مجید جویا: یک دهه پیش از این فیت ویلاس، مدیر تلسکوپ چند آینه‌ای آریزونا، درگیر یک وسواس فکری در مورد ماه شد. او که اطلاعات آرشیو شده ماموریت فضاپیمای گالیله را به مشتری بررسی می‌کرد، چیز عجیبی را در تصاویر ارسالی‌اش از ماه دید. هنگامی که او تصاویر را برای برخی طول موج‌های خاص امواج فروسرخ فیلتر کرد، سیگنال مشخصی را در چند نقطه در نزدیکی قطب جنوب ماه آشکار کرد. این سیگنال، دست کم در سیارک‌ها با فیلوسیلیسات‌ها رابطه دارد، فیلوسیلیسات‌ها موادی معدنی هستند که برای تشکیل به گرما و آب نیاز دارند. آیا این می‌توانست نشانه‌ای بر وجود مقادیری از یخ باشد که زیر دهانه‌های آتش‌فشانی دو قطب ماه پنهان شده باشند؟
بر همین اساس، او سخنرانی کوتاهی را برای کنفرانس سال 1999 / 1378علم نجوم ارائه کرد. ولی برای چندین سال او نمی‌توانست این نظریه را منتشر کند. او می‌گوید: «آشکارا جلوی ارائه این نظریه گرفته شده بود».
ولی اکنون از نظریه او حمایت می‌شود. نتایجی که به زودی از دو سفینه دیگر منتشر می‌شوند، اطلاعات طیف‌سنجی دقیق و کاملی را نشان خواهند داد که ثابت می‌کند به راستی مناطق قطبی ماه پر از موادی معدنی هستند که در مجاورت آب قرار داشته‌اند.
این همه داستان نیست. نتایج اولیه مدارگرد اکتشافی ماه (LNR) ناسا که تیرماه به سوی ماه پرتاب شد، آرایه گسترده‌ای از سیگنال‌های مرتبط با آب را در خود دارند. دانشمندان ماه شناس هر روز بیش از روز پیش به این نتیجه می‌رسند که این شک و تردید چند ده ساله به پایان رسیده است. در حقیقت، در هر جایی در ماه آب پیدا می‌شود: نه فقط در دل مواد معدنی، که روی سطح آن نیز نشانه‌های گسترده‌ای از وجود آب دیده می‌شود؛ و حتی در صفحات پهناوری در اعماق نیز شاید بتوان ذخایر بزرگ یخ را یافت.
آنتونی کلاپریت، جستجوگر ارشد ماهواره مشاهده و تشخیص دهانه‌های آتش‌فشانی ماه (LCROSS) می‌گوید: «ما در آستانه یک رنسانس در نحوه نگرش خود نسبت به قطبین ماه قرار داریم، که شامل این می‌شود که آب چگونه به آنجا رسید». این ماهواره در روز 9 اکتبر به یک دهانه آتش‌فشانی در قطب ماه برخورد خواهد کرد تا با متلاشی کردنش و به بالا پرتاب کردن آن‌چه در زیر این دهانه نهفته، امکان رصد یخ را برای تعداد زیادی از تلسکوپ‌های زمینی فراهم کند. «این ساده‌ترین کار ممکن است».
شواهد جدید، اذهان دانشمندان را به شدت درگیر خود کرده است، نه فقط برای توضیح منشا و نحوه حرکت آب در آنجا، بلکه برای توجیه اینکه چگونه سیگنالی که ده سال پیش دیده شد، این همه مدت کسی به آن توجه نکرد و فراموش شد.
یکی از دانشمندان ماه شناس که در مورد تحقیقات جدید که قرار است در مجله ساینس منتشر شود نیز اطلاعاتی دارد، می‌گوید: «هیچ کس آن تحقیق (کار خانم ویلاس) را جدی نگرفت، تا اینکه بالاخره خبر یافته‌های اخیر منتشر شد، و بعد مجبور شدن که آن را به یاد بیاورند».
زیادی هیدروژن
نتایج اولیه ال‌آر‌او این حدس را تایید می‌کند که برای میلیاردها سال یخ زیر سطح ماه به دام افتاده بود. یک ابزار نقشه برداری گرمایی نشان داد که منطقه دائما تاریک ماه در نزدیکی قطبین، دمایی در حد 35 درجه کلوین (منفی 238 درجه سانتی‌گراد) دارد. ریچارد وندراک، دانشمند این پروژه می‌گوید که این‌ها سردترین نقاط در کل منظومه شمسی هستند؛ حتی سردتر از سطح پلوتون.
ولی شگفتی اصلی از یک ابزار دیگر نصب شده روی ال‌آر‌او ناشی می‌شود، ابزاری که نوترون‌های کند را می‌شمرد تا بتواند مقدار هیدروژن موجود در عمق یک متری سطح ماه را بسنجد. این هیدروژن معمولا به عنوان نمایشگر ذخیره یخ تفسیر می‌شود، به رغم اینکه می‌تواند هیدروژن مولکولی یا حتی هیدروژن حبس شده در مولکول‌های دیگر نیز باشد. مانند ماموریت پیشین اکتشافی ماه، ابزار ال‌آر‌او نیز توانسته ذخایر گسترده‌ای از هیدروژن را در قطبین تشخیص دهد.
ولی با دقت بیشتری که این ابزار دارد، تفاوت تعجب انگیز در میزان هیدروژن در مناطق قطبی آشکار شده است. بعضی از دهانه‌ها مملو از هیدروژن هستند. در حالی که برخی دیگر فاقد آنند و عجیب‌تر از آن اینکه در برخی مناطق بیرون دیواره دهانه‌ها (که تصور می‌شد که گرم‌تر از این باشند که آب در آنجا دوام بیاورد) مقدار زیادی از هیدروژن یافت شده است. به گفته وندراک این نشان می‌دهد که ممکن است که آب به تازگی به آنجا رسیده باشد، یا در صورتی که برخوردها سبب فرو رفتن در خاک ماه شده باشد، بیشتر دوام آورده باشد.
به گفته استیوارت نازت، جستجوگر ارشد ابزار رادار نصب شده بر روی ال‌آر‌او؛ این رادار که به جای سیگنال گمراه کننده‌تر حسگر نوترونی، به دنبال تکه‌ها یا قطعات بزرگ یخ می‌گردد، تغییر پذیری مشابهی را نشان می‌دهد. در قطب جنوب، او سیگنال‌های قوی مانند یخ را در پای بعضی از دهانه‌های عمیق آن ناحیه مشاهده کرده است. ولی این را هم می‌گوید که متاسفانه، هیچ سیگنال قوی‌ای در کابیوس آ، همان دهانه‌ای است که ناسا در 9 سپتامبر به عنوان محل برخورد LCROSS تعیین کرده، مشاهده نمی‌شود.
سیگنال ضعیف رادار در کابیوس آ کلاپریت را نیز نگران کرده است، و در پرتو اطلاعات جدید به دست آمده او برخورد نهایی ماهواره را به تعویق انداخته است. او در هفته جاری و پیش از ضرب‌العجل 26 سپتامبر برای تغییر خط سیر ماهواره تصمیم نهایی خود را خواهد گرفت. به گفته او دهانه اصلی کابیوس در حال حاضر بهترین جایگزین برای کابیوس آ است.
برخورد عمیق
اگر برخورد LCROSS یخ را به هوا پرتاب کند، آخرین باقیمانده‌های شک و تردید در مورد آب در ماه را نیز با خود از میان خواهد برد. این می‌تواند کاوش جدیدی را نیز شروع کند: یافتن سابقه‌ای از رخدادهای برخورد، مانند برخورد دنباله‌دارهای مملو از آب که اولین بار آب را به آنجا آوردند. به گفته واندراک این‌ها، اگر البته هیچ وقتی اتفاق افتاده باشند، می‌توانند ارزش مشابهی به هسته‌های یخی قطب جنوب زمین ببخشند و راهی برای تعیین تاریخ یک بمباران قدیمی بیابند که از حافظه زمین پاک شده ولی ممکن است در دهانه‌های ماه باقی مانده باشد.
با کشف یخ در ماه، نوبت بحث و جدل در مورد سرمنشا این یخ و سازوکاری که آن را در ماه قرار داد می‌رسد. یکی بمباران توسط دنباله‌دارها را منشا این آب می‌داند؛ پدیده‌ای که اوج آن در 3.9 میلیارد سال پیش اتفاق افتاده بود. این برخوردها مقادیر زیادی از آب را در اعماق این قمر دفن کرد. ولی دیگر دانشمندان بر این باورند که این واقعه زمان بیشتری به طول انجامیده و ممکن است که ته‌نشین شدن آب‌های سطحی سبب آن شده باشد؛ آب‌هایی که یک منشا برای آن می‌توانسته خرده سیارک‌ها بوده باشد، خرده سیارک‌هایی که همواره با ماه برخورد می‌کردند و مقادیر کمی از آب در خود داشتند.
یک منبع دیگر می‌توانسته بادهای خورشیدی باشد که طوفان مداومی از پروتون‌ها را به سوی سطح ماه روانه می‌کند، و در آنجا آنها می‌توانند با اکسیژن موجود در خاک‌های سطح ماه ترکیب شوند و آب را به وجود آورند. بیشتر این آب به سرعت وارد فضا می‌وشد، ولی بخشی از آن نیز می‌تواند از طریق حرکت تصادفی مولکول‌ها به قطبین رسیده و در آنجا گیر کرده باشد. آبی که تا به امروز دوام آورده است.
تفاوت در میزان هیدروژن و امواج رادار بین دهانه‌ها نشان از برخوردهای گاه و بیگاه دنباله‌دارها در زمانی بسیار قدیمی‌تر از امروز دارد، ولی سیگنال‌های بیرون از دیواره دهانه‌ها می‌تواند نشان از یک حرکت سطحی پیوسته‌تر داشته باشد. واندراک می‌گوید که هر دو نظریه می‌توانند تا حدی درست باشند. «مسئله اینجا، یا این یا آن نیست».
در همین زمان، ماه شناسان مشتاقانه منتظر اطلاعاتی از دو گروه جستجو هستند که به دنبال مواد معدنی هیدراته در مناطق قطبی بیرون از ناحیه تاریک ماه می‌گردند (اینجا تنها ناحیه‌ای است که ابزارهای مبتنی بر انعکاس نور می‌توانند کار کنند). مشاهدات انجام شده در جریان ماموریت تمدید شده حسگر برخورد عمیق، و مشاهدات نقشه بردار مواد معدنی ماه، (که ابزاری است که هندی‌ها به تازگی با ماهواره چاندرایان 1 به سوی ماه گسیل داشته‌اند) در مجله ساینس منتشر خواهد شد، و اطلاعات دقیق‌تری از شواهد طیف‌نگاری انواع مواد معدنی آب‌داری به دست خواهد داد که ویلاس سال‌ها پیش از این در تصاویر گالیله دیده بود.
البته ویلاس نیز در نهایت موفق شد که نتایج خود را در سال گذشته در یک نشریه ژاپنی منتشر کند. او می‌گوید: «من از این ناراحتم که این کار این همه مدت نادیده انگاشته شد؛ ولی از این که در نهایت ثابت شد که حق با من بوده است بسیار هیجان‌زده هستم».
نظر شما