مهسا بهادری: در چهل‌وسومین جشنواره فیلم فجر اثری روی پرده سینما به اکران درآمد که همه مخاطبان را شگفت‌زده کرد، «پیرپسر» اثری از اکتای براهنی.
اکتای براهنی با «پیر پسر» مسیری را طی کرده که از تولید تا نمایش با اتفاقات مختلفی همراه بوده است. او روایتی متفاوت را به سینمای ایران آورده است؛ اثری که پیش از اکران، با چالش‌هایی همراه شد و پس از نمایش، بحث‌های متعددی را در فضای سینمایی برانگیخت. فیلمی که نه‌تنها بر پرده، بلکه در حاشیه‌های خود نیز روایتگر مسیری پر پیچ‌وخم بوده است.
فیلم «پیر پسر» به کارگردانی اکتای براهنی، پس از تولید در سال ۱۴۰۰، با مشکلاتی در دریافت مجوز نمایش مواجه شد و از حضور در جشنواره فیلم فجر همان سال بازماند.
این اکران به مدت سه سال به تعویق افتاد تا سرانجام در ۲۰ بهمن ۱۴۰۳ در بخش ویژه جشنواره فجر، خارج از مسابقه، در برج میلاد به نمایش درآمد.
نمایش این فیلم در جشنواره با واکنش‌های مختلفی همراه بود. برخی منابع علت عدم صدور پروانه نمایش را ملاحظات نهادهای تصمیم‌گیر عنوان کرده‌اند. تاکنون توضیح رسمی درباره دلایل دقیق این مسئله ارائه نشده است.
در حالی که فیلم همچنان در انتظار تعیین تکلیف برای اکران عمومی است، نمایش آن در جشنواره فجر مورد توجه برخی رسانه‌ها قرار گرفت. وضعیت نهایی فیلم برای اکران عمومی در سینماها هنوز مشخص نیست و تصمیم‌گیری درباره آن به بررسی‌های آتی مراجع مربوطه وابسته خواهد بود.
توقیفی که دلیلش اعلام نشد
دلیل اصلی این تأخیر و عدم اکران عمومی فیلم، مسائل مرتبط با محتوای آن عنوان شده است.
برخی منابع اشاره کرده‌اند که فیلم به دلیل پرداختن به موضوعات حساس و وجود ارجاعات نمادین که می‌توانند تفاسیر مختلفی را به ذهن متبادر کنند، با چالش‌هایی در دریافت مجوز نمایش مواجه شده است. به‌عنوان مثال، در نقدی بر این فیلم آمده است که «وقتی این میزان تأکید بر نمادها در فیلم وجود دارد، نمی‌توان نماد 'خانه' و کارکردهای سمبلیک آن را در اثر نادیده گرفت و بر کسانی که درباره این فیلم اشکالات فرامتنی وارد می‌کنند ایراد گرفت. وجود این نمادها ممکن است علت اصلی عدم اکران فیلم در مدت ۳ سال گذشته باشد تا مواردی مانند پدرکشی یا پسرکشی و روابط نامتعارف شخصیت‌های فیلم.»
همچنین، برخی منتقدان معتقدند که عدم اکران عمومی «پیر پسر» ناشی از برداشت‌های سلیقه‌ای و محافظه‌کارانه از محتوای فیلم بوده است. در نقدی دیگر اشاره شده است که «دلیل ندادن پروانه نمایش به فیلم «پیر پسر» و در حقیقت توقیف آن کاملاً سلیقه‌ای است و به برداشت‌هایی برمی‌گردد که محافظه‌کارانی که در حوزه‌ی فرهنگ کار می‌کنند، از فیلم‌ها دارند.»
به‌طور کلی، به نظر می‌رسد که محتوای فیلم و تفاسیر مختلف از آن، از جمله دلایل اصلی تأخیر در اکران و محدودیت‌های نمایش «پیر پسر» بوده است. این اثر هم واکنش‌های اهالی سینما را در بر داشته است.
«پیر پسر» بازتابی از وضعیت اجتماعی ماست
رضا درستکار، کارشناس و منتقد سینما که در چهل و سومین جشنواره فیلم فجر از اعضای هیئت داوران بود درباره فیلم «پیر پسر» می‌گوید: «فیلم «پیر پسر» یک اتفاق ویژه برای سینمای ایران است. از آن فیلم‌هایی است که هر چند سال یک بار رخ می‌دهد. بعد از «ابد و یک روز» سعید روستایی، «پیر پسر» را یکی از فیلم‌های مهم سینمای ایران می‌دانم. به نظر من، این فیلم می‌تواند یک نقطه عطف باشد. زمانی درباره «ابد و یک روز» گفته بودم که سینمای ایران را به قبل و بعد از خود تقسیم می‌کند. حالا این فیلم هم در کنار آثاری مانند «هتل وحشی»، می‌تواند چنین تأثیری بگذارد. دلیل این موضوع هم ژانر، گرایش‌ها و رویکردهای آن است و همچنین استانداردهایی که در بازی‌ها و سایر بخش‌های فنی فیلم رعایت شده است.»
او توضیح می‌دهد: «فضاسازی در «پیر پسر» یکی از ویژگی‌های برجسته آن است. به نظر من، این فضاسازی شاید همان حلقه گمشده سینمای ایران باشد. معمولاً در فیلم‌های ایرانی، به دلیل ضعف فضاسازی، داستان از دست می‌رود و شخصیت‌ها نمی‌توانند به درستی جایگاه خود را پیدا کنند. اما این فیلم توانسته فضایی را فراهم کند که بازیگران و داستان در آن به درستی جا بیفتند. هرچند که فیلم خشن است و ساده هم نیست، اما ذائقه مخاطب ایرانی را با یک تجربه جدید آشنا می‌کند.»
درستکار درباره چالش میان بازیگران می‌گوید: «در این فیلم سه مرد را می‌بینیم که در تلاش‌اند زنی را به چنگ بیاورند، اما هر کدام روش خاص خود را دارند. این حس «به دست آوردن» در فیلم، بازتابی از وضعیت اجتماعی ماست. در جامعه امروز، بسیاری از افراد چیزی را ارزشمند تشخیص می‌دهند و می‌خواهند آن را تصاحب کنند، فارغ از اینکه چه بهایی باید بپردازند. این فیلم می‌تواند هشداری برای جامعه ایران باشد، چرا که نشان می‌دهد افراد حاضرند به هر قیمتی به اهدافشان برسند. برخی حتی به خشونت و رفتارهای هیولاوار متوسل می‌شوند.»
او توضیح می‌دهد: «من قبلاً در متنی اشاره کرده بودم که حسن پورشیرازی چنین تصویری را مطرح می‌کند: «پیری را آوردند کنار آب، آب می‌خورد و نعره می‌کشید.» این یعنی او از تصویری که در آب افتاده بود، وحشت داشت. او خودش را در آب می‌دید و از هیبت خود می‌ترسید. این مسئله دقیقاً در مورد انسان امروز صدق می‌کند. ما اغلب از آن‌چه که هستیم آگاهی نداریم، اما وقتی در آینه یا آب تصویر خود را می‌بینیم، از آن وحشت‌زده می‌شویم. «پیر پسر» مانند آینه‌ای است که جامعه را به خودش نشان می‌دهد. این فیلم به ما می‌گوید که تمام پلیدی‌ها و مشکلات از درون خود ما نشأت می‌گیرند و تا زمانی که نخواهیم با حقیقت خود مواجه شویم، این چرخه ادامه خواهد داشت.»
از حامد بهداد تا بهروز افخمی در واکنش به «پیر پسر»
حامد بهداد، بازیگر این فیلم، نسبت به دلایل عدم اکران «پیر پسر» واکنش نشان داد. او در استوری اینستاگرام خود با اشاره به مدت‌زمان طولانی فیلم‌هایی مانند «محمد رسول‌الله» مجید مجیدی (۱۷۸ دقیقه)، تأکید کرد که نباید به طولانی بودن فیلم‌ها به‌عنوان یک مانع نگاه کرد، بلکه باید به کیفیت و محتوای آنها توجه داشت. وی نوشت: «این حرف‌ها را بریزید دور. فیلم 'پیر پسر' را اکران کنید.»
اکتای براهنی، کارگردان فیلم، نیز به حذف «پیر پسر» از جشنواره فجر واکنش نشان داد. او در یادداشتی اظهار داشت که در طول دو هفته گذشته برخی از رسانه‌ها درباره حذف فیلمش از جشنواره گمانه‌زنی کرده‌اند و این موضوع را مورد انتقاد قرار داد.
صوفیا نصرالهی: او «پیر پسر» را فیلمی پنج‌ستاره در سینمای ایران می‌داند که به لحاظ کارگردانی و پرورش درام، دستاورد محسوب می‌شود. نصرالهی معتقد است که دلیل ندادن پروانه نمایش به این فیلم و در حقیقت توقیف آن، کاملاً سلیقه‌ای است و به برداشت‌هایی برمی‌گردد که محافظه‌کارانی که در حوزه‌ی فرهنگ کار می‌کنند، از فیلم‌ها دارند.
بهروز افخمی، کارگردان سینما، درباره اکران فیلم «پیر پسر» اظهار داشت: «خشونت، جزء ذاتی سینماست و مخاطب برای تماشای آن به سینما می‌رود. سانسور خشونت، نه از نظر اخلاقی و نه از نظر شرعی، توجیهی ندارد.»
زمان، چالش بزرگ «پیر پسر»
فیلم سینمایی «پیر پسر» به کارگردانی اکتای براهنی، با مدت زمان ۱۹۰ دقیقه، چالشی در تعیین قیمت بلیت برای اکران عمومی ایجاد کرده است. به دلیل طولانی بودن مدت زمان فیلم که معادل دو سئانس استاندارد سینمایی است، پیشنهاد شده است که قیمت بلیت افزایش یابد تا جبران کاهش تعداد سانس‌ها شود.
به دنبال خواشی اکران این اثر، هادی اسماعیلی مدیرعامل موسسه بهمن سبز که بیش از یک سوم سالن‌های سینمایی کشور را در اختیار دارد با تمجید از کیفیت فنی فیلم «پیر پسر» و بازی بازیگران آن با تاکید بر بازی حسن پورشیرازی عنوان کرد: «پیر پسر» فیلمی است که از جهات مختلف فرمی، نکات قابل تحسینی دارد اما زمان طولانی این فیلم ممکن است با قالب‌های متعارف نمایش فیلم در سینمای ایران همخوان نباشد و مشکلاتی به همراه داشته باشد.
او افزود: «اگر زمان این فیلم کوتاه شود، احتمالا اکران آن موفق خواهد بود اما بعید به نظر می‌رسد که با زمان ۱۹۰ دقیقه‌ای این فیلم، سالن‌داران سینما حاضر به نمایش گسترده آن باشند.»
مدیرعامل موسسه بهمن سبز ادامه داد: «پیر پسر» زمان پخش ۲ سانس از فیلم‌های متعارف و معمولی سینمای ایران را پر می‌کند و ممکن است سالن‌داران تمایلی به اکران آن نشان ندهند. اگر هم قیمت بلیت ۲ برابر شود تا این قضیه را جبران کند، ممکن است ریزش قابل توجهی در مخاطبان این فیلم سینمایی به وجود بیاید.»
اسماعیلی با اشاره به خبر افزایش قیمت بلیت سینما در سال ۱۴۰۴ گفت: «در سال‌های اخیر بارها دیده شده که قیمت بلیت سینما تاثیر محسوسی روی تعداد مخاطبان داشته است و معلوم نیست چه کسی حاضر می‌شود برای تماشای یک فیلم ۲۲۰ هزار تومان پول بپردازد؟»
او در ادامه با اشاره به اینکه زمان فیلم «پیر پسر» قبلا بیشتر از میزان فعلی و حدود ۴ ساعت بوده است، گفت: «ظاهرا نسخه فعلی «پیر پسر»، به نسبت نسخه اولیه کوتاه‌تر شده است و ممکن است سازندگان آن برای کوتاه‌تر کردن این اثر حساسیت‌هایی داشته باشند یا تشخیص آنها این باشد که کار نباید از این فشرده‌تر شود تا صدمه‌ای به آن وارد نشود در این صورت می‌توان به آنها پیشنهاد داد که کار را به صورت یک مینی‌سریال عرضه کنند.»
در ایران سینمای اجتماعی بستگی به مجوزهای حاکمیتی دارد
محمود گبرلو، منتقد سینما که از اعضای هیئت انتخاب چهل و سومین جشنواره فیلم فجر درباره فیلم «پیر پسر» می‌گوید: «این فیلم خوش‌ساخت و سرگرم‌کننده است و می‌تواند یک تحول در فضای سینمای اجتماعی ایجاد کند. اگر چنین فیلم‌هایی فرصت اکران پیدا کنند، می‌تواند بسیار مفید باشد. البته، «پیر پسر» را نباید یک پدیده بزرگ در سینمای اجتماعی دانست. در گذشته هم فیلم‌های اجتماعی قابل‌توجهی داشتیم، اما چون این ژانر در محدودیت قرار گرفته و به سمت سینمایی خنثی حرکت می‌کند، با دیدن فیلمی مانند «پیر پسر» ذوق‌زده می‌شویم. واقعیت این است که اگر سینمای اجتماعی فضای بازتری داشته باشد و فیلمسازان بتوانند خلاقیت و نوآوری خود را بروز دهند، فیلم‌هایی مانند «پیر پسر» به‌عنوان آثار معمولی و در عین حال جذاب اجتماعی دیده خواهند شد.»
او توضیح می‌دهد: «این فیلم به‌عنوان یک اثر اجتماعی نمی‌تواند تحول بزرگی در آینده سینمای اجتماعی ایجاد کند، زیرا در ایران سینمای اجتماعی بستگی به مجوزهای حاکمیتی دارد. اگر مسئولان احساس کنند که این نوع فیلم‌ها سرگرم‌کننده و جذاب هستند و باعث ایجاد ناامنی نمی‌شوند، می‌توانند مجوزهای لازم را صادر کنند. در واقع، اگر سیاست‌گذاری‌های حاکمیتی از برخی نگرانی‌ها خارج شود، سینمای اجتماعی می‌تواند ظرفیت‌های خود را نشان دهد. اما «پیر پسر» یک اتفاق نو در سینمای ایران نیست؛ در گذشته هم فیلم‌های اجتماعی جذاب و قابل‌توجهی مانند «برادران لیلا» را داشتیم. با این حال، به دلیل محدودیت‌هایی که بر سینمای اجتماعی حاکم بوده، وقتی فیلمی مانند «پیر پسر» ساخته می‌شود، توجه زیادی را به خود جلب می‌کند.»
گبرلو درباره وضعیت سینمای اجتماعی در ایران توضیح می‌دهد: «سینمای اجتماعی باید بتواند مخاطب را سرگرم کند، جذاب باشد و فروش خوبی داشته باشد. اگر این ویژگی‌ها را نداشته باشد، به سینمایی خنثی تبدیل می‌شود که تماشاگر رغبتی به دیدن آن ندارد. در حال حاضر، ما با سینمای اجتماعی خنثی مواجهیم و اگر اجازه تولید فیلم‌های اجتماعی متنوع‌تر داده شود، فیلمسازان خلاقیت‌های خود را بروز خواهند داد. نه، همین نکات از ابتدا در ذهنم بود. فقط می‌خواهم تأکید کنم که «پیر پسر» یک اتفاق نو و بی‌سابقه نیست. ما فیلم‌های اجتماعی قدرتمندی داشته‌ایم و اگر فضای سینما بازتر باشد، فیلمسازان جوانی که در این حوزه فعالیت دارند، می‌توانند خود را نشان دهند و ثابت کنند که از لحاظ تکنیکی و محتوایی جلوتر از زمان خود حرکت می‌کنند.»
اکتای براهنی تاکنون چه کارهایی ساخته است؟
اکتای براهنی، متولد ۱۳۵۳ است و فعالیت خود را در حوزه سینما با ساخت فیلم‌های کوتاه آغاز کرد. او فرزند رضا براهنی، شاعر و نویسنده نامدار معاصر، است و تحصیلات خود را در رشته سینما در کانادا ادامه داد. براهنی طی سال‌های فعالیتش، در حوزه‌های مختلفی از جمله نویسندگی، فیلم‌سازی و تدریس سینما فعالیت داشته است.
نخستین فیلم بلند او، «پل خواب» در سال ۱۳۹۴ ساخته شد که برداشتی از رمان «جنایت و مکافات» داستایوفسکی بود. این فیلم در جشنواره فیلم فجر حضور یافت و در نهایت در سال ۱۳۹۶ به نمایش عمومی درآمد. پس از آن، براهنی در مقام نویسنده، فیلم‌نامه‌هایی برای آثار سینمایی دیگر از جمله «لتیان» (۱۳۹۷) و «عنکبوت» (۱۳۹۸) نوشت. او همچنین مستندی درباره زندگی پدرش، «خطاب به پروانه‌ها» (۲۰۰۸)، را کارگردانی کرده است.
براهنی در مصاحبه‌های مختلف، درباره دیدگاه‌هایش نسبت به سینما و فرآیند فیلم‌سازی صحبت کرده است. او به سینمای قصه‌گو علاقه دارد و در مصاحبه‌ای اشاره کرده که تحت تأثیر ادبیات و سینمای کلاسیک است. همچنین درباره توقیف و ممیزی فیلم‌ها در ایران، نظرات مختلفی ارائه کرده و از چالش‌های فیلمسازان مستقل گفته است.
۲۴۵۲۴۵
نظر شما