سنگواره جدید سپیورنیس نشان می‌دهد این دایناسور پردار شاه‌پرهای بلندی روی پاهایش داشته که احتمالاً به پروازش کمک می‌کرده‌اند. پرندگان امروزی از نسل نیاکانی بسیار نزدیک به این دایناسور دم‌کوتاه تکامل یافته‌اند.
عرفان خسروی: سنگواره جدیدی از یک دایناسور پردار به نام سپیورنیس (Sapeornis) نشان می‌دهد این دایناسور هم مثل پسرعموهای دم‌درازش روی پاهایش دارای شاه‌پرهای بلندی بوده که احتمالاً به پروازش کمک می‌کرده‌اند. سپیورنیس که چند سال پیش نخستین سنگواره‌هایش کشف شده بودند، در مسیر فرگشت پرندگان امروزی، نخستین دایناسوری است که دارای دم کوتاه شد. یعنی پرندگان امروزی که همگی دم‌هایی کوتاه و تحلیل‌رفته دارند، از نسل نیاکانی بسیار شبیه و نزدیک به سپیورنیس تکامل یافته‌اند.
سپیورنیس (Sapeornis) یعنی پرنده SAPE. این نام از دو جزء SAPE و όρνις تشکیل شده که اولی سرواژه Society of Avian Paleontology and Evolution است (به معنی «انجمن دیرینه‌شناسی و تکامل پرندگان») و دومی در یونانی یعنی پرنده. سنگواره این دایناسور که 125 تا 120 میلیون سال پیش در چین زندگی می‌کرد، در سال 1381 کشف شد و از آن زمان تا کنون سنگواره‌های کامل متعددی از این جانور به دست آمده است.
چرا اهمیت این دایناسور دوچندان شده است؟
سال 2003/1382 با کشف سنگواره‌های یک دایناسور پردار دیگر به نام مایکروراپتور (Microraptor) دانشمندان متوجه نکته عجیبی درباره این موجود شدند. مایکروراپتور نه تنها روی دست‌ها بلکه روی پاهایش نیز شاه‌پرهای بلند مخصوص پرواز داشت. عملاً مایکروراپتور یک دایناسور چهاربال بود که در زمان پرواز هم به بال‌های پیشین (دست‌ها) و هم به بال‌های پسین (پاها) تکیه می‌کرد.
طی ده سال گذشته به تدریج دایناسورهای چهاربال بیشتر و بیشتری کشف شدند، اما همه آن‌ها جزء تباری بودند که بیش از پرندگان به خانواده شکارچی‌هایی مثل ولاسی‌راپتور (Velociraptor) نزدیک هستند. اغلب دانشمندان خانواده ولاسی‌راپتور و راپتورهای دیگر را یک انشعاب جانبی از تکامل پرندگان می‌دانند که در همان آغاز راه میان دو راهی پرواز و دویدن مدتی مردد مانده و سپسس دویدن و بزرگ‌شدن اندازه بدن را انتخاب کرده‌است. تعبیر دانشمندان درباره چهاربال بودن مایکروراپتور و خویشاوندان کوچک دیگرش این بود که پریدن با بال‌های چهارگانه در میان شاخه‌های درختان (شبیه پریدن سنجاب‌های پرنده امروز) یک راه حل جانبی برای جابه‌جایی هوایی بود و تبار خواهری این شکارچیان کوچک، یعنی پرندگان راه حل بهتری برای پرواز برگزیدند که موجب شد نسل آن‌ها تا امروز باقی بماند. اما کشف سنگواره جدید سپیورنیس نشان می‌دهد نه تنها مایکروراپتور، بلکه پرندگان ابتدایی هم که اغلب گیاه‌خوار بودند، روی پاهای خود دارای شاه‌پرهای بلند پرواز بودند و به همین شیوه چهار بال پرواز می‌کردند.
در اینفوگراف زیر می‌توانید ببینید که مایکروراپتور چگونه پرواز می‌کرده است. برای مشاهده اینفوگراف در ابعاد بزرگ، اینجا را کلیک کنید.
چرا پیش‌تر از این چیزی درباره بال‌های سپیورنیس نمی‌دانستیم؟
پرها ساختارهای خوبی برای سنگواره شدن نیستند و خیلی از سنگواره‌های پرندگان بدون پرهایشان حفظ شده‌اند. در میان سنگواره‌هایی هم که دارای پر هستند، همیشه همه پرها به خوبی حفظ نمی‌شوند. شرایط محیط رسوبی جایی که دایناسورهای پردار چینی به تعداد زیاد در آن‌جا حفظ شده‌اند، طوری است که پرها و ساختارهای ظریف دیگر اغلب بهتر حفظ می‌شوند، زیرا رسوبات حاوی ذرات خیلی کوچکی هستند که باعث از میان رفتن بافت‌های نرم نمی‌شود. به جز این رسوبات که در چین و تا حدی در کره شمالی دیده می‌شوند، رسوبات مشابهی در آلمان (ایالت باواریا) و نیز در آمریکای جنوبی دیده می‌شوند. بنابراین تنها مناطقی در دنیا که سنگواره‌های نسبتاً خوبی از دایناسورهای پردار به دست ما داده‌اند همین سه ناحیه هستند. به این نوع رسوبات اصطلاحاً می‌گوییم رسوبات «لاگشتاتن». به جز این سه ناحیه چند منطقه دیگر هم با رسوبات لاگشتاتن وجود دارد، ولی سن این رسوبات خیلی قدیمی‌تر از زمان پیدایش پرندگان و دایناسورهاست، بنابراین به جای دایناسورهای پردار، می‌توان در آن‌ها سنگواره‌های بی‌مهرگان ابتدایی و اغلب با بدن‌هایی نرم پیدا کرد که در مناطق دیگر جهان یافت‌شدنی نیستند. به هرحال، رسوبات لاگشتاتن لزوماً همیشه همه بافت‌های نرم را حفظ نمی‌کنند. گروه دیرینه‌شناسان چینی که مشغول بررسی سنگواره‌های دایناسورهای پردار بودند، یازده اسکلت سنگواره‌شده پرندگان نخستین را با سن‌هایی حدود 150 تا 100 میلیون سال پیش بررسی کردند. این سنگواره‌ها توسط مردم محلی پیدا و به موزه شاندونگ تیان‌یو اهدا شده بودند. تمام این سنگواره‌ها نشانه‌هایی از وجود شاه‌پرهای روی پا در خود داشتند.
شو شینگ دیرینه‌شناس مشهور چینی درباره این مجموعه تازه پیدا شده می‌گوید همه این سنگواره‌ها نشان می‌دهد شیوه پرواز پرندگان ابتدایی درست مثل پرواز راپتورهای کوچک شکارچی با استفاده از چهار بال بوده است (گزارش پیشین خبرآنلاین درباره کشفیات آقای شو را می‌توانید در اینجا مطالعه کنید).
آیا واقعاً پرواز با چهاربال خوب و مناسب بوده است؟
آزمایش‌های تونل باد که پیش‌تر روی مایکروراپتور انجام شده خلاف این گفته را ثابت می‌کند. برخلاف انتظار ما نخستین طرح دایناسورها برای پرواز اصلاً کارآمد نبوده و بیشتر به درد پریدن‌های طولانی و سرخوردن روی باد از میان شاخه‌های دوردست درختان می‌خورده است. احتمالاً این دایناسورها با این روش می‌توانستند مسافت‌هایی حدود 200 متر را میان درختان بپرند، اما پرهای روی پاهایشان تنها در حالتی که پاها در کنار دم قرار گرفته باشد می‌توانند نیروی برآی (Lift) کافی ایجاد کنند و به محض این که دایناسورها پاهایشان را باز می‌کردند نیروی پسا (Drag) فزونی می‌یافته، سرعت کاسته می‌شده و سر به شدت به سمت بالا متمایل می‌شده است. تصور می‌کنیم این روند برای لحظاتی مناسب بوده که حیوان قصد داشته روی تنه درخت مجاور فرود بیاید.
از نسل نخستین دایناسورهای چهاربال دو گروه دایناسور تکامل پیدا کرد: پرندگان که به تدریج بال‌های عقبی خود را از دست دادند و از آن‌ها تنها به عنوان پا استفاده کردند و رسیدند به جایی که امروز می‌شناسیم؛ و گروه دومی که در ابتدا شامل چندین گونه شکارچی کوچک چهاربال مثل مایکروراپتور می‌شد، نهایتاً به تباری از شکارچی‌های نسبتاً بزرگ‌تر رسید که به تدریج پرواز را کنار گذاشتند، دوباره روی زمین برگشتند، اندازه‌شان بزرگ و بزرگ‌تر شد و البته با حفظ همان طرح کلی بدن، به شکارچیانی دونده، خطرناک و خون‌ریز تبدیل شدند که مشهورترین آن‌ها ولاسی‌راپتور است.
در این اینفوگراف می‌توانید ببینید که دایناسورهای چهاربال چطور تکامل یافتند. برای مشاهده اینفوگراف در ابعاد بزرگ، اینجا را کلیک کنید.
5353
نظر شما