ازدیاد برداشت، فصلی گم شده در دنیای نفتی

ازدیاد برداشت نفت به مجموعه تکنیک‌ها و فرایندهایی گفته می‌شود که طی آن با استفاده از انرژی یا مواد خارج از میدان نفتی، میزان نفت خامی را که استخراج آنها با روش‌های معمولی امکان‌پذیر یا تولید آن اقتصادی و مقرون به صرفه نیست، استخراج و مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. از آنجایی که عمر بیشتر مخازن نفتی دنیا به نیمه دوم خود رسیده است و ایران نیز با سابقه بیش از ۱۰۰ ساله صنعت نفت از این قاعده مستثنی نیست، میزان برداشت نفت از آنها به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته، به همین دلیل شرکت‌های نفتی از روش‌های ازدیاد برداشت با استفاده از فناوری‌های نوین برای بهره‌وری بیشتر در برداشت از ذخایر نفتی استفاده می‌کنند.

کم کم دامنه اهمیت ازدیاد برداشت از میادین در ایران هم گسترده شد و طرح افزایش یک درصدی ضریب بازیافت در مخازن هیدروکربوری تحت مدیریت شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب در اوایل سال ۱۳۹۱ به وزارت نفت ارائه شد. در قالب قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه کشور، وزارت نفت موظف به ارائه برنامه جامع صیانتی و ازدیاد برداشت از مخازن هیدروکربوری به منظور افزایش ضریب بازیافت مخازن کشور شده بود. وظیفه ای که علی کاردر، معاون وزیر نفت چندی پیش اعلام کرد ایران نتوانسته به آن جامعه عمل بپوشاند.

با روی کار آمدن دولت یازدهم، ازدیاد برداشت باز هم به عنوان یک هدف مهم و ملی توجه دولت قرار گرفت و زنگنه، وزیر نفت کشورمان از زمانی که سکان وزارت را بر عهده گرفت مدام بر اهمیت افزایش ضریب بازیافت از میادین تاکید و چندی پیش اظهار کرد "امیدوارم ازدیاد برداشت به یک خواست ملی بدل شود" و محور و هدف اصلی صنعت نفت در اجرای قراردادهای جدید نفتی را ازدیاد برداشت از مخازن عنوان کرد.

 وی میدان‌های مشترک و افزایش بازیافت نفت از میادین را به عنوان دو حوزه مهم کاری  وزارت نفت اعلام کرده و توضیح داده بود  اگر ازدیاد برداشت در زمان مقرر صورت نگیرد، این ثروت زیرزمینی از دست می رود. اهمیت میدان مشترک از این حیث است که تاخیر در برداشت، برداشت بیشتر طرف مقابل و از دست رفتن منافع ما را به همراه دارد.

به گفته وزیر حدود  ۸۳۰ میلیارد بشکه نفت کشف شده در ایران وجود دارد که یک درصد افزایش ضریب بازیافت آن، به افزایش هشت میلیارد و ۳۰۰ میلیون بشکه ای برداشت نفت منجر می شود که با قیمت نفت ۴۰ تا ۴۲ دلاری برای هر بشکه، حدود ۳۵ میلیارد دلاردرآمدزایی برای کشور به همراه خواهد داشت.

در این راستا، در اواخر سال ٩٣ شرکت ملی نفت ایران با تعدادی از دانشگاه‌ها و موسسه‌های تحقیقاتی کشور قراردادهای همکاری مشترکی امضا کرد که بر مبنای آن، دانشگاه‌ها به عنوان مشاور پژوهشی میدان برای مطالعه فناورانه و شناسایی و بکارگیری روش های ازدیاد برداشت در مخازن موضوع قرارداد انتخاب شدند و آغاز به کار کردند.

وضعیت افزایش ضریب بازیافت از زبان معاونان زنگنه

پس از وزیر که از ازدیاد برداشت به عنوان ثروت ملی نام برده بود، نوبت به معاونان زنگنه رسید تا آن‌ها نیز به بهانه‌های مختلف بر اهمیت این موضوع تاکید کنند.

در این راستا علی کاردر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، یکی از مشکلات اصلی این شرکت را ضریب بازیافت ناچیز برخی مخازن نفتی عنوان کرده و گفته بود با توجه به هدف‌گذاری تولید نفت و گاز، باید عمده تلاش خود را روی ازدیاد برداشت از میدان های در حال بهره برداری متمرکز کنیم.

کاردر به کشورهای رقیب ایران در میدان های مشترک نیز اشاره کرده بود و توضیح داده بود که عراق که از کشورهای رقیب ایران در چند میدان مشترک به شمار می رود، برای افزایش ظرفیت تولید نفت خود برنامه های بسیاری دارد و می تواند تولید روزانه خود را در آینده ای نزدیک به ۶ میلیون بشکه برساند.

به گفته وی باید یک درصد ضریب برداشت را افزایش میدادیم اما در دوره‌های قبل موفق به این کار نشدیم. برای افزایش برداشت باید با EOR و IOR در قابل قراردادهای جدید به یک میلیون بشکه برسیم.

ضریب بازیافت میدان های ایران نسبت به دیگر کشورها پایین است

همچنین غلام‌رضا منوچهری، معاون توسعه و مهندسی شرکت ملی نفت ایران نیز بر ضرورت افزایش ضریب بازیافت از مخازن نفتی کشور تاکید کرده و گفته بود ضریب بازیافت ٥,٥ تا ٦ درصدی در میدان‌های بزرگی مانند آزادگان و یادآوران برای این شرکت  قابل قبول نیست.

به گفته وی میدان‌های یادآوران و آزادگان بیش از ١٠ درصد کل ذخایر نفتی کشور را تشکیل می دهند و هر یک درصد افزایش ضریب بازیافت از این میدان‌ها معادل حدود هفت دهم میلیارد بشکه نفت است که با قیمت‌های امروز نفت ارزش آن به حدود ٣٥ میلیارد دلار بالغ می شود.

منوچهری متوسط ضریب بازیافت میدان‌های نفتی ایران را بین ٢٥ تا ٢٧ درصد عنوان کرد و اظهار کرده بود این رقم در ایران نسبت به دیگر کشورها پایین تر است و از آنجا که هر یک درصد افزایش ضریب بازیافت صدها میلیارد دلار برای کشور درآمدزایی می کند، بنابراین این مهم باید به طور جدی در دستور کار قرار گیرد.

برنامه کشورهای همسایه برای افزایش ضریب بازیافت از میادین مشترک

در این راستا، سید نورالدین شهنازی زاده، مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن) نیز تاکید کرده بود که ضریب بازیافت میادین نفتی غرب کارون می‌تواند تا ۲۵درصد هم افزایش پیدا کند. طبق گفته وی  ضریب بازیافت بستگی به نوع لایه نفتی دارد اما ما انتظار داریم ضریب بازیافت در میادین نفتی غرب کارون تا ۲۵ درصد هم افزایش پیدا کند. ضریب بازیافت ۲۵ درصد در دنیا و تکنولوژی امروز عدد غیرقابل باور و غیرقابل دسترسی نیست.

مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن) در مورد پیشرفت عراق در زمینه ضریب بازیافت از میدان‌های مشترک نفتی با ایران نیز توضیح داده بود عراق در این زمینه خیلی از ایران جلو نیست. البته ضریب بازیافت بستگی به نوع نفت دارد. در میدان نفتی آزادگان هم نفت سربرگ وجود دارد و هم لایه فهلیان. ضریب بازیافت برخی لایه‌های نفتی ۱۲ تا ۱۴ درصد است اما ضریب بازیافت برخی دیگر حدود ۵.۵ تا ۶ درصد است. عراق هم همانند ایران قصد دارد برنامه‌هایی را در جهت اجرای EOR  و IOR  به منظور افزایش ضریب بازیافت به کار گیرد.

همچنین رئیس شورای عالی مخازن شرکت ملی نفت ایران از نیاز ضروری مخازن کشور به استفاده از روش های ازدیاد برداشت از میدان های مشترکی که ایران هنوز در آنها سهمی ندارد، سخن گفته  تاکید کرده بود مملکت را با شعار دادن عقب نیندازیم.

به گفته زبیدی، ذخایر درجای نفت خام کشور ٧١١,٥ میلیارد بشکه است که از این میزان ١٧٥.٣٩ میلیارد بشکه ذخایر قابل استحصال به شمار می رود و از مجموع ذخایر قابل استحصال نیز ١٠٢ میلیارد بشکه باقی مانده است؛ همچنین این میزان ذخایر درجا حاکی از آن است که یک درصد افزایش ضریب بازیافت نفت خام، بیش از هفت میلیارد بشکه نفت بیشتر در اختیار کشور می گذارد که با احتساب بشکه ای ٤٠ دلار، بیش از ٢٨٠ میلیارد دلار ارزآوری به همراه خواهد داشت.

وی ضریب بازیافت مجموع ذخایر هیدروکربور مایع کشور با ٢٨,٥ درصد عنوان کرده و گفته بود ضریب بازیافت نفت خام در ایران به طور میانگین ٢٤.٥ درصد است و این ضریب در بعضی مخازن به ٦٠ درصد می رسد و در برخی مخازن از پنج درصد تجاوز نمی کند.

قدم جدید دولت نفت برای افزایش ضریب بازیافت

به نظر می رسد افزایش ضریب برداشت بالاخره جایگاه خود را در کشور پیدا کرده است، زیرا نه تنها در قراردادها با شرکت‌های خارجی مورد تاکید قرار گرفته بلکه در لایحه بودجه سال ۱۳۹۶ که تقدیم مجلس شد، ردیفی تحت عنوان "پژوهشگاه ازدیاد برداشت از مخازن نفت و گاز"  با بودجه یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومانی به بودجه وزارت نفت اضافه شده است.

39224