سرطان پروستات برای همیشه مهار می‌شود؟

محبوبه عمیدی: اوایل دهه 1990 ادگار انگلمن ایمنی‌شناس دانشکده پزشکی دانشگاه استنفورد، کالیفرنیا به این فکر رسید که شاید بشود با تولید واکسنی که از سلول‌های ایمنی فرد تهیه‌شده، سرطان را در بدن او مهار کرد. او برای گسترش فعالیت در این زمینه شرکتی را تأسیس کرد که بعدها Dendreon نام گرفت. انگلمن امیدوار بود پیش از آغاز قرن 21ام این واکسن در اختیار بیماران قرار گیرد.

چیزی حدود 20سال پر‌فراز ‌و ‌نشیب از تأسیس دندریون می‌گذرد و همین روزهاست که واکسن ضد‌سرطان پروستات این شرکت که Provenge نام دارد، در نهایت وارد بازار شود، البته اگر هفته آینده بتواند اف.دی.ای را قانع کند و تأییدیه نهایی را از سازمان غذایی‌دارویی ایالات متحده دریافت کند.

به گزارش نیچر، تأیید پرووینج می‌تواند نقطه عطفی برای تمامی تلاش‌ها در جهت ساخت واکسن‌‌های درمان اختصاصی سرطان باشد و یأس بیست‌و‌چند‌ساله محققان را در آزمون‌های بالینی به امیدی تازه بدل کند. پرووینج اولین واکسنی نیست که برای درمان سرطان تأیید می‌شود، اما احتمالا اولین واکسنی خواهد بود که به تأیید اف.دی.ای می‌رسد و اجازه فروش در بازار دارویی ایالات متحده را هم پیدا می‌کند.

ترزا وایت‌ساید، ایمنی‌شناس دانشکده پزشکی پیتسبرگ در دانشگاه پنسیلوانیا می‌گوید: «تأیید این دارو علاوه بر اینکه می‌تواند راه را برای درمان‌های مشابه هموار کند، شانس تازه‌ای برای درمان به بیماران دچار سرطان پیشرفته پروستات نیز خواهد داد، سرطانی که تنها در سال 2008 باعث مرگ بیش از 28 هزار نفر در ایالات متحده شده است».

پرووینج ترکیبی بسیارپیچیده‌تر از سایر واکسن‌هایی دارد که تاکنون می‌شناخته‌ایم. این واکسن با اضافه شدن یکی از پروتئین‌های عامل سرطان پروستات (پروستاتیک‌اسید‌فسفاتاز) به محیط کشت سلول‌های دندریدیک (سلول‌های فعال ایمنی) بدن هر بیمار به شکل اختصاصی برای او تهیه می‌شود. این سلول‌ها زمانی که مجددا به بدن شخص تلقیح شوند، واکنش ایمنی در برابر سلول‌های سرطانی را آغاز خواهند کرد.

حدود سه‌سال پیش هم احتمال می‌رفت که پرووینج بتواند با افزایش طول عمر بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته پروستات، نظر مثبت کمیته مشورتی اف.دی.ای را جلب کند و به تأیید نهایی برسد، اما چند نکته کوچک مبهم باعث شد این کمیته در یک تصمیم بحث‌برانگیز موفقیت‌های این دارو را نادیده بگیرد و از دندریون بخواهد آزمون‌های بالینی سطح 3 را در جامعه آماری بزرگ‌تری تکرار کند.

از سوی دیگر دندریون چه از طرف بیماران مبتلا به سرطان پروستات و چه از طرف مدافعان این دارو مورد حمایت گسترده‌ای قرار گرفته است، سهام این شرکت رشد بسیار‌خوبی دارد و نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران به پرووینج خوش‌بین‌اند. دندریون هنوز چیزی در مورد قیمت این دارو اعلام نکرده است، اما تحلیلگران رقمی حدود 100هزار دلار را برای درمان هر بیمار تخمین زده‌اند.

ساختار واکسن
پرووینج ترکیبی خام از چندین نوع سلول گوناگون به علاوه سلول‌های فعال ایمنی است که می‌توانند سیستم ایمنی را برای پاسخ مناسب تحریک کنند. اطلاعات بیشتری از ترکیب این واکسن وجود ندارد اما آنچه مشخص است نقش مؤثر آن در بهبود بیماران مبتلا به سرطان پروستات است. پیش از این واکسن سرطان لوزالمعده نیز توسط محققان مؤثر ارزیابی شده بود اما نسل اول آن به دلیل اینکه توان کاهش رشد سلول‌های سرطانی را نداشت، شکست خورد. بخشی از این شکست به پادگن‌های سرطانی برمی‌گشت که در این واکسن به کار رفته بودند. این پادگن‌های سرطانی مشابه پادگن‌هایی هستند که در پووینج نیز به کار رفته اند، آنها در مقدار اندک در بافت‌های سالم هم وجود دارند و به همین دلیل ایجاد یک پاسخ ایمنی نیرومند توسط آنها کمی دشوار به نظر می‌رسد.

نسل دوم واکسن‌های ضد‌سرطان هم در راه‌اند، محققان تلاش می‌کنند با استفاده از پادگنهایی که تنها در بافت تومور یافت می‌شوند، بدن بیمار را به پاسخ ایمنی قوی‌تری وادار کنند. به عنوان مثال برای تولید نسل دوم واکسن برای سرطان مهاجم مغز یا گلیوبلاستوما، پروتئینی جهش‌یافته به نامEGFRvIII هدف قرار گرفته است.

طی یک دهه گذشته، محققان به درک عمیقتری از نحوه عمکرد تومورها و چگونگی توقف پاسخ‌های ایمنی توسط آنها رسیده‌اند. برای ورود به سدی که تومور در مقابل پاسخ‌های ایمنی بدن ایجاد می‌کند، شیمی‌درمانی هم در کنار واکسن به گرفته شده است. البته این ترکیب می‌تواند تأثیرات جانبی ناخواسته‌ای را در بدن بیمار ایجاد کند. به عنوان مثال داروی Stimuvax که ترکیبی از دوز بالای داروهای شیمی‌درمانی و واکسن است، التهابات حاد مغز را در بیماران مورد درمان ایجاد کرده و در حال حاضر کلیه آزمون‌های بالینی آن متوقف شده است.

نکته دیگری که باید به آن اشاره شود، آزمون‌های بالینی داروهای ضد‌سرطان بر روی بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته است. شاید بدن این بیماران به دلیل شرایط وخیم ایجاد‌شده توسط بیماری دیگر توانایی پاسخ ایمنی نیرومند و به موقع را نداشته باشد. در حال حاضر شرکت عظیم دارویی گلاسکواسمیت‌کلین دارد تأثیر داروی ضد‌سرطان ریه تولیدی این شرکت را روی جمعیت آماری بزرگی از بیمارانی که در مراحل اولیه و میانی این سرطان هستند بررسی می‌کند. دندریون هم امیدوارست پرووینج بر روی بیمارانی با شدت بیماری پایین‌تر و شرایط جسمی بهتر، به مراتب مؤثر‌تر از این بیماران باشد و به نتایج امیدوارکننده‌تری دست پیدا کند.