مصطفی اقلیما: بالاخره افراد باید ازدواج کنند تا شاغل شوند یا شاغل شوند که ازدواج کنند؟

فهیمه حسن‌میری: این هفته قرار است طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده در کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی مورد بررسی قرار بگیرد. این طرح با هدف تشویق به ازدواج و فرزندآوری و در 50 ماده توسط نمایندگان مجلس تهیه شده است اما دو ماده انتقادبرانگیز هم دارد.

ماده 9 این طرح می‌گوید در کلیه بخش‌های دولتی و غیردولتی اولویت استخدام به ترتیب با مردان دارای فرزند و سپس مردان متاهل فاقد فرزند و سپس زنان دارای فرزند است. همچنین بر اساس ماده 10 این طرح، 5 سال پس از تاریخ لازم‌الاجرا شدن این قانون، جذب افراد مجرد به عضویت هیات علمی در تمامی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی دولتی و غیردولتی و معلمین مدارس در مقاطع مختلف تحصیلی، ممنوع است.

این دو ماده باعث شده انتقادهایی درباره نادیده گرفتن حقوق افراد مجرد و همچنین زنان به وجود بیاید به طوری که گفته می‌شود نه تنها مفید واقع نمی‌شود بلکه ممکن است آُسیب‌هایی به همراه داشته باشد.

درباره آُسیب‌های اجتماعی و فردی احتمالی تصویب این طرح با چنین ماده‌هایی، با مصطفی اقلیما، رییس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران و عضو هیات مدیره مجمع انجمن‌های علمی گروه پزشکی گفت‌وگو کردیم. 

 به نظر شما طرحی به نام طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده که برای افزایش جمعیت در نظر گرفته شده چقدر می‌تواند در افزایش جمعیت موثر واقع شود؟

این مسائل در دنیا ثابت شده است که به زور و با طرح و لایحه نمی‌توان مردم را به کاری مجبور کرد و حتی اگر هم به انجام کاری وادار شوند نتایج مطلوبی نخواهد داشت. مشابه این کار را در وام‌های ازدواج دیدیم که به جوانان وام ازدواج داده می‌شد اما از سوی دیگر میزان طلاق افزایش پیدا کرد و حتی گفته شد 60 درصد کسانی که وام ازدواج گرفته بودند کارشان به طلاق کشید که طبیعی هم بود. وقتی جوانی وضعیت مالی و اشتغال مناسب نداشته باشد و به مرحله پذیرفتن مسئولیت و تعهد در زندگی مشترک هم نرسیده باشد و صرفا با چنین کمک‌های مقطعی بخواهد ازدواج کند، طبیعی است که این زندگی دوام نمی‌آورد. این طرح جدید هم از آن دسته طرح‌هاست که در درازمدت نمی‌تواند مشکلی را حل کند. وقتی افراد از پس هزینه‌های خودشان برنمی‌آیند و حتی اگر استخدام هم بشوند با آن حقوق ناچیز نمی‌توانند زندگی را بگذرانند چطور قرار است به ازدواج تشویق شوند و بعد از آن هم به داشتن فرزند بیشتر روی خوش نشان دهند؟

 درباره مواد 9 و 10 این طرح که اولویت استخدام را به ترتیب برای مردان دارای فرزند و سپس مردان متاهل فاقد فرزند و سپس زنان دارای فرزند قائل شده چه نظری دارید؟

ما در جامعه‌ای هستیم که اسلامی است و یکی از مهمترین اصول در یک جامعه اسلامی این است که گفته می‌شود در زندگی شخصی مردم نباید تفحص کرد. نمی‌توان برای افراد شرط گذاشت که اگر مطابق این خواسته ما عمل کنی دارای حقی را که طبیعتا داری به تو می‌دهیم و در غیر این صورت آن را سلب می‌کنیم. نکته‌ای که در نظر گرفته نمی‌شود این است که می‌گویند افراد باید متاهل باشند تا بتوانند این مشاغل را بگیرند اما در زمان ازدواج هم به آنها گفته می‌شود باید شغل داشته باشید تا بتوانید ازدواج کنید. بالاخره افراد باید ازدواج کنند تا شاغل شوند یا شاغل شوند تا بتوانند ازدواج کنند؟ این چرخه‌ای است که با چنین طرح‌هایی به نتیجه نمی‌رسد.

 یعنی به نظر شما چنین طرح‌هایی حتی می‌تواند به دور شدن بیشتر افراد مجرد از شغل و پس از آن ازدواج بینجامد؟

به نظر من نباید اولویتی قائل شد چون باید شایسته‌سالاری در نظر گرفته شود و افراد با توجه به ویژگی‌ها، تخصص‌ها و توانایی‌هایشان به کار گرفته شوند اما حتی اگر قرار بود اولویتی قائل شوند بهتر بود برای مجردها قائل شوند که بعد از آن بتوانند ازدواج کنند. کسی که ازدواج کرده و فرزند هم دارد طبیعی است که تا آن زمان شغلی هم داشته باشد که به گذران زندگی می‌پردازد اما معمولا کسی که مجرد است و شغلی هم ندارد احتمال این که بتواند ازدواج کند کمتر می‌شود چون به او گفته می‌شود کار و درنتیجه شرایط ازدواج را نداری.

درباره در اولویت قرار دادن استخدام مردها نسبت به زنان در این طرح چه نظری دارید؟

این هم موضوع دیگری است که در این طرح قابل تامل است و به نظر می‌رسد لایه‌هایی از نادیده گرفتن زنان و خشونت اجتماعی نسبت به آنها را در بر دارد چراکه گفته می‌شود اگر قرار است افراد استخدام نشوند باید به طور مساوی استخدام نشوند و اگر هم قرار است این تبعیض وجود داشته باشد و افراد متاهل در اولویت استخدام قرار بگیرند حداقل آنها اعم از زن و مرد به طور مساوی در اولویت قرار بگیرند نه این که صرفا مردان،‌ آن هم در شرایطی که می‌بینیم امروزه اشتغال زنان یک امر عادی است و در بیشتر خانواده‌ها هم زنان شاغلند و هم مردان.

 به نظر شما اگر این مواد به این شکل تصویب شوند چه آثاری به جا می‌گذارند؟

به نظر من در درجه اول باید از تصویب آنها به این شکل جلوگیری شود اما اگر هم تصویب شود مسئولان بدانند که نه تنها به افزایش جمعیت کمک نمی‌شود بلکه مشکلات بسیار دیگری را در پی دارد ازجمله مهاجرت افراد نخبه اما مجرد، دلسردی جوانان و زن‌ها و بروز انواع آسیب‌های اجتماعی و همچنین بر خلاف آنچه مد نظر طراحان بوده افزایش طلاق به جای افزایش ازدواج. وقتی کسی تنها انگیزه‌اش برای ازدواج این باشد که بتواند استخدام شود و از لحاظ فردی و شخصیتی به مرحله‌ای نرسیده باشد که آماده ازدواج باشد و فرد مناسب را پیدا نکرده باشد، این زندگی نمی‌تواند موفق باشد درنتیجه طلاق و آُسیب‌های پس از آن را به دنبال می‌آورد.

سایر کشورها چطور با بحران کاهش جمعیت روبه‌رو می‌شوند؟

در همه کشورها به این صورت است که در چنین مواردی فقط شرایط را برای مردم فراهم می‌کنند نه این که برای آنها شرط و شروط گذاشته شود. از بنگلادش که یکی از فقیرترین کشورهاست گرفته تا امریکا و کشورهای اروپایی که دچار بحران جمعیت هستند هیچکدام چنین شروطی برای ازدواج و فرزندآوری نمی‌گذارند و درنهایت اگر بخواهند کاری کنند این است که حمایت‌های مادی و تسهیلات در نظر می‌گیرند به عنوان مثال این که می‌گویند اگر بچه‌دار شدید ما تا پنج سال هزینه او را تامین می‌کنیم و مهدکودک و مدرسه رایگان برایش در نظر می‌گیریم نه این که بگویند چون فرزند ندارید باید شغل هم نداشته باشید.

شما چه پیشنهادی برای افزایش جمعیت دارید؟

من در درجه اول پیشنهاد می‌کنم مانند تمام کشورهای دنیا هنگام بررسی چنین مسائل مهمی از نهادهای مرتبط و متخصص در این حوزه‌ها کمک و مشورت گرفته شود. خود ما در انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران بارها مطرح کردیم که بدون هیچگونه چشمداشتی حاضریم نتایج مطالعات و راهکارهای کارشناسی‌شده را با نهادهای تصمیم‌گیر درمیان بگذاریم اما تاکنون کسی از ما و نهادهای مشابه ما هیچ مشورتی نگرفته است.

در کنار این موضوع، توجه نمایندگان مجلس و مسئولان را به این موضوع جلب می‌کنم که اگر می‌خواهند ازدواج و فرزندآوری بیشتر شود در درجه اول باید افزایش بی‌رویه قیمت‌ها را مهار کنند. وقتی فردی حتی نمی‌تواند مخارج زندگی خودش را تامین کند طبیعی است که به سمت یک زندگی مشترک نرود و موضوع فقط این نیست که شغل داشته باشد یا نداشته باشد چون حتی افرادی که شاغل هستند هم جرات ازدواج کردن را ندارند.

علاوه بر این موارد، باید کاری کرد که اشتغال برای جوان‌ها زیاد شود و این کار را می‌توان از طرق مختلف انجام داد؛ به عنوان مثال این که افراد بازنشسته را به قدری تامین کنند که لازم نباشد پس از بازنشستگی هم کار کنند و این فرصت‌های شغلی در اختیار افراد جوانتر قرار داده شود یا این که در شغل‌های دولتی و به عنوان مثال دانشگاهی به افراد اجازه داده نشود که چند شغل داشته باشند بلکه حقوق افراد طوری باشد که هرکس با داشتن یک شغل بتواند تامین مالی شود.

راهکاری زیاد دیگری هم هست که به جای چنین طرح‌های مقطعی می‌توان از آنها کمک گرفت. مساله اینجاست که مجلس به جای این که کاری کند که مشکلات بیشتر شود باید به فکر کاهش مشکلات از طریق اصولی باشد. اگر افراد شغل و به تبع آن شخصیت اجتماعی و امکان یک زندگی مناسب را داشته باشند چرا باید از ازدواج و فرزند داشتن گریزان باشند؟ کاری که نمایندگان مجلس باید انجام دهند این است که اول به دنبال این چراها باشند نه این که لایحه‌ و طرحی را تنظیم کنند که فضای روانی افراد جامعه را به هم بریزد. 

معتقدید بدون تصویب و صرفا مطرح کردن چنین طرح‌هایی هم فضای روانی جامعه مشوش می‌شود؟

بله، وقتی در شرایطی قرار داریم که با روی کار آمدن دولت جدید امید و انگیزه در مردم و به ویژه جوان‌ها به وجود آمده است چرا باید با مطرح کردن چنین موضوعاتی فضا را متشنج کرد؟ حتی اگر چنین موضوعاتی به سرانجام نرسد اما این که افراد احساس کنند چنین نگاهی نسبت به آنها در بین مسئولان وجود دارد و برایشان چنین تصمیم‌گیری‌هایی می‌شود، ناامنی و بی‌اعتمادی آنها را در پی دارد که خود این بی‌اعتمادی عواقب بسیار دیگری در پی خواهد داشت.

45234