یادداشت زیر از کتابی با نام کفایة العاقلین فی معرفة المبتدعین گرفته شده است، اثری که به نظر می رسد از آثار ضد تصوف در دوره صفوی بوده اما نامی از آن و این که نسخه ای باقی مانده باشد، در فهرستگان فنخا (26/484) نیامده است. این متن به صورت یادداشت پشت نسخه ای، در آغاز نسخه خطی کتاب السهام المارقه [نسخه اهدایی طباطبائی در مجلس، ش 521] درج شده، و دارای اطلاعات کتاب شناختی با ارزشی در این موضوع یعنی آثار نگارش یافته علیه تصوف است. این یادداشت یک صفحه ای، حاوی چند نکته است:
الف: فهرست کتابهای رد صوفیه که پیش از صفویه نگارش شده.
ب: فهرست آثاری که در دوره صفویه علیه صوفیان نوشته شده،
ج: توضیحاتی در باره کتاب حدیقه الشیعه و اشاره به تردید هایی که در باره بخش رد تصوف آن وجود دارد که افزوده بعد است یا از اصل کتاب!
به طوری کلی ارزش این یادداشت یاد کردن از اسامی تعدادی کتاب است که طبعا می باید در باره آنها و این که آیا نسخه ای از آنها موجود مانده است یا خیر، تحقیق شود. این یادداشت از آن کیست؟ متاسفانه نامی از نویسنده برده نشده و کتاب کفایه العاقلین را هم تا این لحظه نمی شناسیم.
احتمال این که یادداشت ذیل توسط ملامحمد طاهر قمی (امام جمعه قم در زمان عباس دوم و شاه سلیمان صفوی) نوشته شده باشد هست. البته نویسنده این یادداشت، چنان از او یاد می کند که گویا شخص دیگری در باره وی گزارش می دهد، اما این رسم، در نوشته های ملامحمد طاهر به خصوص آثار ضد صوفی او هست که نمی خواهد شناخته شود. وی کتاب بزرگی را به اسم مستعار علیه صوفیه نوشته و این رویه را در آنجا هم رعایت کرده است. در این باره که حتما از ملامحمد طاهر باشد اصرار نداریم، اما حدس آن است که این متن توسط او نوشته شده است. جالب است که از کتاب کفایه العاقلین در جایی یاد نشده است، هر چند ممکن است بعدها در آثار خود ملامحمد طاهر نشانی از آن بدست آید.
متن یادداشت
بسم الله الرحمن الرحیم و به نستعین
صاحب رسالة کفایة العاقلین فی معرفة المبتدعین میگوید: بدان ای عزیز که پیش از این، بزرگان علمای شیعه از متقدمین و متاخرین، کتاب در این باب بسیار نوشته اند.
[کتابهای رد صوفیه پیش از صفوی]
از جمله کتابهایی که در آن، بیان حال کل این طائفه ضالّه یا بعضی از ایشان کرده اند، کتاب ادیان و ملل [بیان الادیان] است که امامزاده واجب التعظیم عبیدالله بن موسی بن احمد بن محمد بن الامام محمد التقی ـ علیه الصلوة و السلام ـ تألیف نموده، و در آن کتاب، بسیار کسی را از اصحاب ائمه معصومین علیهم السلام نام برده که در بعضی از کتابهای خود مذمّت کلّ این طائفه کرده اند، و بعد از چند کلمه می گوید که،
دیگر کتاب الرّدّ علی اصحاب الحلاج است که شیخ مفید علیه الرحمة تالیف نموده، و آن کتابی است مشتمل بر احادیث کثیره، همه در ردّ طایفه مبتدعه.
دیگر کتاب الاقتصاد و کتاب الغیبة و کتاب رجال شیخ ابوجعفر طوسی است،
و کتاب قرب الاسناد علی بن بابویه قمی، و کتاب اعتقادات، و کتاب مرشد پسرش شیخ ابوجعفر قمی، و کتاب بیان الادیان که قبل از این مذکور شد، و کتاب ایجاز المطالب، و کتاب هادی الی النجاة ابن حمزه، و کتاب نهج الحق و کشف الصدق علامه، و کتاب احتجاج شیخ طبرسی، و کتاب اعتقاد دوریستی، و کتاب الفصول التامة، و کتاب اسرار الامامة، و کتاب مطاعن المجرمیة که شیخ علی بن عبدالعال نوشته، و کتاب عمدة المقال که فرزندش شیخ حسن [کرکی] تألیف نموده، و کتاب حدیقة الشیعة که ملااحمد اردبیلی نوشته.
[کتابهای دوره صفوی]
و در این زمان نیز بسیار کسی از فضلای شیعه کتابها و رساله ها مشتمل بر مذمت این فرقه نوشته‌اند، مانند: کتاب بضاعة النجاة، و کتاب توضیح المشربین و کتاب فضایح المبتدعه، و کتاب نصیحة الکرام، و کتاب تسلیة الشیعة و کتاب عین الحیاة که ملامحمدباقر پسر ملامحمدتقی نوشته، و کتاب درر الاسرار، و کتاب دره فاخره، و کتاب مسلک المرشدین، و کتاب مقصد المهتدین، و کتاب ذخیرة المومنین، و کتاب شهاب المومنین، و رساله ارغام، و رساله نزول الصواعق، و رساله سیوف حادّه، و رساله ثقوب الشهاب، و رساله اعلام المحبین، و کتاب سهام مارقه که شیخ علی نبیره شیخ شهید نوشته، و کتاب تحفة الاخیار که بعد از اینها همه ملامحمدطاهر شیخ الاسلام قم نوشته، و از برای شاه عباس ثانی ـ انارالله برهانهـ فرستاده تا حقیقت حال صوفیه بر او ظاهر گردد. تمّ ما نُقل من الرسالة الموسوعة بکفایة العاقلین رحمة الله علی مؤلفها و علی جمیع المومنین.
[درباره کتاب ملامحمد طاهر]
پس بدان ای عزیز که ملامحمدطاهر در پشت کتاب تحفة الاخیار، فهرستی قلمی گردانیده که مشتمل است بر چندین مطلب. از آن جمله نوشته است که مطلب بیست و ششم در ذکر عبارات کتاب حدیقة الشیعة است، و این عبارات مشتمل است بر مذمت تصوف و اهل تصوف، و این کتاب مشهور است که از تصانیف صاحب کمالات علمی و عملی مولانا احمد اردبیلی است. تمام شد نقل کلام ملامحمدطاهر.
[تردید در بخش رد تصوف حدیقه الشیعه و پاسخ آن]
دیگر بدانکه از بعضی از مردمان معتبر شنید که احمد بیک یوزباشی کتاب حدیقة الشیعة که در زمان مصنف نوشته شده داشته، و معلوم نشد که از میان بدر رفته یا به کتابخانه پادشاه انتقال یافته، و در این ایام روزی، کتابی که در حیدرآباد هند از حدیقة الشیعة ملااحمد انتخاب کرده بودند، در یکی از دکانهای کتاب فروشان به نظر رسید، و در بسیار جایی این کتاب را گمان دارد که در زمان مصنف نوشته شده، کسانی که از برای دنیا و آش و حلوا از پی مبتدعه افتاده اند، چیزهای بسیار می گویند گوش به سخن ایشان نمی توان کرد، حتی از همه راهی که باز می مانند میگویند شیخ صفی صوفی است، و ندانسته اند که حضرت شیخ صفی را به این طایفه و ایشان را به حضرت شیخ صفی قدس الله سره، نسبتی نیست. والسلام علی من اتبع الهدی
نظر شما