سابقه روابط ایران و آمریکا در دوره اول ریاست جمهوری وی و همچنین گمانه زنیها در مورد سیاست او در قبال ایران در دوره دوم فضایی از هشیاری و انتظار به وجود آورده بود که در چند روز اخیر به اوج خود رسید. ترامپ در یک حرکت دیپلماتیک، ضمن امضای دستورالعمل فشار حداکثری، تمام خواسته خود از ایران را «عدم دستیابی به سلاح هسته ای» عنوان کرد. او در کنار امضای این دستورالعمل (و همچنین در مناسبتهای دیگر) نسبت به امضای سند مزبور ابراز بیزاری نمود و اظهار امیدواری کرد که این دستورالعمل هیچگاه به مرحله اجرا نرسد. همزمان با این موضع گیری ها، او بارها از آرزوی خود برای رفاه و آبادانی ایران و صلح با آن سخن گفت. تقریبا همه تحلیلگران بیطرف، این اظهارات ترامپ را نشانه اشتیاق شدید ترامپ برای مذاکره و انجام معامله با ایران تفسیر نمودند.
این اظهارات ترامپ در زمانی بیان شد که بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل به عنوان اولین میهمان خارجی کاخ سفید در آمریکا حضور داشت. یک ماموریت مهم نتانیاهو در این سفر مذاکره و گفتگو در مورد چگونگی برخورد با «خطر ایران» در منطقه عنوان شده است. موضعگیری ترامپ در مورد ایران، هرچه بود، بسیار متفاوت از آن چیزی است که نتانیاهو آرزو داشت. مشکل نتانیاهو با ایران تنها سلاح هسته ای نیست. اسرائیل نه تنها با سیاستهای منطقه ای و امنیتی ایران مشکل دارد بلکه اصل نظام در ایران را خطری برای خود، منطقه و جهان می داند و خواهان ریشه کن کردن آن است. آنچه مدنظر نتانیاهوست عراقی کردن پرونده ایران و خاتمه دادن به عمر «رژیمی» است که آرزوی خود را نابودی اسرائیل اعلام کرده است. براین اساس، اسرائیل پروژه های ساخت سلاح در ایران به ویژه در حوزه های موشکی و پهبادی را خطری حیاتی برای خود تلقی می کند و خواهان پایان یافتن حمایت ایران از مبارزه مسلحانه سازمانهای آزادیبخش فلسطینی به ویژه حماس و جهاد اسلامی است. رژیم صهیونیستی سیاستهای منطقه ای ایران در حوزه مقاومت در برابر اسرائیل را تهدیدی برای موجودیت خود بشمار می آورد. خواست اسرائیل تغییر رژیم در ایران و یا حداقل تغییرات بنیادین در سیاستهای منطقه ای و امنیتی آن است واین با آنچه ترامپ مطرح کرده (تنها عدم دستیابی به سلاح هسته ای) فرسنگها فاصله دارد. اسرائیل پس از قطع بازوان ایران در منطقه، در لبنان، سوریه و عراق، فرصت را برای زدن یک ضربه قاطع به راس مقاومت در تهران مناسب می داند و مایل است همراهی آمریکا را برای اجرای این پروژه به دست آورد. مقامات اسرائیل اگر چه موضع جدید ترامپ در مورد ایران را ناامید کننده و ضعیف ارزیابی می کنند اما ( با توجه به شناختی که از روانشناسی ترامپ دارند)عاقلتر از آن هستند که با این مواضع علنا مخالفت نمایند.
اگر پیشنهاد جدید ترامپ و واقعیت عدم دسترسی ایران به سلاح هسته ای در یک توافق دیپلماتیک جمع و متبلور شوند، امیدهای اسرائیل برای وارد کردن فشاری خردکننده بر ایران با استفاده از آمریکای ترامپ را باید برباد رفته تلقی نمود. اما اسرائیل با درک دقیقی که از اوضاع دارد همچنان امیدوارانه به صحنه می نگرد؛ ترامپ شخصیت و مواضع ثابتی ندارد. این موضع نرم و دوستانه ترامپ می تواند به سرعت تغییر یافته و به مواضعی سخت و خصمانه بدل شود. به ویژه اگر پاسخ ایران روانشناسی ترامپ را در نظر نگرفته و به سوی تکرار مواضع سابق در مورد آمریکا و سیاستهای آن میل نماید. ترامپ شخصیت مغروری است که توهین شخصی به خود و نادیده گرفتن ابتکارهای «مشعشع» خویش را به آسانی تحمل نخواهد کرد. اسرائیل می تواند امیدوار باشد پاسخهای سربالای ایران مواد لازم برای عصبانی کردن ترامپ و تغییر موضع وی را فراهم نماید. دوستان اسرائیل در کاخ سفید و هیات حاکمه آمریکا کم نیستند و با دسترسی های خوبی که به کاخ و شخص ترامپ دارند از فرصتها کمال استفاده را خواهند نمود. در حقیقت این موضع نرم و اولیه ترامپ در هیات حاکمه جدید آمریکا و نزدیکان ترامپ نیز مخالفان جدی دارد. اغلب آنها خواهان برخوردی شدیدتر و سخت تر با تهران می باشند.
نتانیاهو تمام تلاش خود را برای تاثیرگذاری بر ترامپ به کار گرفته تا آمریکا را در جهت برخورد سخت با ایران قرار دهد اما تا این لحظه چیز دندان گیری به دست نیاورده است. فرصتی که ترامپ برای مذاکره و معامله با ایران فراهم آورده، خطری حقیقی برای سیاست ایرانی اسرائیل است. در این اوضاع، که زیاد به طول نخواهد انجامید و شاید از یک هفته فراتر نرود، تنها پاسخ منفی یا تعلل ایران در پاسخگویی است که می تواند امیدها را به اردوی مقامات اسرائیل بازگرداند. گذشته مواضع ایران نشان می دهد ایران مایل است به مواضع و شعارهای سابق خود در مورد آمریکا ادامه دهد. تکرار آن مواضع این فرصت را منقضی نموده و احتمالا داستان را وارد فاز دیگر و سخت تری خواهد کرد. البته به نظر می رسد مسئولان زیادی در ایران به ضرورت استفاده از فرصت فعلی پی برده اند اما تصمیم گیری در نظام سیاسی کشور مشخصا کند و کم سرعت است و بعید است نظام بتواند در عرض یک هفته به تصمیم مشخصی در این زمینه برسد.
اسرائیل یک هفته پردلهره را در پیش دارد. اگر درها در ایران بر همان پاشنه سابق بگردد فرصت یک تعامل نرم و شدنی بین ایران و آمریکا از دست خواهد رفت و کار وارد مراحل سخت تر و شدیدتری خواهد شد که مطلوب اسرائیل است. اسرائیل در مراحل بعدی فرصت خواهد داشت شرایط خود را به سیاست ایرانی ترامپ تزریق نماید اما در این مرحله باید منتظر واکنش ایران بماند.
فرصت برای استفاده ایران از اوضاع کنونی و پیشنهاد شیرین و شدنی ترامپ محدود و شاید بیش از یک هفته نباشد. اسرائیل در کمین است و از کوچکترین فرصت برای تغییر مسیر تحولات و تبدیل پیشنهادهای ترامپ به شروطی سخت تر و ناشدنی استفاده خواهد کرد. پیشنهاد ترامپ فرصت کم نظیری برای مذاکره و معامله با آمریکا و خارج کردن ایران از تحریمهای حداکثری و کمرشکن فراهم کرده است. به نظر می رسد معامله و توافق میان ایران و آمریکا براساس پیشنهاد ترامپ در دسترس است و عملا هیچ شرط غیرقابل قبولی را بر ایران تحمیل نخواهد کرد. آمریکا خواهان عدم دستیابی ایران به سلاح هسته ای است و ایران نیز صریحا اعلام کرده به سوی سلاح هسته ای نرفته و آماده است این امر را ثابت نماید. در این حالت تیر اسرائیل برای انداختن فشار آمریکا بر روی کشور و موجودیت نظام به سنگ خواهد خورد و جمهوری اسلامی از دوران ترامپ به سلامت عبور خواهد کرد.
* استاد مطالعات اسرائیل – دانشگاه تهران
نظر شما