ابراهیم فیاض:درباره بند میم وصیتنامه امام(ره) قانون اصل است/تا زمانی که جمهوری اسلامی بر سر کار است مردم نمی توانند اعتراضی خارج از چهارچوب قانون انجام دهند

یاسر فاتحی: این بار بحث بر سر بند میم وصیت نامه است که بر امت حزب الله تکلیف شده چنانچه منکری دیدند به مسئولان تذکر داده و اگر توجهی نشد خود شخصا به صحنه وارد شوند.
این بند از وصیت نامه بنیانگذار انقلاب با تفاسیر مختلفی مواجه شده است. هر چند برخی هنوز به استناد این بند خواستار تجمع و اعتراض هستند، اما دکتر ابراهیم فیاض استادیار گروه مردم شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران معتقد است در دوران حکومت جمهوری اسلامی مردم تکلیفی برای حضور در صحنه ندارند. این جامعه شناس که در دسته بندی های سیاسی، اصولگرا و چهره ای حامی دولت محسوب می شود، می گوید چنانچه تجمع و اعتراضی صورت گیرد نباید منجر به بی نظمی و هرج و مرج در جامعه شود.

گفت وگوی ابراهیم فیاض جامعه شناس و استاد دانشگاه تهران با خبرآنلاین را در ادامه می خوانید:
آقای دکتر فیاض، این روزها بحث بر سر بند میم وصیت نامه حضرت امام(ره) بسیار است. برخی معتقدند اجرای این بند مترتب شرایطی است که تا احراز نشود،‌ کسی حق ندارد اقدام به اجرای آن کند. خواستیم تحلیل شما را درباره شرایط اجرایی این بند از وصیت نامه امام(ره) بدانیم.
بحث در این باره مفصل است؛ چرا که نیازمند یک بحث فقهی جامع است. اجرای بند میم وصیت نامه امام(ره) به موضوع امر به معروف و نهی از منکر باز می گردد. اولا اینکه در زمان حکومت اسلامی نمی توان همین طور وارد صحنه شد؛ الا اینکه مرجع حکومت، اسلامی نباشد، یعنی نمی شود به بهانه اجرای این بند قانون شکنی شود. چرا که خود امام(ره) در جای دیگر همه را از دامن زدن به هرج و مرج پرهیز دادند. حتی گاهی اوقات رسانه ها، مطبوعات، افراد و ... را خطاب قرار داده و اعلام کرده که باید همه تابع قانون باشند. در نتیجه در جمهوری اسلامی شرایطی وجود ندارد که کسی تابع قانون نباشد؛ در نتیجه درباره بند میم وصیت نامه حضرت امام(ره) نیز قانون اصل است.
البته اگر منکر آنقدر واضح باشد که دولت نیز مانع آن نمی شود، مردم باید وارد شوند؛ اما آن هم شرایطی دارد. مثلا ممکن است منکری در جامعه رخ دهد که دولت توان مقابله با آن را ندارد یا آنکه کاری نمی کند، آن زمان شاید شرایطی ایجاد شود که عده ای وارد شده و دست به اقداماتی بزنند. اما اینکه رهبری و دولت اسلامی حضور داشته و توان مقابله با منکر را نیز دارد، دیگر مردم تکلیفی ندارند. از سوی دیگر سلسله مراتبی برای اجرای نهی از منکر وجود دارد و مردم نمی توانند شخصا وارد صحنه شوند. شرایط حضور مردم مربوط به زمانی است که اوضاع جامعه آنقدر خراب شده باشد که کسی توان مقابله با منکر را نداشته باشد و باید خود مردم وارد صحنه شوند؛ مانند آنچه در نهضت امام حسین(ع) اتفاق افتاد؛ یعنی شخصی مانند یزد لاابالی سر کار آمده و گوشی بدهکار نهی از منکرها نباشد که آن موقع باید حسینی عمل کرد و وارد صحنه شد.
شما اشاره کردید که بند میم وصیت نامه امام(ره) مترتب یک بحث فقهی جامع است. اما عموم مردم سررشته ای در فقه ندارند که از خود اجتهاد کنند. به نظر شما باید مرجعی باشد تا تشخیص دهد تا مردم به صورت مستقیم وارد صحنه شوند؟
می توان به بحث مراجع تقلید در این ماجرا اشاره کرد که البته آنان نیز تابع شخص ولی فقیه و رهبری هستند. یعنی باید شرایط را ببینند که آیا رهبری می تواند کاری انجام دهد یا خیر. مثلا تا زمانی که آیت الله بروجردی در قید حیات بودند، حضرت امام(ره) دست به هیچ اقدامی علیه حکومت نزد. بعد از آنکه آیت الله بروجردی فوت کردند و حضرت امام(ره) دیدند که مرجعی نیست بتواند بر حکومت فشار بیاورد تا مانع ترویج منکر شود خود به صورت مستقیم وارد صحنه شده و سایر مراجع حمایت کردند تا آنکه این نهضت در خرداد سال 42 آغاز شد. نتیجه این که این بحث، یک بحث بنیادی و فقهی است و تا زمانی که حکومت اسلامی سر کار است مردم نمی توانند دست به چنین کاری بزنند؛ مگر آنکه فساد آنقدر مبرز باشد و کسی نباشد مانع آن شود.
ولی آقای دکتر، شاهد برخی تجمعات و اعتراض ها به استناد بند میم وصیت نامه امام(ره)هستیم. تحلیل شما از این تجمعات چیست؟
این مباحث تا حدی مجاز است که قانون اجازه آن را داده باشد. اگر تجمعات، تحصن و راهپیمایی ها موجب مثلا راه بندان و یا نا امنی شود، مورد پذیرش نیست. یا دانشجویان تا زمانی می توانند جلوی سفارتخانه ها، مجلس و مکان های دیگر تجمع کنند که موجب نا امنی و هرج و مرج در جامعه نشوند. هیچ مقامی حتی نماینده مجلس نیز حق دامن زدن به نا امنی و هرج و مرج در جامعه را ندارد. حتی در مورد اخیرا که مقام معظم رهبری گفتند مجلس سوال از رئیس جمهور را ادامه ندهد، در همین راستا بود. چرا که ایشان مشاهده کردند شرایط دارد بهم ریخته می شود.
شما به حکومت اسلامی اشاره کردید. اما آیا اگر جمهوری اسلامی به همراه دولت، مجلس و قوه قضائیه اصولگرا سر کار باشد نیز می توان به استناد بند میم وصیت نامه حضرت امام(ره) در اعتراض به اقدامی تجمع و تحصن کرد؟
امر به معروف و نهی از منکر برای جلوگیری از فساد واجب است؛ به شرط اینکه موجب نا امنی و فتنه نشود. یعنی اگر نظام اجتماعی بهم ریخته و زندگی مردم مختل شود، فتنه شکل گرفته که اشد من القتل است. هیچ کدام از علما اجازه چنین اقدامی را نداده است.

به عقیده شما کیفیت اجرای بند میم وصیت نامه امام (ره) باید به چه صورت باشد که موجب نا امنی و فتنه نشود؟
چهارچوب آن را قانون و مراجع ذیصلاح مشخص می کند. مثلا اینکه در اعتراض به وضعیت جامعه دانشگاه ها را تعطیل کنند، صحیح و قانونی است؟! خیر، قانون اجازه این کار را به ما نمی دهد. اما ممکن است وضعیتی پیش بیاید که آنقدر فساد در جامعه زیاد شده باشد که هیچ کاری نمی شود کرد. آن موقع می توان بند میم وصیت نامه امام را اجرایی کرد. ولی همان زمان نیز باید طوری عمل کرد که خارج از چهارچوب قانون نبوده و موجب مختل کردن زندگی مردم نباشد.
با این حال بعد از انقلاب با وجود آنکه هم حکومت اسلامی بر سر کار بود، بارها شاهد برگزاری تحصن، تجمع و اعتراض از سوی گروه های مختلف بنا به استناد وصیت نامه امام(ره) بودیم. آیا این تجمعات نیازمند مجوز مراجع قانونی است؟
اگر این تجمعات با قانون برخورد نکرده و مزاحمتی برای کسی پیش نیاورد، نیازمند مجوز نیست. مثلا اینکه در دانشگاه ها تجمع های اعتراضی صورت بگیرد که نه خلاف قانون باشد و نه باعث اخلال برگزاری کلاسهای درس نباشد، اشکالی ندارد. البته این بحث باید تنها در سطح دانشگاه صورت گرفته و از داخل دانشگاه به خارج منتقل نشود. متاسفانه تا دانشگاه های ما می خواهد وارد بحث های سیاسی شود، به باشگاه سیاسی تبدیل شده و منجر به گروکشی گروه ها و احزاب می شود.
اخیرا گروهی به دادن مجوز به یک فیلم سینمایی از سوی مراجع قانونی معترض شده و تجمع کردند. تا جایی که من مطلع هستم مجوزی برای برگزاری این تجمع از مراجع قانونی اخذ نشد. آیا این تجمع نیازمند اخذ مجوز بود؟
خب، در این تجمع حادثه خاص و مشکلی پیش نیامد. تا زمانی که حادثه ای در تجمع اتفاق نیفتد کسی با آن مخالف نیست. نیروی انتظامی نیز در تجمع فوق الذکر تلاش کرد امنیت آن را برقرار کند تا موجب هرج و مرج نشود. بنابراین اگر تجمع مشکل امنیتی ایجاد نکند و صرفا یک اعتراض ساده باشد اشکالی ندارد. در این خصوص نیز چند ساعت تجمع برگزار شد و خاتمه یافت. این فیلم نیز سر جای خودش بود. بار دیگر تاکید می کنم امر به معروف و نهی از منکر واجب است به شرطی که نظم اجتماعی بهم نخورد. نظم اجتماعی با اقداماتی مانند راه بندان، فتنه مطبوعاتی، شورش ها، اخلال در کارهای اقتصادی و ... بهم می خورد. مردم الان خواستار ثبات و عقلانیت هستند. مال، ناموس و خون مهم ترین خطوط قرمز مردم هستند که باید رعایت شود. اینکه مثلا تجمعی برگزار شود که از نظر اقتصادی قیمت سکه بالا یا پایین برود، فتنه است؛ این تجمعات حق الناس است. اینکه گفته می شود امر به معروف و نهی از منکر واجب است برای حفظ نظام اجتماعی است. بنابراین هدف باید حفظ نظام اجتماعی است.
آقای دکتر، چرا حضرت امام(ره) این موضوع را خطاب به عموم مردم بیان کردند. چرا که می توانستند به طیفی تکلیف کنند که بر شرایط صحیح امر به معروف و نهی از منکر واقف اند؟
امام(ره) همواره تاکید می کردند که کلکم راع و کلکم مسئول؛ همه در قبال جامعه مسئول هستند. اینکه گفته می شود مطبوعات و رسانه ها رکن چهارم دموکراسی است یعنی اینکه اصل، امر به معروف و نهی از منکر است. در نظام اجتماعی اسلامی همه مردم مسئول هستند.

برخی اوقات گفته می شود می توان با توجه به شرایط روز بیانات امام(ره) را تفسیر کرد. با همین استدلال برخی معقتدند چون در راس سه قوه اصولگرایان حضور دارند، شرایط اجرای بند میم وصیت نامه امام(ره) و حضور مستقیم مردم ایجاد نمی شود؟
بنده نیز اعلام کردم تا زمانی که جمهوری اسلامی بر سر کار است مردم نمی توانند اقدامی انجام دهند؛ یعنی اینکه نمی توانند اعتراضی خارج از چهارچوب قانون انجام شود.
یعنی می توان سخنان امام (ره) را با توجه به شرایط روز تفسیر کرد؟
این مسئله جزو واضحات است. اما منظور نیست که خلاف فقه و چهارچوب اسلامی بیانات امام(ره) را تفسیر کرد. امام یک فقیه بود و تمام اظهارات اش در چهارچوب فقه اسلامی بود. الان بزرگترین مفسر سخنان امام(ره) مقام معظم رهبری است که خودشان یک فقیه و حکیم هستند.
/2727