سیستم ایمنی بدن را می‌توان از نو برنامه‌ریزی کرد

فریبا فرهادیان: جفری بلواستون یکی از محققانی است که شاید بیشترین تاثیر را در برنامه‌ریزی مجدد سیستم ایمنی بدن داشته باشد. این ایمونوبیولوژیست مشهور که مدیر شبکه مقاومت ایمنی و مرکز دیابت در دانشگاه کالیفرنیاست، 30 سال از عمر مطالعاتی خود را صرف این کار کرده است.

یک ارتش میلیونی
سیستم دفاع بیولوژیکی بدن را می‌توان از نظر تعداد با بزرگ‌ترین ارتش جهان قیاس کرد. این ارتش با وجود میلیون‌ها دشمن بالقوه‌اش هیچ رهبر مشخصی ندارد، اما اعضایش مدام در حال پاسداری هستند و این، نمونه‌ای از بی‌قانونی و هرج‌ومرج است. با این وجود در اکثر مواقع این سیستم به‌خوبی می‌داند که چه کاری را انجام دهد و یا این‌که مانع از انجام چه کاری شود. به‌عبارت دیگر سیستم ایمنی بدن یک فرد سالم می‌تواند یک خط مشخص بین بافت بدن و مهاجمان بکشد.

اما گاهی اوقات خود سیستم ایمنی بدن به یک مهاجم برای بدن تبدیل می‌شود نمونه خوب این تهاجم تخریبی را می‌توان در پس زدن یک اندام پیوندی مشاهده کرد. بیماری‌های خودایمنی هم یکی از شایع‌ترین بیماری‌هایی است که در آن سلول‌های ایمنی شما به بافت بدنتان حمله می‌کند و در نهایت منجر به بروز 80 بیماری مثل دیابت نوع 1، روماتوئید آرتریت، سل پوستی، ام‌اس و غیره می‌شود.

همین قسمت است که برای پزشکان دردسرساز شده است. بسیاری از داروهایی که درحال حاضر برای درمان این بیماری‌ها وجود دارند، به‌جای تاثیر بر قسمت معیوب سیستم ایمنی برکل آن تاثیر می‌گذارند و درنیتجه باعث می‌شوند بیمار به مشکلاتی مثل عفونت‌ها و یا حتی سرطان دچار شود.

بلواستون مدت‌ها مشغول کار بر روی یافتن دارویی بود که این مشکل را نداشته باشد. وی توانسته بود دارویی با نام OKT3 برای درمان پیوند عضو و بیماری‌های خودایمنی مثل ام‌اس و یا دیابت نوع یک کشف کند که متاسفانه اثرات جانبی زیادی داشت، اما درنهایت موفق شد با تغییر ساختار دارو این مشکل را نیز برطرف کند.

بلواستون در سال 1987 / 1366 در همکاری با کوان هرولد، اندوکرینولوژیست از دانشگاه شیکاگو، شروع به کار بر روی دیابت نوع یک کرد. این بیماری خود ایمنی وقتی شروع می‌شود که یک دسته از سلول‌های سیستم ایمنی با نام سلول‌های تی به اشتباه سلول‌های سازنده هورمون انسولین را در پانکراس (لوزالمعده) از بین می‌برند. آن‌ها دریافتند که این دارو می‌تواند از پیشرفت دیابت نوع یک در موش‌ها جلوگیری به‌عمل آورد. نکته مثبت این دارو این بود که فقط باعث از بین رفتن سلول‌های مشکل‌دار می‌شد و بر بقیه تاثیری نداشت. برهمین اساس آن‌ها به این نتیجه رسیدند که شاید بتوانند سیستم ایمنی را مجددا برنامه‌ریزی کنند و از آن برای درمان‌های کوتاه‌مدت استفاده کنند.

محققان پس از موفقیتی که در موش‌ها کسب کردند، تصمیم گرفتند آزمایش‌های انسانی را آغاز کنند. آن‌ها دریافتند که این دارو باعث کشتن سلول‌های تولیدکننده انسولین در انسان خواهد شد گرچه هنوز دلیل آن را کاملا درنیافته‌اند.

عملکرد مولکولی
نحوه اثر داروی OKT3 بر سلول‌ها به‌این‌ترتیب است که به گیرنده‌های CD3 موجود بر سطح سلول‌های تی می‌پیوندد و باعث تغییر عملکرد سلول می‌شود و این کار را بر روی سلول‌هایی که بدکاری دارند، فعالانه‌تر انجام می‌دهد. پیشرفت در ساخت داروهای ایمنی هدفمند طی سال‌های اخیر بسیار چشمگیر بوده است. از این داروها برای درمان انواع بیماری‌های خودایمنی مثل دیابت نوع یک، پسوریازیس، بیماری کرون، روماتوئیدآرتریت و ام‌اس استفاده می‌شود.

یکی از جدیدترین انواع این داروها ریتوکسی‌مب نام دارد که روی نوع دیگری از سلول‌های ایمنی با نام سلول‌های بی موثر است. نکته‌ای که در این‌جا باید به آن توجه داشت، این است که مصرف این دارو درمان قطعی بیماری دیابت نوع یک نیست و باید سلول‌های ایمنی تولیدکننده انسولین را که توسط سیستم ایمنی از بین رفته بودند، برای بیمار جایگزین کرد. این جایگزینی هم باید توسط سلول‌های جنینی و با یک تزریق ساده انجام گیرد. گرچه ماجرا باز هم پیچیده است و ممکن است همین سلول‌ها نیز به عنوان مهاجم شناخته شده و پس زده شوند.