گروه اندیشه: مقاله حاضر نشان می‌دهد که صبر یک عنصر کلیدی در ایجاد تغییرات اجتماعی است. و در چهل وششمین سالگرد انقلاب اسلامی ایران، صبر فعال به عنوان محور اصلی و راهنمای اداره و هدایت کشور باید در نظر گرفته شود. همچنین مقاله تاکید می کند که صبرفعال باید با سایر عوامل سازنده موفقیت یعنی سازماندهی، آگاهی‌بخشی و مبارزه همراه باشد.چنین صبری پیش‌نیاز برای ایجاد وفاق و همدلی در جامعه و توجه به واقعیت سخت تحول است. مطلب زیر تاکید می کند که رادیکالیسم و افراط‌گرایی برخلاف میانه روی، به دلیل فقدان صبر، به نتیجه مطلوب نمی‌رسند. جامعه ایران به دلیل تحول سنت گرایی به ایدئولوژی محافظه کاری تندروانه، از آمادگی آن برخوردار است که دیگر گروه ها نیز در موقعیت رادیکال، دچار افراطی گری شده، و به جای اتخاذ نظریه و مشی طرد منازعه، به آن توسل جسته، و عوامل عقب افتادگی تاریخی ایران را بازتولید کنند. این مقاله در زیر از نظرتان می گذرد:
****
اگر صبر و صبوری فعال پیشه نکنیم، و ساختار اجتماعی و سیاست خارجی مجهز به آن نشود، به طور خود به خودی به منازعه و اضمحلال درونی متوسل خواهیم شد. این خطر بزرگ، متوجه ایران است. تندروها بی محابا در این مسیر حرکت می کنند. برای آنان بیرون و درون معنا ندارد. زیرا با طبقه جدیدی که از سال به ویژه 87 شکل دادند،(با نگاه به نظریه میلوان جیلاس)، بندناف آنان به سرمایه داری جهان وصل شد. این صبر و صبوری برای موفقیت وفاق، نیازمند نظریه، استراتژی و تاکتیک و برنامه مناسب است. هرچند اصلاحات به مفهوم جدیدش کاملا مدرن است، اما این مقوله در میان اصلاح طلبان به معنای اعم جانیفتاده است. اصلاحات خود نیازمند شناخت مساله اصلی و فهم آن در میان اقشار مختلف مردم است. اما کادر اصلاحات فاقد چنین توانمندی با توجه به موانع فکری و عملی، در نظریه پردازی و ارائه راه حل است. دنبال کردن تغییر از این مسیر، خود خلاف صبر و صبوری فعال است.
برای مثال هرچند وفاق در شرایط کنونی تنها از عهده سیاست میانه روی بر می آید و اساسا رادیکالیسم و افراطی گری خلاف آن است. اما به دلیل فقدان پرتو نورافکن برای آشکار سازی مبانی، و ابعاد آن، می تواند توسط میانه روها نیز نقض شود چه رسد توسط تندروها. رادیکالیسم و تندروی فاقد چنین توانمندی است، زیرا آنان مستظهر به منافعی هستند که فقدان صبر لازم برای اصلاح، به بازتولید فرآیندهای منفی در جامعه، و تغذیه کاسبی آنان منتهی می شود. دلار 90 هزارتومانی این طبقه را قوی تر، و خوی ددمنشانه آنان را تقویت می کند. عملکرد تندروها در ایران و سیاست ترامپ در حوزه جهانی، هم راستا با یکدیگر پیش می روند. صبر در برابر تهاجمات این دو، از این منظر به معنای تحمل سختی‌ها، مشکلات و انتظار برای رسیدن به نتیجه مطلوب از دو زاویه فردی و اجتماعی در جهت حذف سیاست منازعاتی و تامین منافع ملت ایران و جایگزینی سیاست مصالحه محور است. برای مثال محور وفاق در شرایط کنونی با توجه به امنیتی سازی از سوی ترامپ در محیط بین الملل، با تهدیدات جدیدی مواجه شده است، صبرفعال، به معنای سازماندهی جدید در آرایش نیروهای داخلی و ضرورت تدوین نظریه ضدمنازعاتی در حوزه خارجی با ایجاد هم مسالگی در حوزه اجتماعی و راس هرم قدرت از زاویه میانه روانه ضرورت مرحله کنونی حیات ایران زمین است. اگر موفق به تدوین چنین سیاستی نشویم، باید گفت سیاست منازعاتی و امنیتی سازی ترامپ به موفقیت بزرگی دست خواهد یافت.
صبر فعال، را نخستین بار گرامشی فیلسوف ایتالیایی در آثارش در دفترهای زندان، صورتبندی کرد. از نطر او صبر نه تنها یک فضیلت فردی، بلکه یک ابزار استراتژیک برای مبارزه سیاسی و اجتماعی است. از نظر گرامشی در کتاب «نامه های زندان» جلد دوم ترجمه اثمار موسوی نیا، انسان باید به بالاترین مرتبۀ آرامش توأم با صبر و پایداری در تحمل سختی‌ها دست یابد، و به این باور ژرف برسد که سرچشمۀ لایزال همۀ نیروهای معنوی در درون خود انسان است و همه‌چیز بسته به خود اوست، به توان او و اراده‌اش و به ایجاد ارتباط استوار میان اهدافی که پیش رو دارد و ابزاری که برای نیل به آن اهداف به کار می‌گیرد، و این‌که هرگز امیدش را از کف ندهد و در دام حالت‌های روحی عوامانه و مبتذل و پیش‌پاافتاده‌ای مانند بدبینی و خوش‌بینی نیفتد. او تاکید می کند:« باید بگویم که من در تفکر بدبینم و در عمل خوش‌بین. در هر شرایطی، به بدترین احتمال فکر می‌کنم، تا تمام ذخیرۀ نیروی اراده‌ام را پیاده کنم و بتوانم مانع را از سر راهم بردارم. هرگز برای خودم توهم ایجاد نکرده‌ام و هرگز دستخوش احساس سرخوردگی نشده‌ام. همیشه بالاخص به صبری طولانی مجهز بوده‌ام، نه به صبری منفعل و عاری از کنش، بلکه به صبری که از ثبات و استقامت مایه می‌گیرد.»
صبری مورد نظر گرامشی برای تبدیل صبر منفعل به صبر فعال، نیازمند ساختن یک جنبش قوی، با تغییر آگاهی‌ها و تغییر تجربه زیسته، به ویژه با توسل به اجتناب از خشونت است. این نتیجه زندگی کسی است که سال ها در زندان های حکومت موسولینی سپری کرده است. از این رو صبر در اندیشه گرامشی به معنای تدوین یک استراتژی طولانی‌مدت برای تغییر جامعه، سازماندهی (آموزش، سازماندهی و خودسازماندهی) و آگاهی‌بخشی است که می تواند به تغییرات پایدار و عمیق منجر شود. بنابراین صبر به مثابه روش و فضیلت، به منزله پیش نیاز اهداف دیگر است. اما الزامات امنیتی جهانی کنونی می تواند چنین اقتضائاتی را منتفی سازد. به عبارت دیگر اقتضائات ژئوپولیتیک، بر شیوه زیست آدمیان، حکمرانی و سیاست های آنان در ایران سایه افکنده است.
الزامات امنیتی سازی جهانی با الزامات درونی ایران دارای همنوایی خطرناکی شده اند. در جامعه سنتی ایران صبر به مفهوم تسلیم و سازش معنا شده است. روزنه گرایان و روزنه گشایان و هواداران وفاق، از سوی رادیکال ها و افراطی های دو طرف با تهمت سازشکاری رانده می شوند. دلیل آن هم این است که اساسا درک درستی از صبر ندارند. با این همه صبر به مثابه فضیلت فردی و مقاومت در برابر سختی ها، شکست ها و وسوسه های قدرت، از نظر گرامشی برای تبدیل به ارزش های فرهنگی، خود نیازمند صبر و تلاش طولانی مدت، با دوری از سیاست های تحکیم منازعه، از جمله مقابله با هرگونه سیاست های حذفی، و ایجاد تغییرات تدریجی و گام به گام، و تبدیل این همه به هژمونی فرهنگی است. هژمونی فرهنگی خود ناشی از مقاومت در برابر وسوسه راحت طلبی و بازگشت به گذشته، کنترل احساسات و کسب صلاحیت حل مساله فردی و اجتماعی در پناه ایجاد فضای هم مسالگی ملی است. اما الزامات امنیتی سازی جهانی، آیا اجازه می دهد که ایرانیان به چنین حوزه هایی بیندیشند؟
برای خنثی سازی سیاست امنیتی سازی نوین ترامپ، نیازمند حرکت و شکل گیری صبرفعال، و هژمونی فرهنگی در موقعیت تاریخی ایران هستیم که خود متضمن شکل گیری آینده روشن در دو حوزه اجتماعی و حکمرانی است. صبرفعال ایجاب می کند نیروهای فکری و سیاسی، اندیشه های ایجابی خود را ، بدون حذف دیگران در چارچوب حفظ ایران در حرکتی درازمدت صورتبندی و ساماندهی کنند. در صورت نهادمندشدن چنین فرهنگی در نظریه گروه ها، نیروهای اجتماعی نیز به تدریج از تصور سهل و آسان بودن توسعه و تحولات خارج شده، متکی به عملکرد و میزان انسجام آن خواهند شد. صبر فعال اقتضاء دارد، با از بین رفتن هژمونی اسلام سیاسی، و بحران هویتی در گروه های اجتماعی و سیاسی دیگر، و فقدان اکثریت اجتماعی، همگی حفظ ایران را محور تحرکات قرار داده و هرج و مرج کنونی را از این طریق مدیریت کنند.
از منظری دیگر، فقدان نیروی حداکثری و تهدید علیه تمامیت ارضی ایران، اقتضاء دارد تا حاکمیت فرمول همه حق دارند و لو برحق نباشند، در همه راه حل های گروه های سیاسی در جناح های مختلف ایران، برای برون رفت از سیاست منازعه، محوریت و مرکزیت داشته باشد. بدون چنین نگاهی، همه دیدگاه های دیگر، در حوزه تدوین نظریه و استراتژی، به دام صبر منفعل و تحکیم سیاست های منازعاتی می افتند که خود آینده تاریکی را رقم می زند. این دام قبلا برای هواداران اسلام سیاسی پهن شد و آنان به دلیل تکیه گاه اصلی شان به سیاست منازعه، خواسته و ناخواسته در آن افتادند و این گونه وضعیت را رقم زدند که ایران در دام بحران های مختلف گرفتار آمده است. همچنین آنان با تحول اجتماعی، وارد مرحله ایدئولوژی محافظه کاری تندروانه و خشونت شدند. آن گونه که مانهایم مورد تاکید قرار داده محافظه کاران (بخوانید تندروهای وطنی) با همه ساحت های قرارداد اجتماعی، حاکمیت مردم، اصالت عقل فردی و تبلور آن در سبک زندگی، آزادی و برابری، و ... به شدت مخالفت می کنند. چنین مخالفتی در عرصه های سیاستی و سیاسی ایران به خوبی هویداست از جمله سیاست خارجی. (گویی ترامپ می داند که قرار است این نیرو در مذاکرات نقش اصلی را ایفا کند و از الآن خود را پیروز می داند)
تفکر و تدبر به منظور پاسخ دهی به مساله یا مساله های ایران، و هم مسئله شدن نیروهای فکری و سیاسی در آن، مستلزم توجه به صبر فعال و همه جانبه و استراتژیک به قصد چینش فکری و عملی آجرهای بنیادین و معماری ساختمان آینده ایران با گذر سالم از بحران های کنونی است. این ساختمان بی تردید همچون گذشته تاریخی ایران تا کنون، چند فرهنگی است. تعجیل برای غلبه یکی بر دیگران به معنای خودکشی است. زیرا این تنها سنت گرایی نیست که به دلیل تحولات اجتماعی، به ایدئولوژی محافظه کاری تندروانه در ایران تبدیل شده است، بلکه فقدان نظریه وفاق برای منازعه زدایی از سیاست، و استراتژی منبعث از آن، اغلب جناح های ایران را می تواند در وقت بحران، دچار استحاله در اهداف و روش حل منازعه و مدیریت آن بکند. این موضوع یک بار علیه دولت مهدی بازرگان در ابتدای انقلاب تجربه شده است. خطرناک تر از همه آن که در فقدان پایگاه حداکثری، و تعجیل برای برون رفت از بحران، جناح یا گروهی قانع شود می تواند بدون مشارکت دیگران، به ایجاد انسجام جدید در ایران اقدام کند. ایدئولوژهای تمحیص گرا، چه از نوع محافظه کاری تندروانه که شاهد شکست آن بودیم، و چه آن هایی که هنوز با توسل به علم و شبه علم در حال ظهور هستند، همگی دارای ظرفیت ایجاد لویاتان مخصوص به خود هستند. زیرا در فقدان نظریه و طراحی نقش دیگری در حیات خود به صورت نهادمند، آنچه می ماند، در هنگامه عمل، حفظ خود و منافع جناحی است.
بر اساس نظریه گرامشی در باره صبر و هژمون ساختن آن از نظر فرهنگی، کنش وفاق، نهادمند و همگانی شدن اش، که خود مستلزم تحقق صبر استراتژیک مبتنی بر حل منازعه در حوزه داخلی و خارجی است، به راحتی حاصل نمی شود. ایرانیان در چهل و ششمین سالگرد انقلاب خود، اگر به چنین مسیری بروند، و در ورود به این مسیر، وابستگی های جانکاه به مسیر و در نهایت اسیر مسیر شدن را به تدریج از خود بزدایند، چشم انداز روشنی را برای خود رقم خواهند زد ولو فردی همچون ترامپ در نظام جهانی در راس قدرتمندترین کشور جهان قرار گرفته باشد.
در مقاله بعدی توضیح خواهم داد که با مشی صبر فعال نیازمند توجه به چه قواعدی هستیم تا صبر فعال از محوریت لازم برای اصلاحات در حوزه اجتماعی و سیاسی برخوردار شود.
بیشتر بخوانید:
دلاوری: نبود وفاق در دولت پزشکیان؛منازعه، مادر شکاف ملت دولت / ناهماهنگی میان دولت و کارشناسان وزارت اطلاعات در باره اف‌ای‌تی‌اف / صدا وسیما علیه وفاق
جواد طباطبایی: ایران تنها کشور دارای بنیه فرهنگی ایجاد رنسانس در منطقه است / فرهنگ "جدید در قدیم" ایرانیان، عامل احیای تمدنی ایرانیان
اقتصاد در اختیار کسانی است که به نهادهای حاکم پاسخگو نیستند / بازی با آتش، در شرایط عادی نیستیم / چرا از توسعه موفق در دنیا درس نمی گیریم؟
216216
نظر شما