ایران و جمهوری آذربایجان، دوستان دائمی

ایران در تمام مراحل مناقشه قره‌باغ،‌ حامی جمهوری آذربایجان بوده و در جنگ اخیر نیز نظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مقام معظم رهبری مبنی بر ضرورت حفظ تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان و آزادسازی همه شهرهای اشغال‌شده این کشور، نقش فوق‌العاده‌ای در تقویت ارتباطات مردمی و دولتی دو کشور داشت.
ایران و جمهوری آذربایجان به دلیل ارزش‌های مشترک تاریخی، دینی، مذهبی، فرهنگی و زبانی و همچنین مزیت‌های اقتصادی متنوع می‌توانند همکاری‌های اقتصادی گسترده‌ای داشته باشند. در مقطع فعلی و پس از آزادی هفت شهر اشغال‌شده جمهوری آذربایجان و انعقاد توافق آتش‌بس بین باکو و ایروان، مزیت‌های همکاری‌های فی‌مابین افزایش‌یافته است.

جمهوری آذربایجان به تثبیت موقعیت خود در شهرهای آزادشده و بازگشت اهالی این مناطق به بازسازی این ۷ شهر توجه ویژه دارد. این شهرها مجاور با ایران و در کنار رود ارس هستند. رئیس‌جمهوری آذربایجان از کشورهای دوست درخواست کرده تا در بازسازی قره‌باغ حضور فعال داشته باشند و در این در میان، ایران نزدیک‌ترین و آماده‌ترین کشور برای مشارکت با آذربایجان جهت بازسازی این شهرها است.

در حوزه فنی مهندسی شرکت‌ها و پیمانکاران ایرانی در حوزه سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و نیروی انسانی سابقه و تجربه ارزنده‌ای در حوزه عمرانی و نوسازی دارند. اقلام موردنیاز جمهوری آذربایجان مانند مصالح ساختمانی و اقلام تأسیساتی در ایران تولیدشده و قابل‌دسترس است. مواد غذایی در ایران برای صادرات به آذربایجان فراوان است و نزدیکی دو کشور می‌تواند سرعت و امنیت کار را بهینه سازد. جمهوری آذربایجان می‌تواند برای بازسازی قره‌باغ به دلایل اقتصادی، تجربیات موجود، نزدیکی دو کشور، از شرکت‌ها و پیمانکاران ایرانی استفاده کند. حضور ایران برای بازسازی آذربایجان با هزینه‌های کمتری برای این کشور امکان‌پذیر خواهد بود و شرکت‌های ایرانی می‌توانند به‌صورت مستقل و یا به‌صورت کنسرسیوم با دیگر کشورهای منطقه و حتی شرکت‌های جمهوری آذربایجان در بازسازی قره‌باغ حضور پیدا کنند.

در حوزه ترانزیت و حمل‌ونقل، ایران محور اتصال جمهوری آذربایجان به آب‌های گرم خلیج‌فارس قلمداد می‌شود و جمهوری آذربایجان نیز دروازه ورود ایران به قفقاز و رسیدن به اروپا از طریق دریای سیاه است. به همین احداث راه‌آهن رشت - آستارا فرصتی برای ایجاد تکمیل کریدور شمال به جنوب و اتصال آسیا به اروپا بوده و تسریع در احداث راه‌آهن قزوین - رشت - آستارا مورد تأکید دولت‌های دو کشور است.
در حوزه تجاری جمهوری آذربایجان همواره یکی از شرکای ایران و واردکننده کالاهای غیرنفتی کشورمان بوده و مزیت‌های بسیاری برای همکاری وجود دارد. آذربایجان با استان‌های اردبیل، گیلان و آذربایجان‌های شرقی و غربی مرز زمینی و با استان‌های مازندران و گلستان مرز دریایی دارد. اگر استان زنجان را نیز به دلیل اشتراک زبانی به این مجموعه اضافه کنیم، خواهیم دید که فعال شدن استان‌های ایران در حوزه اقتصادی بسیار مهم باشد. برای افزایش تجارت بین ایران و جمهوری آذربایجان مناسب است که تعرفه ترجیحی برای برخی کالاها تعیین شود که اسناد لازم در این زمینه تهیه‌شده است. این اقدام، توان رقابتی تجار و بازرگانان دو کشور را افزایش داده و زمینه برای توسعه مناسبات تجاری را فراهم می‌کند. ضمناً با توجه به فعالیت سه منطقه آزاد اقتصادی – انزلی، ماکو و ارس در این استان‌ها، سرمایه‌گذاران آذربایجانی می‌توانند از امکانات و تسهیلات اقتصادی موجود این مناطق بهره‌مند شوند.

در حوزه کشاورزی و دام‌پروری و بخصوص کشت فرا سرزمینی، ظرفیت‌های فوق‌العاده‌ای برای همکاری وجود دارد و یکی از مهم‌ترین برنامه‌های دو کشور، تقویت زیرساخت‌های این بخش است. سرمایه‌گذاری مشترک ایران در این حوزه یکی از زمینه‌های مهم همکاری اقتصادی دو طرف بوده و می‌تواند در تأمین مواد غذایی شهرهای آزادشده آذربایجان نقش جدی ایفا کند.
در بخش انرژی، مسئله سوآپ گاز طبیعی جمهوری آذربایجان از طریق ایران به جمهوری خودمختار نخجوان کماکان ادامه دارد. قرارداد گاز آذربایجان از طریق جمهوری اسلامی ایران به نخجوان در پی قرارداد 5 ماه اوت سال 2004 میلادی میان شرکت آذری گاز جمهوری آذربایجان و شرکت ملی صادرات گاز ایران تحقق یافت و مقرر شد روزانه حدود یک‌میلیون مترمکعب گاز طبیعی آذربایجان از مسیر ایران به جمهوری نخجوان تحویل داده شود. جمهوری اسلامی ایران در طرح انرژی بزرگ جمهوری آذربایجان مربوط به توسعه بزرگ‌ترین میدان گازی شاه دنیز با حضور شرکت نفتی نیکو به میزان ده درصد مشارکت دارد. درعین‌حال سرمایه‌گذاری مشترک دو کشور برای اکتشاف نفت و گاز در منطقه البرز در دریای خزر در دستورکار است.

 در بخش برق‌رسانی،‌احداث چندین نیروگاه با ظرفیت 500 مگاوات تولید انرژی و چهار هزار مگاوات تولید انرژی خورشیدی ازجمله ۸۸ برنامه‌های توسعه‌ای جمهوری آذربایجان برای احیای مناطق آزادشده،‌ طراحی‌شده است. مبادله برق میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان از طریق چند خط انتقال برق ازجمله خطوط ایمیشلی – پارس‌آباد، آستارا، آراز، جلفا انجام می‌گیرد و مجموع مبادله سالانه انرژی برق دو کشور نزدیک به 700 میلیون کیلووات /ساعت است. در جریان سفر ماه آوریل سال 2014 میلادی الهام علی‌اف رئیس‌جمهوری آذربایجان به ایران توافقنامه ساخت و بهره‌برداری از نیروگاه‌های برق‌آبی «اردوباد» و «مارازاد» امضا شد که اجرای آن برق‌رسانی به مناطق هم‌جوار ایران و آذربایجان را ممکن نی سازد.

ضرورت دارد ارتباط بانکی دو کشور برای تقویت همکاری‌های اقتصادی بیشتر شود و بخصوص معاملات طرفین از طریق پول‌های ملی دو کشور صورت پذیرد. در این زمینه بانک مرکزی دو طرف تفاهم‌نامه‌ای برای تضمین مالی شرکت‌های فعال در حال بررسی دارند.
دولت جمهوری آذربایجان همچون ایران برای مقاوم‌سازی اقتصاد، ‌سیاست کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی را در پیش‌گرفته و لذا همکاری متقابل می‌تواند به تقویت اقتصاد دو کشور کمک کند. عضویت ایران و آذربایجان در سازمان‌های منطقه‌ای مانند سازمان همکاری‌های اسلامی و اکو، شاخص مهمی برای پیوند و وابستگی دو کشور است.
این حقیقتی تردیدناپذیر است که کشورها در سایه همدلی و همراهی، مراحل دوستی را طی می‌کنند و در سایه همکاری به ساحل امنیت و آرامش می‌رسند. ایران و جمهوری آذربایجان با توجه به اشتراکات و ظرفیت‌های موجود، می‌توانند متحدان همیشگی یکدیگر در منطقه باشند و تقویت روابط با جمهوری آذربایجان، نویدبخش دوستی دائمی بین دو ملت خواهد بود.