مهدیه بهارمست: چند روز پیش لیلا ارشد، مدیرعامل خانه خورشید، جایزه اخلاق و نیایش در آینه پژوهش را در هشتمین دوره این مسابقات دریافت کرد. خانه خورشید، در انتهای پارک «هرندی» در شوش قرار دارد؛ از سال ۱۳۸۵ در ناحیه چهار منطقه ۱۲ شهرداری تهران در «دروازه غار-شوش» تاسیس شد و تا سال ۱۳۹۳ به عنوان نخستین مرکز حمایت از زنان معتاد و آسیب دیده، به صورت روزانه، پذیرای ۱۰۰ زن و حدود ۲۵ کودک بود اما از سال ۹۳ به دليل مشكلات متعدد از جمله بازداشت زنان معتاد، مسائل مالی و مانند اینها، هدف خود را تغییر داد و از آن پس به زنانی که ترک کردهاند و سالم زندگی می کنند اما از حمایت اجتماعی محروم هستند خدمات رسانی می‌کند.
در يك روز گرم تابستانی، با لیلا ارشد، مددکار اجتماعی و مدیرعامل خانه خورشید گفتگو کردیم. او با اشاره به دشواری‌های فعالیت در زمينه كمك‌رساني به زنان آسيب‌ديده و رویدادهای تلخی چون مرگ بعضی از مراجعان، از بهبودیافتن تعدادي از آنها و بازگشت به کانون خانواده و جامعه ابراز خوشحالی کرد و گفت «منتظر ياری و همراهی همه افراد، نهادها و سازمان‌هایی هستیم که امکان ارایه کمک‌های فکری، تخصصی و مالی را برای بهبود شرایط گروه هدف در خانه خورشید دارند.»
گفت‌وگوی خبرآنلاين با لیلا ارشد را در ادامه بخوانيد:
شما از چه سالی و با چه انگیزه‌ای شروع به فعاليت در زمينه كمك به زنان و كودكان درگير اعتياد كرديد؟
من از دهه ۵٠ به عنوان دانشجوی مددکاری در محله دروازه غاز تهران حضور داشتم. در دهه ۷۰ هم با انجمن حمایت از حقوق کودکان کار به این منطقه آمدم و متوجه شدم بیشتر این کودکان، درگیر مساله اعتیاد مادرانشان هستند. در سال 84، با پیشنهاد سازمان بهزیستی تصمیم گرفت نخستین مرکز گذری کاهش آسیب‌های اجتماعی و اعتیاد را تاسیس کردیم، کار تازه و دشواری بود؛ فعالیت در حوزه زنان، به ویژه زنان مبتلا به اعتیاد، بسیار دشوارتر از مردان است چون فشار، تبعیض و برچسب‌زنی‌های گوناگون براي زنان بیشتر است. با حمایت همکاران و اطرافیان، به دلیل شناخت شخصی از منطقه دروازه غار از سال ۱۳۸۵ فعالیت را در این محل آغاز کردیم و روزانه پذیرایی 100 زن و 30 کودک بودیم.
مراجعه‌كنندگان به خانه خورشيد چه افرادي هستند و چه خدماتی به آنان ارائه می‌کنید؟
در حال حاضر گروه هدف ما زنان بهبود یافته از اعتیاد، فرزندان آنها هستند و امروز به عنوان یک موسسه، حامی و مداخله‌گر به زنان محله که درگیر مشکلات اعتیاد بوده‌اند و به خانواده‌های آنها، والدین، همسر، فرزندان، مردان صیغه‌ای و... خدمات رسانی می‌کنیم.
چه حوزه هایی؟
به عنوان مثال کارگاه اشتغال بسته‌بندی و مونتاژ برای 30 نفر از زنانی که قطع سوءمصرف کردهاند ایجاد کردیم. اما معمولا دریافتی بسیار اندک است و جواب‌گوی هزینه آنان نیست و به همین دلیل کمک هایی به آنها هم ارائه می دهیم. همچنین از یکسال پیش سایت دندانپزشکی را با کمک انجمن دندان پزشکی، یک واردکننده مواد اولیه دندانپزشکی و با اهدا یونیت راه‌اندازی شد. در هفته 3 روز پذیرایی زنان برای درمان رایگان هستیم، دندان پزشکان بطور داوطلبانه خدمات دندان پزشکی ارائه می‌کند. غیر از اینها حمایت‌های اجتماعی مانند مشاوره حقوقی، اجاره اتاق و تجهیز آن برای زنانی که شرایط مناسبی دارند و قرار است با فرزندانشان سالم زندگی کند، مشاوره‌های روانشناسی فردی و گروهی، کارگاه‌های آموزش پیشگیری از اعتیاد و ایدز برای دانش‌آموزان محله، ارائه می شود.
از زنان بهبود یافته هم برای خدمات اجتماعی خانه خورشید استفاده می کنید؟
خانه خورشید طی این سالها یک تیم پنچ نفره از زنان بهبود یافته را آموزش داده و به عنوان تیم گشت سیار (out reach) روزانه به محلات، پاتوق‌‌ها، فضاهای بی‌دفاع شهری و ... می‌روند و خدماتی مانند آموزش مشاوره ارجاع و توزیع کاندوم، سوزن، سرنگ، پد بهداشتی، پد الکلی، شامپو و... ارائه می‌دهند.
در زمینه اشتغال‌زایی زناني که با شما مرتبط هستند چه فعالیتی داشته‌اید؟
اکثر زنانی که با خانه خورشید مرتبط هستند تجربه زندان را دارند. آنها در زمان حضور در زندان کارها و مهارت‌هایی مانند قلاب‌بافی، گلیم‌بافی، قالی‌بافی و... را آموزش دیدند. به این ترتیب اشتغال‌زايي آنها را با قلاب‌بافي شروع کردیم. کار بسته بندی انجام مي‌دهیم مثل وسائلی که در ارایشگاه زنانه مورد استفاده قرار می‌گیرد از جمله پیش بند، کیف‌های محیط زیستی، کارت عروسی و ... اما معمولا حق‌الزحمه بسیار اندک است و هزینه‌های برق، گرمایش، سرمایش، تغذیه، حقوق مربی و مدیر کارگاه بسیار زیاد است.
بودجه فعالیت‌های موسسه چطور تامین می‌شود؟
در حال حاضر هزینه‌های مرکز توسط حامیان اهدا می شود اما طلب مالی برای زنان با این شرایط بسیار دشوار است و نگاه مذهبی، سنتی خیلی پذیرایی آنان نیست و ترجیح می‌دهند به کودکان یتیم کمک رسانی کنند. پروژه به معاونت امور زنان ارسال شد و مبلغی دریافت کردیم ولی برای هزینه‌هایی مرکز فعالیت‌های داوطلبانه و رایگان افراد اعضاء کمک قابل توجهی برای مرکز است.
تعداد زنانی که به مرکز شما مراجعه می‌کنند چند نفر هستند؟
در مدت 3سال که گروه هدف خود را تغییر داده‌ایم تقریبا 300 عضو و روزانه بیش از 20 نفر برای اشتغال مراجعه می‌کنند. گروهی برای آموزش مهارت‌ها و تعدادی برای مشاوره، ارجاع، فرزندانشان و حمایت طلبی به طور متوسط روزانه 50 نفر به مرکز مراجعه و خدمات دریافت می‌کند.
اگر بخواهيد به مهمترین مشکلي كه زنان آسيب‌ديده اجتماعي دارند اشاره كنيد، اين مشكل چیست؟
مهمترین مشکل این زنان در حال حاضر فقدان کارت هویت است. نداشتن شناسنامه، کارت ملی، دفترچه بیمه و اوراق شناسایی زنان معتاد و به تبع آن فرزندانشان یکی از مهمترین مشکلاتی است که باید به آن اشاره کرد. این افراد به دلیل اینکه فاقد مدارک شناسایی هستند به عنوان یک شهروند محسوب نمی‌شوند و از خدمات درمانی، بهداشتی، آموزشی، یارانه و... محروم هستند. روند تهیه اوراق هویت برای زنان معتاد و فرزندانشان یک مسیر سخت، ناهموار و در اغلب موارد بی‌نتیجه است که باید توسط مسئولین رسیدگی شود.
با تجربه‌اي كه در اين سالها به دست آورده‌ايد، به نظر شما مهمترين دليل اعتياد زنان چيست؟
تجربه ثابت کرده مردان توسط همجنسان خود معتاد می‌شوند و زنان توسط غیر همجنسان خود، یعنی پدر، برادر، شوهر، شریک‌جنسی و حتی پسرشان. زنان و دختران در خانواده های گسسته که دارای مشکلات زیادی هستند، افراد حاشیه‌نشین محمل خوبی هستند برای اینکه هزینه مواد مخدر پدر، شوهر و شریک جنسی خود را پرداخت کنند و به ادامه این کار تشويق مي‌شوند. زنان با نداشتن آگاهی کافی و حاكم بودن نگاه مردسالارانه در جامعه دچار برچسب‌های منفی می‌شوند، مواجه شدن با تحقیر و سرزنش‌های پدر و برادر و مقایسه در خانواده گرفتار در دام عشقی نافرجام و انتخاب های نادرست از مهمترين دلایلی است که زنان را به اعتياد مي‌كشاند، چون از کودکی آموزش‌های لازم برای نه گفتن را نياموخته‌اند و ما پیشگیری سطح اول در کشور نداریم به همین دلیل درگیر مشکلات اعتیاد می‌شوند.
در پیشگيری سطح اول چه اتفاقی می افتد؟
پیشگیری سطح اول یعنی آموزش به فرزندان در تمام مقاطع تحصیلی از طریق مدارس تا کودک با توانایی و محدودیت هایش آشنا بشود، بتواند خوشبختی و لذت را درون خود پیدا کند و در برابر تعرض مقاومت كند. بیشتر کودکانی که مورد تعرض قرار می‌گیرند که متاسفانه پسران بیش از دختران شامل اين موضوع می‌شوند، هیچ تصوری درباره روابط جنسی و سلامت جنسی ندارند و گاهی فکر می‌کنند این عمل یک نوع بازی است، حتی در خصوص خطرات، مضرات مواد مخدر محرک، انتقال ویروس ایدز هم به آنها آموزش داده نمیشود. هنوز افراد بسیاری فکر می‌کنند مواد گل و شیشه اعتیادآور نیست، همه این مسائل به دلیل فقر آموزش در کشور است.
سوال آخر اين كه خانه خورشید برای آینده چه برنامه‌ای دارد؟ همچنان در اين مسير فعال خواهيد بود؟
یکی از اهداف ما برای آینده ایجاد شغل ثابت و پایدار، با بیمه و درآمد کافی برای زنان آسيب‌ديده اجتماعي که اعتیاد را کنار گذاشته‌اند و تصمیم دارند با فرزندانشان سلامت زندگی کنند. امیدواریم بتوانیم با قانع کردن مسئولان خانه‌هایي ایجاد شود تا این زنان با فرزندانشان به مدت یکسال آنجا اقامت کنند و زیر نظر روانشناس و مددکار اجتماعی با مهيا کردن شغل مناسب و تجربه یک زندگی کاملا واقعی و سالم به عنوان یک شهروند عادی به زندگی برگردند.
۴۷۴۷
نظر شما