخالفان از تغییر دولت در امریکا بهره‌گیری از زمان طلایی همین تغییر علیه ایران بوده است. سفر نتانیاهو و عادل الجبیر به واشنگتن در همین راستا قابل تفسیر است. آنان تا توانستند علیه سیاست‌های ایران شلتاق و ترامپ را برای ایراد سخنان ضد ایرانی تشویق کردند. اما هرچه گذشت نه تنها بر شدت اظهارات ضد ایرانی امریکاییان افزوده نشد بلکه نوعی محافظه‌کاری تدریجی در رفتار واشنگتن در قبال تهران بروز یافت. حذف سپاه پاسداران از دایره تحریم‌های در دست اقدام واشنگتن یکی از نمودهای کاهش تدریجی شدت سیاست‌های ضد ایرانی می‌تواند تلقی شود. همانگونه که سفر عادل الجبیر به عراق از جنبه‌ای دیگر قابل تفسیر است. این که ریاض سرانجام واقعیت دولت مستقر در عراق را پذیرفته و به تغییرات منطقه‌ای علیرغم میل خود تن داده است.

سیاست خویشتندارانه تهران هم از شدت تهاجمات کاسته است و هم طرح ایجاد ائتلاف یا به قول تبلیغاتچی‌های عربی، تشکیل ناتوی خاورمیانه را دچار بلاتکلیفی کرده است. این وضع محصول دیلماسی هشیارانه تهران است که باردیگر نشان داد در بزنگاه هایی چنین، قادر است راه های برون رفت از وضعیت اضطرار را برای خود ایجاد کند.

بنابراین تهران هشیارانه و توامان به دو کار مشغول است؛ کنترل اوضاع برای کاستن از شدت فشارها و جلوگیری از فرصت‌طلبی مخالفانش در زمان طلایی پس از تغییر در واشنگتن‏ دوم، مدیریت اوضاع برای تثبیت موقعیت منطقه‌ای خود در چارچوب سیاستی عملگرایانه که تأمین کننده منافع ملی باشد.