به گزارش خبرآنلاین، 15 مرداد، سالروز درگذشت دکتر محمد مهدی فولادوند؛ نویسنده، مترجم، قرآن‌پژوه و ادیب ایرانى است. او چهره بنامی در فرهنگ ایران زمین است که توسط ترجمه قرآنش به فارسی و فرانسه به جهانیان شناخته شده است. به یاد او گزیده ای از روز شمار زندگی و فعالیت هایش را در ادامه مرور می کنیم.
محمد مهدى فولادوند، نوه آیت‌الله العظمى حاجى آقا محسن اراکى و فرزند مرحوم حسین بختیارى، اول دى سال 1299 هجرى شمسى در اراک متولد شد.
او در 12 سالگى به تهران آمد و در سال 1318 از مدرسه دارالفنون تهران دیپلم ادبى گرفت و برای ادامه تحصیل به دانشکده حقوق دانشگاه تهران رفت. سپس در شهریور 1329 عازم فرانسه شد و در مدت 14 سال در پاریس در دانشگاه سوربن در رشته ادبیات، هنر، فلسفه و زبان شناسى عرب تحصیل کرد و رساله دکترى خود را که درباره عمر خیام بود در خارج از دانشگاه چاپ کرد.
دکتر فولادوند در آبان 1344 به تهران بازگشت و در بسیاری از دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی از جمله، هنرکده دراماتیک و هنرهای زیبای تهران و مدارس عالی ادبیات و زبان های خارجه و علوم تربیتی، مدرسه عالی قضائی قم و دانشکده اسلامی به تدریس دروس مختلف فلسفه، زیبا شناسی، ادبیات زبان فرانسه، تاریخ مذاهب و فرهنگ و تمدن پرداخت. او یکی از اعضای برجسته «انجمن فلسفی ایران و علوم انسانی» وابسته به یونسکو بود و در سال 1378 نیز به عنوان یکی از 13 دانشمند و اندیشمند برجسته کشور معرفی شد.
دکتر فولادوند با آشنایی عمیق و تسلط وافر به زبان های فرانسه، عربی و انگلیسی کتب برجسته ای به این زبان ها داشت که آثار فرانسه او مایه ستایش و سپاس کسانی چون ژنرال دوگل، آلبرت شوایستر، فرانسوا موریاک و ژان کوکتو قرار گرفت. فولادوند که جزو ادبای ادبیات فارسی نیز به شمار می رفت، به مهدا تخلص داشت و دیوان اشعار فارسى او به حدود بیست هزار بیت و به زبان فرانسه هفتصد صفحه می‌رسد.
ترجمه او از متن قرآن‌کریم در سال 1345 شمسی در تهران در جزوه‌ای به نام «گلهایی از قرآن» به چاپ رسید و چون در آن تاریخ جز ترجمه تفسیرگونه مرحوم قمشه‌ای و مرحوم ابوالقاسم پاینده ترجمه فارسی دیگری از کلام‌الله مجید در دسترس وجود نداشت، همان جزوه کوچک مورد اقبال شایان قرار گرفت و «محمد‌علی جمال‌زاده» نامه‌ای قریب به شانزده صفحه در تجلیل و تشویق مترجم نوشت و از او خواست تا این کار را تا پایان قرآن ادامه و همت به خرج دهد. ترجمه قرآن کریم او به زبان فارسی که حاصل بیش از 30 سال پژوهش، ترجمه و کنکاش در آن است، جزو ممتازترین ترجمه های 50 سال اخیر معرفی شده و بارها تجدید چاپ شد.
مترجم بزرگ قرآن سرانجام 15 مرداد 1387 درگذشت و در ابن‌بابویه در آرامگاه خانوادگی‌اش و در جوار آرامگاه علامه دهخدا صاحب لغت‌نامه آرام گرفت.
*****
ترجمه فارسی قرآن دکتر فولادوند تحسین بسیاری از محققان، مترجمان قرآن و ادیبان را برانگیخته و در وصف آن سخن گفته اند. گزیده ای از سخنان صاحبان اندیشه درباره کار برجسته این مترجم فقید را در ادامه می خوانید.
بهاءالدین خرمشاهی، نویسنده، حافظ شناس و مترجم قرآن:
«بدون اغراق ترجمه فولادوند از بهترین ترجمه‌های موجود به زبان فارسی است. ترجمه فولادوند ترجمه‌ای است به فارسی امروزی و بدون گرایش‌های خاص افراطی. یعنی نه فارسی‌گرایی مفرط دارد نه عربی‌گرایی مفرط . علاوه بر این یکی از ویژگی‌های کم‌نظیر ترجمه حاضر، ارائه یک ترجمه آهنگین در سوره‌های مکی انتهای قرآن است.»
حجت الاسلام سیدکاظم ارفع، مدرس حوزه، پژوهشگر و مترجم قرآن و نهج‌البلاغه:
«ضایعه از دست دادن ایشان برای قرآن‌پژوهان بسیار دردناک است، زیرا که ما می‌دانیم این بزرگوار چقدر برای انتقال بهتر مفاهیم و معانی قرآن به زبان فارسی تلاش و دقت کردند و سعی داشتند تا آن‌چه را که گفته پروردگار است به اذهان توده مردم منتقل کند و با دشواری کار نیز آشنا بودند. ترجمه ماندگار ایشان از قرآن کریم که ترجمه جامع و کاملی در میان ترجمه‌ها است یاد و نام ایشان را همیشه زنده نگاه خواهد داشت.»
حجت‌الاسلام سیدمحمود دعایی، مدیرمسئول روزنامه اطلاعات:
« ترجمه قرآن مرحوم فولادوند یکی از سلیس‌ترین و روان‌ترین ترجمه‌های فارسی است. این ترجمه مانند برخی از ترجمه‌ها که تنها برای عده‌ای خاص مناسب‌اند، نیست، بلکه این ترجمه برای همه قشرها، سلیقه‌ها و محافل مناسب است و بسیار مورد استفاده قرارمی‌گیرد.»
سید‌علی موسوی‌گرمارودی، نویسنده، شاعر و مترجم قرآن و صحیفه سجادیه:
«ترجمه فولادوند، ترجمه‌های قبل از خود را به دلیل ویژگی‌های خاصی که داشت، کمرنگ کرد، تا پیش از آن ترجمه‌های قرآن نامفهوم و لفظ به لفظ بود، اما این ترجمه بسیار مفهوم و روان بود، به همین دلیل بیشتر مخاطبان تمایل به استفاده از ترجمه ایشان نشان دادند. در این ترجمه ما شاهد وفاداری به متن اصلی، قرآن کریم، هستیم و در عین حال او در متن خود به زبان فارسی و فارسی‌نویسی وفادار مانده و فارسی را به خوبی پاس داشته‌است. این مترجم به چندین زبان دنیا مسلط بود و قرآن را به زبان فرانسه نیز ترجمه کرده است، فولادوند از نظر شخصیتی نیز انسانی وارسته و فاضل بود.»
طاهره صفارزاده، شاعر، پژوهشگر و مترجم قرآن:
«ترجمه فولادوند، به‌دلیل توانایی‌های بالای مترجم از فارسی روان و خوبی بهره‌مند است، معادل‌های فارسی به درستی جایگزین لغات و اصطلاحات عربی شده است، این ترجمه مفهوم را به خوبی منتقل می‌کند و به دلیل توانایی بالای مترجم به زبان عربی و فارسی از ایرادات سایر ترجمه‌ها تا حد زیادی به‌دور است. ترجمه فولادوند از قرآن وقتی با ترجمه‌های تحت‌اللفظی قبل از آن مقایسه شود پی به ارزش، دقت نظر و کلام‌شناسی وافر این مترجم می‌بریم و آن‌گاه است که به ارزش ترجمه او واقف می‌شویم.»
دکتر قاسم پورحسن، استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی:
«ترجمه فولادوند چهار ویژگی دارد که اینها سبب می‌شوند کار وی در میان ترجمه‌های فارسی برتر باشد. اولین ویژگی امانت‌داری است که در ترجمه‌های ما خیلی کم اتفاق می‌افتد. دومین ویژگی انتقال درست معنا است، یعنی هر کسی به ترجمه وی مراجعه کند به درستی معنای آیات را متوجه می‌شود و نیاز به شرح و پرانتز و ارجاع نیست. سومین ویژگی این است که از کلمات فارسی به درستی استفاده می‌کند و تا جایی که توانسته واژه‌های فارسی را مبنا قرار داده است و چهارمین ویژگی این است که تلاش می‌کند عبارات اضافه در ترجمه نیاورد و این گونه نیست که برای اینکه ترجمه معنا بدهد ربط های اضافه بنشاند بلکه تنها جاهایی که در خود آیات ربط و نسبت حکمیه وجود دارد از آنها استفاده می‌کند.
ایشان با توجه به تجربیاتی که در ترجمه کتب به خصوص کتب فلسفی داشتند به راحتی می‌توانستند قرآن را ترجمه کنند چون درک معانی قرآن نیازمند تسلط بر این مباحث است. تلاش مرحوم فولادوند برای ترجمه قرآن یک تلاش قابل توجه است، ترجمه وی هم تراز با دیگر ترجمه ها نیست بلکه از آنها برتر است.»
جلیل تجلیل، استاد دانشگاه، مترجم و پژوهشگر ادبی:
«کوشش‌های ادبی، تحقیقاتی و علمی که ایشان داشتند، بسیار قابل تقدیر است؛ به ویژه در ترجمه قرآن‌کریم ایشان از مترجمان بزرگ و چیره‌دست بودند. ترجمه ایشان هم از نظر نثر زبان فارسی و هم دقت در ترجمه برخی مفردات بسیار ویژه و قابل‌توجه است، مرحوم فولادوند سعی داشتند تا به بهترین نحو مفهوم و معانی آیات قرآن را به مخاطب فارسی زبان انتقال دهند.»
*****
در پایان شعری که مرحوم فولادوند 40 سال پیش از مرگش با عنوان «چون بمیرم» سروده بود، را می خوانید.
خواهم ای جان چون رسد هنگام مرگ شادمانه پا نهم بر بام مرگ
چون سپیده سرزند از خاوران گیرم از دست تو جام شوکران
ای خوش آن دم این پرستوی حزین بال گیرد شادمانه از زمین
چون بمیرم زندگی گیرم ز سر از جهان بی‌نشان دارم خبر
چون بمیرم قدر من روشن شود خارزار غربتم گلشن شود
/6262
نظر شما