آیا ترکیه وارد جنگ قره‌باغ می‌شود؟

با آغاز جنگ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان، موضع حمایتی بلادرنگ ترکیه از آذربایجان جلب توجه کرد و رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه گفت: ترکیه با تمام توان و قلب خود در کنار کشور دوست و برادر جمهوری آذربایجان خواهد ماند. در همین حال، خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه نیز با شروع درگیری ها تاکید کرد که آنکارا در دفاع از تمامیت ارضی آذربایجان در کنار برادران خود خواهد بود.

تنش بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان پیشینه ای چندین دهه دارد و عمدتا به سالهای آغازین استقلال شان از اتحاد جماهیر شوروی و جنگ و مناقشه میان آنان، بازمی گردد که تقریبا تا ۱۹۹۴ ادامه یافت. از آن زمان قره باغ به بحرانی پایدار تبدیل و بر روابط دو کشور سایه افکند. در این مدت تلاش های منطقه ای و بین المللی از جمله گروه مینسک نیز نتوانست نقطه پایان بر مناقشه قره باغ بگذارد. تا اینکه در هفته های اخیر بار دیگر مساله قره باغ به جنگ خونین بین آذربایجان و ارمنستان انجامید. منطقه قره باغ به لحاظ جغرافیایی حدود ۲۰ درصد از خاک جمهوری آذربایجان را تشکیل می دهد که نزدیک به سه دهه اخیر در کنترل نیروهای وابسته به ارمنستان بوده است.

صرف نظر از بررسی دلایل و علل آغاز و نتایج دوباره جنگ میان آذربایجان و ارمنستان، آنچه توجه ناظران را به خود جلب کرده، نقش آفرینی ترکیه در قبال این بحران است. اگرچه ترکیه در جنگ قبلی این دو کشور نیز جانب آذربایجان را گرفت و این موضع گیری امری طبیعی به نظر می رسید، لیکن مواضع و اظهار نظرهای کنونی مقام های آنکارا معنا و مفهوم دیگری می تواند داشته باشد. اظهارات صریح و هدفمند مقام های آنکارا در حمایت از جمهوری آذربایجان چنان است که گویی ترکیه خود در یک طرف این تخاصم قرار دارد.

شاید اولین پرسش در قبال مواضع ترکیه در قبال بحران قره باغ ، وجه تشابه چنین مواضعی با رویکردهای تهاجمی سالهای اخیر ترکیه در عرصه پیرامونی باشد. بدان معنا که آیا این بحران شرایط را برای حضور نظامی جدی تر ترکیه در منطقه قفقاز فراهم می کند؟ به علاوه چه نقشی در تقویت جایگاه منطقه ای ترکیه خواهد گذاشت؟  وضعیتی که با ملاحظات دیگر بازیگران فعال منطقه ای مرتبط با این بحران مواجه خواهد بود. مواضع ترکیه تنها جنبه حمایتی از جمهوری آذربایجان نداشته است، بلکه شکلی از ترسیم راهبرد برای این کشور به نظر می آید. این سخن اردوغان که اعلام داشت: "آتش‌بس پایدار بین ارمنستان و آذربایجان تنها زمانی قابل دستیابی است که «اشغالگران ارمنی» از منطقه قره‌باغ عقب‌ نشینی کنند،" تصادفی نیست. همین لحن به تعبیری دیگر در اظهارات الهام علی اف در گفتگو با با شبکه تلویزیون دولتی ترکیه، پیدا بود که گفت: "در هرگونه آتش بس احتمالی با ارمنستان باید آنکارا در هر پروسه صلحی درباره قره باغ حضور داشته باشد."  رئیس جمهوری آذربایجان آتش بس را به تضمین های بین المللی و جدول زمانی خروج نیروهای ارمنی از قره باغ مشروط دانسته است.    

ترکیه اهداف متفاوتی درحمایت از جمهوری آذربایجان درجنگ قره باغ پیگیری می کند.

اول ، جمهوری آذربایجان شریک مهم ترکیه است و در دو دهه گذشته این روابط دو طرفه به سمت اهداف استراتژیکی پیش رفته است. به خصوص که جمهوری آدربایجان یکی از تأمین کنندگان مهم انرژی ترکیه است و امنیت انرژی برای آنکارا مهم تلقی می شود.

دوم ، در ترکیه و در میان مقام های این کشور عبارت یک ملت و دو کشور به کار برده می شود یعنی اینکه ترکیه از نظر قومی، زبانی با جمهوری آذربایجان پیوند عمیقی دارد و طبیعی است که جانب حمایت از آذربایجان در مقابل ارمنستان بگیرد و این نگرش با اهداف ایدئولوژی ـ فرهنگی ترکیه در قفقاز و آسیای میانه منطبق است.

سوم ، ترکیه به لحاظ استراژیکی مخالف تسلط ارمنستان بر قره باغ است و یک جنبه آن به پیشینه تخاصم بین ترکیه و ارمنستان دست کم در یکصد سال اخیر باز می گردد.

چهارم ، ترکیه به دنبال افزایش نفوذ درقفقاز است و از نظر ژئوپلتیکی اهمیت این منطقه در راهبرد ترکیه و در تنگنا گذاشتن ارمنستان هدف بنیادین آنکارا است و پیش بینی می شود که سیاست تقابلی ترکیه علیه ارمنستان استمرار داشته باشد. چنانچه مولود چاوش اوغلو وزیر امورخارجه ترکیه تاکید کرد که آذربایجان هر تصمیمی بگیرد آنکارا در کنار آن خواهد بود. در مقابل ارمنستان مدعی است که ترکیه حضورمستقیم نظامی در منطقه دارد و جنگ افزارهای زیادی از جمله پهپاد در اختیار آذربایجان گذاشته است.

پنجم ، ترکیه به دنبال تثبیت نقش تعیین کننده درباره آینده قره باغ است. حمایت ترکیه از رویه نظامیگری آذربایجان تا حصول به نتیجه و همچنین طرح ضمنی آتش بس، تلاش در این راستا است. هنگامی که چاوش اوغلو می گوید: "ما تاکید کردیم اگر آذربایجان خواهان حل بحران اشغالگری ارمنستان از طریق نظامی باشد ما در کنار آن‌ها خواهیم بود" ، چه مفهومی می تواند داشته باشد؟ به موازات آن اردوغان به نقد صریح عملکرد گروه مینسک پرداخت و صراحتا گفت، با توجه به اینکه ایالات متحده، روسیه و فرانسه نزدیک به ۳۰ ساله گذشته از این مشکل غفلت کرده‌اند، قابل پذیرش نیست که در تلاش برای رسیدن به آتش‌ بس نقشی داشته باشند.

بنابراین با توجه به اهداف و منافعی که ترکیه در ارتباط با جنگ قره باغ تعریف کرده است، قابل پیش بینی است که روند حمایت آنکارا از جمهوری آذربایجان افزایشی خواهد بود و این مساله ضمن عمیق کردن شکاف در روابط میان ارمنستان و ترکیه، به منزله گشودن جبهه جدیدی در سیاست خارجی درگیرانه ترکیه خواهد بود.  

310311