تنش میان ناتو و روسیه

محمود فاضلی:

از زمان تشدید بحران اوکراین، تنش‌ها میان غرب با روسیه و همچنین ناتو با مسکو افزایش یافته است. ناتو بارها اتهام مداخله روسیه در بحران اوکراین را علیه مسکو مطرح کرده که روسیه آن را تکذیب کرده است. به دنبال بحران اوکراین، کشورهای شرق اروپا نیز نسبت به احتمال مداخله روسیه در این کشور ابراز نگرانی کرده و از ناتو خواسته‌اند تا حضور نظامی در مناطق شرقی اروپا را برای مقابله با تهدیدهای احتمالی از سوی روسیه افزایش دهد. ناتو نیز به مقامات کشورهای شرق اروپا قول داده است که حضور خود را در شرق اروپا پررنگ‌تر کند.

آقای ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو در جدیدترین موضع گیری خود روسیه را به تجهیز نظامی جدایی طلبان و اعزام سرباز به خاک اوکراین متهم و اعلام داشت که انتخابات خود خوانده در منطقه تحت کنترل جدایی طلبان را به رسمیت نخواهند شناخت چرا که انتخابات در منطقه تحت کنترل جدایی طلبان، تلاش برای یافتن راه حل ناآرامی‌ها را تضعیف نموده و این انتخابات نقض قوانین اوکراین و مغایر با توافق مینسک است.

از دیدگاه ناتو، روسیه با اعلام اینکه نتایج انتخابات جدایی طلبان در مناطق شرقی اوکراین را به رسمیت خواهد شناخت، همچنان به بحران آفرینی و بی‌ثبات سازی این کشور ادامه می‌دهد. از دیدگاه دبیرکل ناتو، اظهارات مقامات و مسئولان روسیه مبنی بر اینکه نتایج انتخابات جدایی طلبان در مناطق شرقی اوکراین را به رسمیت می‌شناسند خود نشان می‌دهد که روسیه در اوکراین بحران آفرینی نموده و تلاش دارد اوضاع این کشور را بیش از پیش بی‌ثبات کند. اما کشورهای عضو ناتو و در مقیاسی گسترده‌تر جامعه بین‌المللی، اعلام کرده‌اند نتایج این انتخابات را به رسمیت نخواهد شناخت.

از دیدگاه دبیرکل ناتو، انتخاباتی که توسط گروههای شورشی مسلح و خودخوانده برگزار شده است به تلاش‌های صورت گرفته برای یافتن راه حلی مسالمت آمیز برای حل بحران اوکراین ضربه وارد خواهد کرد. وی مسکو را به تسلیح شورشیان روس زبان اوکراین و اعزام سربازانش به اوکراین برای جنگیدن در کنار آنها با نیروهای ارتش ملی اوکراین متهم و هشدار می‌دهد برگزاری این انتخابات نقض آشکار قوانین حاکم بر اوکراین بوده و در مغایرت با توافقنامه مینسک است. توافقنامه‌ای که روسیه یکی از امضا کنندگان آن بوده و قرار است به موجب آن ابتدا آتش بس در مناطق شرقی اوکراین برقرار شود و آنگاه مذاکرات سیاسی میان بین طرفین درگیر در مناطق شرق اوکراین به منظور پایان دادن به این مناقشه آغاز شود.

ناتو اعتقاد دارد رفتار روسیه باعث تضعیف اعتمادها شده است و از روسیه خواسته است به اقدامات بی‌ثبات کننده خود در اوکراین خاتمه دهد و نیروهای خود را از اوکراین خارج کند. از نگاه دبیرکل «ما از روسیه می‌خواهیم که تلاش‌های واقعی برای اطمینان یافتن از این مسئله انجام بدهد که آتش بس محترم شمرده می‌شود. برنامه برگزاری به اصطلاح انتخابات بدست گروههای مسلح جدایی طلب در شرق اوکراین باعث تضعیف توافقنامه مینسک خواهد شد و کمکی به راه حل مسالمت آمیز در اوکراین نخواهد کرد. ما شاهد افزایش تحرکات هوایی روسیه بوده‌ایم، اما ناتو همچنان مراقب و آماده است تا پاسخ بدهد. تعداد رهگیری‌هایی که هواپیماهای ناتو از پرواز هواپیماهای روسی انجام دادند افزایش یافته است. ما در وضعیت جنگ سرد قرار نداریم اما رفتار روسیه باعث تضعیف بسیار زیاد اعتمادها شده است. رفتار روسیه آنچه را که ما تلاش کردیم در روابط مبتنی بر همکاری با روسیه پس از جنگ سرد و فرو ریختن دیوار برلین ایجاد کنیم، تضعیف کرده است».

دبیرکل ناتو در روزهای اخیر بارها از سیاست روسیه در بحران اوکراین و همچنین از رزمایش اخیر هوایی روسیه در آسمان اروپا انتقاد و تاکید کرده است این سازمان رزمایش گسترده نیروی هوایی روسیه را بر فراز دریاهایی که حریم هوایی اروپا محسوب می‌شوند، رصد کرده است. روسیه با اقداماتی که در اوکراین انجام می‌دهد قانون بین‌المللی را نقض می‌کند. این اقدامات روسیه به اعتماد متقابل با این کشور آسیب می‌رساند.

دبیر کل ناتو حتی در سفر اخیرش به یونان بار دیگر به سیاست‌های روسیه در قبال اوکراین انتقاد و مدعی شد ناتو ائتلافی قوی است و همچنان در مورد مسائل مختلف مربوط به منافع‌اش هوشیار است. این قدرت و توانایی، پاسخ به مانورهای نظامی هوایی گسترده روسیه بر فراز دریای بالتیک و دریای سیاه در هفته‌های اخیر است. در پی حضور چهار گروه جنگنده روسی بر فراز دریای بالتیک و دریای سیاه تنش بین ناتو و روسیه بار دیگر بالا گرفت. ناتو از مانور هواپیماهای روسیه که حریم هوایی کشورهای عضو را نقض نکرده، با عنوان تحرکات «غیرمعمول» یاد کرده و مدعی شد یک هواپیمای جاسوسی روسیه را در حوزه بالتیک، از جمله در استونی رهگیری کرده است. به ادعای این سازمان، حداقل نوزده هواپیما و بمب افکن روسیه را بر فراز دریای بالتیک، دریای سیاه و دریای شمال در طول یک روز ردیابی کرده است. ناتو، این اقدام را افزایش غیرعادی پرواز هواپیماهای نظامی روسیه در حریم هوایی اروپا می‌داند. طبق ادعای ناتو حضور بیست و شش فروند هواپیمای روس در منطقه شرق اروپا در مدت دو روز بسیار غیرعادی است.

فرماندهی ناتو در خصوص فعال شدن بیش از حد و غیر معمول نیروی هوایی روسیه در حریم هوایی کشورهای اروپایی تاکید دارد «فرماندهی نظامی ناتو طی دو روز 28 و 29 اکتبر 4 گروه هواپیمای جنگی روسی که در حال انجام مانور نظامی در حریم هوایی اروپا در منطقه دریای بالتیک، دریای شمال، اقیانوس آتلانتیک شمالی و دریای سیاه را شناسایی و مورد تعقیب قرار داده است. این گستردگی پروازهای هواپیماهای نظامی روسیه، افزایش سطح فعالیت هوایی روسیه در حریم هوایی کشورهای اروپایی را نشان می‌دهد. طبق ادعای ناتو، اخیرا سیستم رادار این سازمان هشت فروند هواپیمای نظامی را شامل چهار بمب افکن «توپولف-95 و چهار تانکر هوایی «ایل-78» را در دریای شمال شناسایی کرده است. در واکنش به شناسایی این هواپیماها، جنگنده‌های نیروی هوایی نروژ، انگلیس و پرتغال مجبور به پرواز شدند. هواپیماهای روسی طرح پروازی ارائه نداده و از تماس با مراکز کنترل پرواز غیرنظامی نیز خودداری نمودند. طبق ادعای ناتو چهار فروند هواپیمای روسی، شامل دو هواپیمای توپولف-95 و دو جنگنده «سوخوی-27» توجه نظامیان این سازمان را در حریم هوایی دریای سیاه جلب کردند.

درپی افزایش فعالیت‌ هواپیماهای جنگی روسیه در حریم هوایی اروپا، جنگنده‌های ناتو در وضع آماده‌باش قرار گرفتند. جنگنده‌های ناتو چهار بار جنگنده‌های روسی را که در دریای بالتیک، دریای شمال و دریای سیاه مشغول برگزاری رزمایش بودند، رهگیری کردند. کشورهای عضو ناتو در شرق اروپا مانند کشورهای حوزه دریای بالتیک، جنگنده‌های خود را برای رهگیری هواپیماهای روسی عازم کردند. طبق آمارهای ارائه شده ناتو، در سال 2014 بیش از صد مورد رهگیری جنگنده‌های روسی در حریم هوایی اروپا صورت گرفته است که سه برابر بیشتر از سال گذشته است. در بیانیه ناتو آمده است پرواز این جنگنده‌های روسی بدون هماهنگی با مسئولان اروپایی صورت گرفته است و همین موضوع باعث می‌شود خطری بالقوه پرواز هواپیماهای غیرنظامی را تهدید کند.
دبیر جدید ناتو در نخستین سخنرانی خود پس از تصدی این سمت تاکید کرده بود این سازمان باید از موضع قدرت با روسیه روبرو شود و از مسکو خواست که اوکراین را بی‌ثبات نکند. به اعتقاد وی، نیروی واکنش سریع، بزرگترین اقدام در راستای تامین امنیت ما از پایان جنگ سرد است. رابطه‌ای سازنده با روسیه دستیابی به راهکاری سیاسی را ممکن می‌کند که به اتحاد قوی آتلانتیک منجر می‌شود. هیچکس نمی‌خواهد با گذشت 25 سال از فروپاشی دیوار برلین، جنگ سرد جدیدی آغاز شود. اما ما نه می‌خواهیم و نه می‌توانیم به سازشی تن بدهیم که مبانی اتحاد ما و امنیت اروپا و آمریکای شمالی را به خطر بیاندازد. بهتر است که با یکدیگر گفتگو کنیم، نه اینکه فقط با هم صحبت کنیم و بعد پایه‌های دموکراسی را تضعیف کنیم».

در حالی که اخباری مبنی بر تلاش جهت عضویت اوکراین در ناتو شنیده می‌شود دبیر کل ناتو مسئله عضویت اوکراین در ناتو را در دستور کار این سازمان نمی‌داند و اعتقاد دارد اوکراینی‌ها خودشان تصمیم گرفتند درخواست عضویت به این پیمان ندهند. وی در پاسخ به این پرسش که آیا نباید ناتو به روسیه اطمینان دهد که اوکراین عضو ناتو نخواهد شد، مدعی است:«در اجلاس بخارست تصمیم گرفتیم اعلام کنیم که اوکراین و گرجستان عضو ناتو خواهند شد. از آن زمان اوکراین تصمیم گرفت درخواست ندهد و این موضوع در دستور کار نیست. البته ناتو طرفدار سیاست درهای باز است. هر کشوری باید خودش تصمیم بگیرد آیا می‌خواهد درخواست عضویت دهد یا نه. اوکراین تصمیم گرفته درخواست عضویت ندهد و این موضوع حالا در دستور کار نیست.
دبیر کل همچنین در اولین نطق سیاسی خود از زمان تصدی این کرسی اعلام داشت روسیه بزرگترین همسایه ناتو است. ما نمی‌توانیم به سادگی یکدیگر را نادیده بگیریم و باید با هم رابطه داشته باشیم اما مساله اینجاست که چنین رابطه‌ای چگونه باید باشد. بهترین راه برای برقراری همکاری با روسیه، تضمین حفظ روابط قوی با ناتو است. ناتو همچنان علاقمند به برقراری روابط با روسیه است اما برای رسیدن به چنین هدفی، مسکو نیز باید همین خواسته را داشته باشد و گام‌های روشنی را برای امکان پذیر شدن چنین هدفی بردارد. روابط روسیه و ناتو به شفافیت بیشتری نیاز دارد تا این اطمینان حاصل آید که بحران‌ها از کنترل خارج نمی‌شوند. قابلیت دفاعی قوی و روابط مستحکم پیمان آتلانتیک شمالی نقش اساسی در برقراری روابط سازنده با روسیه ایفا می‌کند. مجموعه اقدامات اخیر روسیه در اوکراین بشدت در اعتماد ناتو به این کشور خدشه وارد کرده و چالش مهمی برای امنیت این ائتلاف بوده است.
4949