پوشش گیاهی انبوه جنگل‌های استوایی، انباری بزرگ و قابل توجه برای ذخیره کربن در جهان است. جنگل‌های استوایی نسبت به پوششهای گیاهی دیگر، کربن بیشتری در واحد سطح دارند که با قطع کردنشان، تمامی این کربن را در جو آزاد میکنیم. به همین دلیل نیز رشد جنگلها، کربن هوا را میگیرد و جو را پاک میکند. البته هیچ درخت و جنگلی نمیتواند برای همیشه رشد کند. حتی در غیاب اتفاقاتی که درختان را به طور انبوه از بین میبرد؛ نظیر آتش‌سوزی، طوفانهای سخت و قطع درختان برای الوارسازی؛ هر جنگلی در نهایت به نقطهای میرسد که رشد و مرگ درخت در موازنه قرار میگیرد و دراین حالت، میانگین تغییر در میزان کربن موجود در درخت به صفر میرسد.
با این وجود، در حال حاضر جنگل‌های استوایی به طرز حیرت‌انگیزی هم‌چنان سرحال به نظر میرسند و خبری از رسیدن به آن موازنه مورد بحث نیست. اگر شما تعداد و اندازه درختان را در یک مساحت مشخص، ثبت و مقدار ذخیره کربنشان را محاسبه کنید، و چند سال بعد دوباره این عمل را برای همان منطقه تکرار کنید، خواهید دید که جنگل به طور میانگین کربن بیشتری را نسبت به گذشته در خود نگه میدارد. این مطلب اولین بار برای جنگل‌های استوایی آمازون بررسی و منتشر شد. این امر، همچنین نشان میدهد که جنگل‌های استوایی که محل ذخیره کربن به شمار میروند، رو به افزایشند.
حالا این میزان که درباره آن صحبت میکنیم، دقیقا چقدر است؟
با استفاده از دادههای جمع‌آوری شده در افریقا، بین سالهای 1347 / 1968 و1386 / 2007، به این نتیجه رسیدهایم که درختان سالیانه به طور متوسط 0.63 تن کربن در هر هکتار ذخیره میکنند. با دانستن این که تقریبا نصف بخش خشک در هر درخت را کربن تشکیل میدهد، مقدار چوب سالیانه اضافه شده به هر هکتار جنگل افریقا به طور انبوه برابر با جرم یک خودروی کوچک است. در مقایسه، میزان میانگین کربن جمع شده در جنگل‌های استوایی دور تا دور دنیا در سال، 0.49 تن کربن در هر هکتار بوده است. با انجام برآوردها و در نظر گرفتن عوامل مختلف همچون مرگ درختان، لویس ات‌آل تخمین میزند که جنگل‌های قدیمی میزان 1.3 میلیارد تن کربن را سالیانه در سراسر دنیا جذب میکنند.
دو نوع توضیح احتمالی برای چنین یافتهای وجود دارد. یکی آن که جنگل‌های استوایی که ما به عنوان جنگل‌های دست نخورده و سالم نگاه میکنیم، در واقع صدمات عمدهای را در گذشته نه چندان دور دیدهاند و هم‌چنان برای رسیدن به حالت قبل، در فرایند رشد هستند. این فرایند بهبودی به عنوان یک توالی شناخته میشود و چند صد- یا حتی چند هزار- سال طول می‌کشد. توالی، نه نتها شامل رشد اولیه برای ایجاد سایبانهای بلند گیاهی است، بلکه باعث تغییرات تدریجی در ترکیبات گونههای خاص گیاهی هم میشود. آسیبهای گذشته، میتوانسته طبیعی یا بر اثر برخورد نامناسب بشر با طبیعت بوده باشد. رویدادهای احتمالی، شامل خشک‌سالی و آتش‌سوزی، ال‌نینو (گرم شدن زیاد آب اقیانوس و پیشرفت آن به سمت خشکی) و تغییراتی است که در زمینهایی انجام میگیرد که یک بار پاکسازی شدهاند و دوباره برای کاشت درختان و ایجاد جنگل آماده میشوند.
در حقیقت، مدارک بومشناسی و باستان شناسی نشان میدهد که تاریخچه بلندی از آسیبهایی که به جنگل‌های به اصطلاح دست نخورده امروزی وارد آمده، موجود است. آتشسوزیهای بزرگ بسیاری در جنگل‌های آمازون در طی هزاره گذشته رخ داده که زمان هر کدام، هم به شرایط آبوهوایی و هم به جمعیت انسانی وابسته است. بسیاری از زمینهای وحشی و بکر یا از بین رفتهاند یا در گذشته به شدت مورد استفاده و بهره‌برداری انسانها قرار گرفتهاند. این می‌تواند دلیلی باشد بر این که کربن جایی بهتر از جنگل‌های استوایی را برای مخفی شدن پیدا نمیکند.
دومین دلیل برای یافتههای مقاله لویس، این است که توازن قبلی جنگل‌های استوایی توسط شرایط جدید آبوهوایی جهانی به هم خورده است. اکنون آنها در مرحله انتقال به موقعیتی با سطح بالاتر کربن هستند. برای مثال، شاید افزایش مقدار دیاکسیدکربن جو به طور موثر رشد درختان استوایی را پربارتر میکند. تحت این شرایط، درختان به طور میانگین قبل از این که بمیرند، رشد بیشتری خواهند داشت و ذخیره کربن درخت افزایش خواهد یافت. ذخیره کربن در جنگل‌های استوایی به طور گسترده‌ای به عواملی چون آبوهوا، نوع خاک و مکان وابسته است و به همین خاطر میزان آن متغیر است. بنابراین، تغییرات موقتی در آبوهوا می‌تواند در بلند مدت تاثیر زیادی بر آن داشته باشد.
دو مکانیزم که ممکن است برای مشاهدات محققان نشریه لویس و همکارانش به کار بیاید، الگوهای مبتنی بر تفاوتهای مکانی و زمانی است که بر جذب کربن توسط درخت اثر میگذارد. ولی دانش ما درحال حاضر اجازه پیشبینی این الگوها را به ما نمیدهند. حتی نمیتوانیم بگوییم که کدام مکانیزم دارد در افریقا رخ میدهد. در طی یک دوره توالی، ذخیره کربن درخت با آهستهترین سرعت، به آهستگی دوره توقف رشد، زیاد میشود. بنابراین، ما انتظار داریم که ذخیره کربن در درخت، سرعت تغییر مقدار آن و دوران توقف رشد، ارتباط تنگاتنگی با نوع بافت هر جنگل داشته باشد. در جنگل‌های معتدل و شمالی، جایی که دوره توقف رشد به طور کلی شناخته شده، ذخایر کربن و تغییرات پیدرپی، حقیقتا یک ارتباط قوی را با دوره توقف رشد نشان میدهد. اما اطلاعات ما درباره ارتباطات دقیق بین سرعت رشد و توازن ذخایر کربن با آسیبهای گذشته، بارانهای سیل‌آسای منطقه و خاک و دما و عوامل دیگر، هنوز کافی نیست.
افراد ممکن است این تصور را داشته باشند که غلظت گاز دیاکسیدکربن در همه نقاط دنیا به یک میزان افزایش مییابد؛ پس چطور چنین تاثیری را فقط در جنگل‌های استوایی میبینیم. در حقیقت باید اینطور نتیجه‌گیری کرد که تاثیر این گاز بر رشد و نمو جنگل‌های استوایی، به شدت به عوامل متنوعی چون ترکیبات خاک این مناطق و همچنین تغییرات بومی آبوهوایی بستگی دارد.
در مطالعهای که سال گذشته منتشر شد، اشاره شده بود که از هر 10 جنگل دست نخورده استوایی، در 9 تای آنها گونههایی از درختان با سرعت رشد کمتر، مخالف آن‌طور که انتظار میرود درحال افزایش هستند. ولی لویس ات‌آل هنوز هیچ ارتباطی را بین تراکم چوب یک گونه خاص و سرعت تغییر تعدادشان در سرتاسر نقاط افریقا پیدا نکرده است.
آن‌چه واضح است، این که ما به درک بهتری از تغییرات کربنی در جنگل‌های استوایی نیاز داریم تا علل افزایشهای مشاهده شده در ذخایر کربن درختان استوایی را تعیین کنیم و حیاتیتر از آن، خط سیر آینده این ذخایر را تحت تاثیر تغییرات جهانی پیشبینی کنیم. از این گذشته، ما نه تنها باید به خود درخت توجه کنیم، بلکه خاک را هم باید مورد بررسی قرار داد: خاکهای جنگل‌های استوایی حداقل به اندازه درختها، کربن در خود دارند. برخلاف ذخایر کربن درخت، ذخایر کربن خاک به طور بالقوه‌ای می‌تواند نامحدود افزایش یابد. ولی پیشبینی غالب این است که بالارفتن دما، سرعت تجزیه را بالا میبرد و ذخایر کربنی خاک را کم میکند.
آیا در آینده، درختان استوایی و خاک آن به عنوان چاهکهای کربنی عمل میکنند و از این طریق اثر منفی تغییر آبوهوایی را کند میکنند؟ برای پاسخ‌گویی به این پرسش و آشکارشدن دیگر ابهامات هم‌چنان ارزیابیهای بسیاری باید انجام شود.
نشریه نیچر، شماره 7232- ترجمه: آزاده پارساپور
نظر شما