خلقت انسان برای خدمت به کیست؟/ چه کسانی روز قیامت رو سیاه محشور می شوند؟

در روایت است که شیطان در دو وقت از ته دل آه می‌کشد، اول در خانه‌ای که اسم فردی علی یا محمد باشد و او را به این نام‌ها صدا کنند و دوم زمانی که جمعی با هم صلوات می‌فرستند.

از پیامبر (صلوات‌الله‌علیه) روایت است وقتی مشکلی در زندگی آزارتان داد، یا درگیر و نگران موضوعی هستید، اگر با اخلاص بگویید بسم الله الرحمن الرحیم، خداوند یا حاجتتان را سریع مستجاب می‌کند و یا به خاطر گفتن بسم الله الرحمن الرحیم، ذخیره‌ای برای آخرتتان محفوظ می‌دارد. فرض کنید بچه‌ای سرما خورده است و بستنی می‌خواهد. پدر و مادرش به دلیل حال بد فرزندشان، نمی‌توانند خواستهٔ او را برآورده کنند و به خاطر همین ناراحتند. بچه ممکن است این خواسته را از یاد ببرد، اما پدر و مادر حواسشان هست که وقتی حال فرزندشان بهتر شد، سریع خواستهٔ او را برآورده سازند. خدا هم در روز قیامت جوری جواب برخی اعمال ما را می‌دهد که خودمان باور نمی‌کنیم.

چه طور زندگی کنیم؟

مقدمه‌ای می‌گویم. ما با تعبیری از امام موسی صدرشروع کردیم که: دین پیش از اینکه توشه‌ای برای آخرت ما باشد، والا‌ترین وسیله برای زندگیست. گفتیم قرار است دین ما، زندگی ما را اصلاح کند. قرار است زندگی خدایی داشته باشیم. یعنی طوری زندگی کنیم که خداوند می‌پسندد. در مرحلهٔ بعد به دنبال جواب این پرسش بودیم که زندگی که دین قرار است برای ما رقم بزند، چگونه است؟ در برخورد با دیگران، در خانواده، در تعامل با همسایگان، در کار، در رفتار با فرزندان، با پدر و مادر. برای جواب به این پرسش با توجه به حضور در ماه مبارک رمضان، از خطبهٔ حضرت رسول (صلوات‌الله‌علیه) در مورد این ماه مبارک شروع کردیم و در این ده شب موضوعاتی همچون میهمانی و تکلف در آن، نماز، وفای به عهد و امانت‌داری، صله ارحام و خدمت به خلق را مطرح کردیم. آخرین مبحث ما موضوع خدمت به خلق بود که آن را امشب ادامه می‌دهیم.

خلقت انسان برای خدمت به کیست؟

خداوند همهٔ کائنات و موجودات را برای خدمت به انسان خلق کرد، سؤال اینجاست که خلقت انسان برای خدمت به کیست؟ سعدی زیبا می‌گوید که ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند / تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری / همه از بهر تو سرگشته و فرمانبردار / شرط انصاف نباشد که تو فرمان نبَری. تعبیرعجیبی است در روایات ما که می‌فرماید: من سَنَّ سُنّةً حَسَنَة، کان له أجرُ مَن عَمِلَ بها الی یوم القیامة، یعنی کسی که کار خیری را بنیانگذاری کند، اگر کسی به آن عمل کند، اجر آن عمل برای او (بنیانگذار کار خیر) تا روز قیامت محسوب می‌شود. و بلعکس اگر کسی با رفتار یا گفتارش یا کتابش یا هر عمل دیگری بنای غلطی را بگذارد، تا روز قیامت هرچه عمل به این آن ادامه پیدا کند، او هم در گناهش سهیم است.

خیلی‌ها بودند که ما هرچه داریم از قـِبَل آنهاست. استاد بزرگ ما، مرحوم میرزاعلی‌اکبر غفاری از بزرگ‌ترین کار‌شناسان و صاحب‌نظران در علوم روایی بود. هیچوقت از یادم نمی‌رود که تا آخرین روز حیاتشان در سن هشتاد و چند سالگی، به نوشتن و تصحیح و ترجمه مشغول بودند. گاهی از ایشان می‌پرسیدم که استاد، شما با این کهولت سن چرا هنوز کار می‌کنید؟ تعبیر زیبایی داشتند. می‌فرمودند این میزی که من پشتش می‌نشینم را نجار درست کرده است، این فرشی که رویش نشستم را کسی بافته است و همین‌طور مثال می‌زدند و بعد می‌گفتند در این عالم خلقت همه مشغول کاری هستند. اگر من کار نکنم مدیونم! در این عالم هستی که به قول سعدی همه در کارند، اگر من بی‌دلیل کار نکنم و اثری نداشته باشم و به دیگران خدمت نکنم، مدیون و بدهکارم.

چه کسانی روز قیامت رو سیاه محشور می شوند؟

دیشب روایت تندی از الحیاة خواندم، روایت دیگری از امام صادق (علیه‌السلام) است که از روایت دیشب تلخ‌تر است. حضرت می‌فرمایند: اَیُّ ما مؤمنٍ مَنَعَ مؤمِناً شیئاً مِما یحتاجُ الیه و هو یقدرُ علیه من عنده اَو من عند غَیره، اَقام الله یوم القیامة مُسَوَّداً وجهُه، مزرقةً عیناه، مَغلولَةً یداهُ الی عُنُقِه، فیُقال هذا الخائِنُ الذی خانَ الله و رسولَه، ثم یُؤمَرُ به الی النار، یعنی هر مؤمنی که از برادر مؤمنش که به چیزی محتاج است، کمکش را دریغ کند و او قادر به کمک بوده و یا می‌توانسته از دیگری پیگیری کند، در روز قیامت خداوند او را در حالی که روسیاه است و چشمش کبود است و دست‌هایش به گردنش آویزان، محشور می‌کند و ندا می‌آید که این خائنی است که به خدا و پیغمبر خیانت کرده است و سپس به سوی آتش امر می‌شود. کسی که توانایی کمک به مؤمنان را داشته باشد و به آن‌ها رسیدگی نکند خائن به خدا و رسول است! خدمت به خلق مربوط به گروه خاصی نیست. هرکس در هر مقامی که هست باید به قدر سهم و اندازهٔ خودش به مردم خدمت کند.

کسی که که در حمام از امام معصوم خواست برایش کیسه بکشد

روایت است کسی در حالی که امام را نمی‌شناخت از امام معصوم در حمام درخواست کرد که برایش کیسه بکشند و امام هم به او کمک کردند. یا در روایت دیگر است که کسی در راه از امام معصوم (علیه‌السلام) برای بردن باری کمک خواست و امام به او کمک کردند. این‌ها تعلیماتی است که در دینمان زیاد دیده می‌شود. روایتی است از حضرت موسی (علی‌نبیناوآله‌وعلیه‌السلام) که از خداوند سؤال می‌کند: خداوندا! اگر تو بنده بودی، چه کار می‌کردی؟ سؤال، خیلی زیباییست، می‌گویند پرسیدن سوال خوب، نصف علم است. جواب خدا هم بسیار زیباست. خدا می‌گوید اگر من بنده بودم در زمین می‌گشتم و گره از کار بندگان باز می‌کردم. در روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) است که می‌فرمایند: کسی که برای رفع حاجت و نیاز برادر مؤمنش قدمی بردارد مثل این است که خداوند را ۹۰۰۰ سال عبادت کرده در حالی که روز‌هایش روزه‌دار بوده و شب‌هایش نماز شب به پا می‌داشته است.

کارنامه اعمال ما در قیامت

یکی از تعالیم دینی ما که بسیار زیباست، بحث نیت است. در بعضی روایات آمده است که زیاد آرزوی خوب و نیت خیر کنید، زیرا که خداوند به نیت‌های شما توجه دارد. مثلاً بعضی در تلویزیون گرسنه‌های سومالی را می‌بینند و از دلشان می‌گذرد که کاش من می‌توانستم تمام این گرسنه‌ها را سیر کنم. فکر نکنید جای دوری می‌رود. خداوند همین را در نامهٔ اعمالش می‌نویسد. در قیامت کارهای خوبی در نامهٔ اعمالمان می‌بینیم که هیچکدام را انجام نداده‌ایم. این‌ها نیات خوب ما در دنیا بوده‌اند. پس اگر مشکلی را دیدید که قادر به حل آن نبودید، این را با خودتان تکرار کنید که خدایا کاش می‌توانستم کاری بکنم. جای دوری نمی‌رود. بحث نیت خیر‌‌ همان ترویج انرژی مثبت است که در جامعه منتشر می‌شود و حال و هوای دل‌ها را تغییر می‌دهد. در بحث انجام کار خیر و کمک به مستضعفان موضوع مهم، نقطهٔ شروع این کارهاست. چون ما به دنبال کار زیربنایی هستیم. ما در سیرهٔ امیرالمومنین (علیه‌السلام) و اهل‌بیت می‌بینیم که هم شب‌ها برای فقرا طعام می‌برند و هم در‌‌ همان حال می‌بینیم که علی (علیه‌السلام) برای رفع حاجت فقرا چاه می‌کند. یکی از چیزهایی که ما را به کارهای زیربنایی سوق می‌دهد، همین رفتار اهل‌بیت است.

اخلاق در زندگی جمعی

از یک دانشمتد برجستهٔ مسیحی خواسته شده بود که از نهج‌البلاغه ۱۰۰ کلمه انتخاب کند. او می‌گوید من چندین روز درگیر انتخاب بودم. زیرا حس و حال کسی را داشتم که باید از دریایی از جواهرات ۱۰۰ مروارید را جدا کند. به هر کدام که نگاه می‌کردم می‌دیدم که دیگری می‌درخشد. من واقعاً وقتی برای موضوعات برنامه، میزان‌الحکمه و الحیاة را ورق می‌زنم، می‌بینم که دریایی از جواهرات است که نمی‌توانم هیچکدام را کنار بگذارم.

اما اگر بخواهم به طور خلاصه بگویم در سه نکته می‌گنجد؛ اول اینکه ما باور داریم که هیچ‌چیز در عالم گم نمی‌شود. من یعمل مثقال ذرةٍ خیراً یره، یعنی هرکه به اندازهٔ ذره‌ای عمل خوب انجام دهد، آن را می‌بیند. یعنی‌‌ همان را می‌بیند. برای خود ما بار‌ها در زندگی پیش آمده است که مثلاً یک نفر را زیر باران سوار کرده‌ایم و بعد عیناً همین اتفاق برای خود یا خانواده‌مان افتاده است که کسی در راه به ما کمک کرده است.

من یعمل مثقال ذرةٍ شراً یره، یعنی هرکه به اندازهٔ ذره‌ای عمل بد انجام دهد، آن را می‌بیند. وقتی می‌گوییم انرژی از بین نمی‌رود بلکه تبدیل می‌شود؛ عملی که ما انجام می‌دهیم هم از بین نمی‌رود. حتی لبخندمان. حتی نگاه‌مان. گاهی وقت‌ها غیبت فقط با یک نگاه است. گاهی تمسخر با یک اشاره است. گاهی دل‌شکستن با یک کلمه است.

دوم اینکه یکی از اولین نتایجی که در همین دنیا از خدمت به دیگران عاید ما می‌شود، آن تجربهٔ عمیق و تکرارنشدنی و بی‌نظیر شادی و ابتهاج درونی است. وقتی در مترو یا اتوبوس جای خودمان را به پیرمرد یا پیرزنی می‌دهیم، آن لحظه‌ای که می‌نشیند و تشکر می‌کند، شادی که در ما به وجود می‌آید با هیچ شادی دیگری در دنیا قابل قیاس نیست

و سوم اینکه یکی از مهم‌ترین توصیه‌های بزرگان، خدمت به ذریهٔ پیامبر است، سادات. قصد و نیت شما در خدمت به سادات این باشد که به خدا بگویید: خدایا! اگر الان که سعادت خدمتگذاری به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) را ندارم، در عوض به ذریهٔ ایشان خدمت می‌کنم. با خدا معامله کنید. بسیاری از عرفا تأکید دارند که خدمت به سادات سریع‌تر از هر عمل دیگر انسان را به مقامات می‌رساند. مرحوم شیخ‌رجبعلی اصفهانی (نخودکی) در یکی از ۵ توصیه‌ای که قبل از وفات به پسرشان داشتند، تأکید کردند که من هر مقامی که از خداوند گرفتم به خاطر خدمت به سادات بوده است.

حاج آقای سیبویه در جلسات وقتی سیدی وارد می‌شد می‌فرمودند: ایشان سادات هستند، همه بلند شوید. و بر روی منبر به احترام سادات بلند می‌شدند. و خاطره‌ای از حضرت امام (رحمةالله‌علیه) نقل است که در ایام جوانی، به همراه چند نفر از دوستانشان به زیارت حضرت رضا (علیه‌السلام) رفته بودند. یکی از دوستان نقل می‌کند که حضرت امام از همهٔ ما کمتر برای زیارت در حرم می‌ماندند و زود‌تر به خانه برمی گشتند. از ایشان دلیل این کار را می‌پرسند.

 امام (رحمةالله‌علیه) می‌فرمایند که من برمی گردم تا چایی آماده کنم و خانه را برای دوستان و زوار امام رضا (علیه‌السلام) مهیا کنم. نکتهٔ جالب اینجاست که یکی از دوستان روحانی امام (رحمةالله‌علیه) از ایشان سوال می‌کند که آیا این عمل شما با زیارت امام رضا (علیه‌السلام) قابل قیاس است؟ و امام پاسخ می‌دهند که من ارزش این کار را از زیارت امام رضا (علیه‌السلام) کمتر نمی‌دانم.

روایت آیه الکرسی

از پیامبر اکرم (صلوات‌الله‌علیه) سؤال شد که قرآن بر‌تر است یا تورات؟ حضرت فرمودند: در قرآن یک آیه است که از تمام کتاب‌هایی که خداوند بر پیامبرانش نازل فرموده، بالا‌تر و والا‌تر است و آن آیةالکرسی است.