موج مرده حضور زن در سینمای جنگ

دنیاخمامی: سینمای دفاع مقدس نیز در پیروی از این واقعیت جنگ در تصویرکردن زن در این مدت که از جنگ فاصله گرفیتم حرکتی سینوسی داشته است.

برخی از کارگردانان فیلم‌های جنگی‌شان را کاملا مردانه ساختند و حتی در حاشیه‌ این فیلم‌ها جایی برای زن متصور نبودند، اما در این میان نیز کارگردانانی سنت‌شکنی کردند و بار بزرگی از این فیلم‌ها را بر دوش زنان داستان گذاشته‌اند. نمونه واضح آن که شاید گامی بلند برای درک حضور زن در این عرصه قلمداد شود فیلم «هیوا» به کارگردانی مرحوم رسول ملاقلی‌پور بود که به زندگی همسر شهید باکری و تالمات روحی او در پی نبود شهید باکری پرداخت.

گلچهره سجادیه با حضور و بازی درخشان در این فیلم نشان داد که ادبیات جنگ غنی‌تر از آن چیزی است که ما تصور می‌کنیم، اما این حرکت بعد از آن هم چندین بار توسط کارگردانان دیگری تکرار شد که نمونه جدی آن «بوی پیراهن یوسف»، «برج مینو» و «از کرخه تا راین» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا بود.

به جرات می‌توان گفت حاتمی‌کیا در این زمینه یکی از آن کارگردانان به اصطلاح موج نویی بود که تصویر همیشگی زن را با دراماتیک‌تر کردن داستان‌هایش به کلی تغییر داد و فرسنگ‌‌ها از میدان جنگ فاصله گرفت. «بوی پیراهن یوسف» و چند فیلم دیگر او به حاشیه و حتی زندگی بعد از جنگ پرداخت تا آثار مخرب روحی و روانی جنگ را بر خانواده‌های جنگ زده نشان دهد.

به عبارتی حاتمی‌کیا را می‌توان موثر ترین کارگردان این اتفاق دانست از این جهت که بعدها در باقی آثار خود و مجموعه‌ تلویزیونی «خاک سرخ» نیز این حرکت مثبت را ادامه داد تا جایی که ما مثلا در مجموعه «خاک سرخ» زنی را می‌بینیم (با بازی مهتاب کرامتی) که یک شیرزن واقعی است، از این جهت که پاسدار خانواده و مامن یک مرد جنگجو به حساب می‌آید.

او در «آژانس شیشه‌ای» و «موج مرده» نیز از نقش حساس «زن» در دفاع مقدس و بعد از آن غافل نبود. اگر حاتمی‌کیا بیشترین تولید سینمایی جنگی را دارد که زنان بالقوه در آن تاثیر دارند از آن سو مرحوم ملاقلی‌‌پور نیز در تصویر زن تمام تلاشش را کرده است.

به غیر از «هیوا» وی آثاری چون «مزرعه پدری» و تا حدودی «قارچ سمی» را هم با محوریت و موضوعیت زن تولید کرده است. آخرین اثر او نیز که «میم مثل مادر» بود یکی از بهترین آثاری است که زن داستان (گلشیفته فراهانی) متاثر از واقعه تلخ جنگ پسری بیمار به دنیا می‌آورد. این تا جایی بود که ملاقلی‌پور ادبیات جنگ را هم که به عادت غلط خشن و فیزیکی جلوه می‌کرد به سمت مضامین عاشقانه برد که البته در آن زمان با توجه به آرمان‌‌ها و باورهایی بسته کمی مذمت شده جلوه می‌کرد، اما با ایستادگی او در برابر این مصائب فیلمی چون «هیوا» که کاملا عاشقانه جنگی است و فیلمی مثل «مزرعه پدری» که زن قهرمان فیلم قرار است منجی یک خانواده باشد و یا فیلم «نجات یافتگان» که زن فیلم (عاطفه رضوی) نقش پرستاری تاثیرگذار در واقعیت جنگ را بر عهده دارد، ادامه شکل‌گیری زن به عنوان موجودی مستقل در روایت‌های جنگی است.

جمال شورجه و احمدرضا درویش نیز در این زمینه تولیدات موفقی دارند شورجه با فیلم «وعده دیدار» و درویش با فیلم «کیمیا»، «سرزمین خورشید» و تا حدودی در «دوئل» تلاش‌هایی برای پررنگ‌تر کردن حضور زن در این عرصه داشته‌اند، اما در دهه هشتاد فیلمی مثل«فرزند خاک» زاویه دید فیلم‌های دفاع مقدس به زن را آنقدر منعطف کرد که درامی تقریبا زنانه که واقعه‌ای به نام جنگ ورای آنهاست تولید شد و یا محمدحسین لطیفی «روز سوم» را هرچند اغراق‌گونه، اما موفق، می‌سازد و از ستاره سینمایی که اغلب نقش‌‌هایی کاملا اجتماعی را برعهده داشته (باران کوثری) یک دختر جنوبی و جنگجو خلق می‌کند. «روز سوم» یکی از جوان پسندترین فیلم‌های دفاع مقدس به شمار می‌آید که سعی در تغییر ذائقه مخاطب نیز دارد.