خیره به اعماق کیهان: ترکیب نور مرئی تلسکوپ فضایی هابل و طول موج پرتو ایکس رصدخانه فضایی چاندارا ناسا، سحابی چشم گربه‌ای را در ترکیبی بدیع به تصویر کشیده است. طول موج مربوط به بخش پرتو ایکس طیف نور، به رنگ بنفش نشان داده شده است.
این تصویر بخشی از نخستین نقشه‌برداری منظم و اصولی چاندرا از سحابی‌های سیاره‌نمای نزدیک زمین است. البته باید متذکر شد که سحابی‌های سیاره‌نما به هیچ وجه سیاره نیستند. این نام غلط در قرن هجدهم میلادی بر روی آنها گذاشته شد، چرا که این سحابی‌ها شبیه سیارات گازی عظیم منظومه شمسی بودند. در حقیقت، سحابی‌های سیاره‌نما پوسته‌های درخشانی از گاز هستند که توسط ستارگان در حال مرگ به بیرون ریخته می‌شود. با این وجود این نام تا به امروز بر روی آنها باقی مانده است.
سال‌ها قبل تصاویر تهیه شده توسط تلسکوپ هابل اخترشناسان را واداشت تا در مورد نحوه مرگ ستارگان مجددا فکر کنند. جوئل کاستنر، اخترفیزیکدان مرکز دانش تصویربرداری دانشگاه صنعتی روچستر می‌گوید: «اکنون این تصاویر تلسکوپ چاندرا به ما کمک می‌کند تا داده‌های بیشتری در اختیار داشته باشیم؛ چرا که پرتوهای ایکس چیزهایی را به ما می‌گوید که تلسکوپ هابل نمی‌تواند درباره آخرین مراحل مرگ این ستارگان به ما بگوید.»
حلقه آتش: سحابی NGC 7662 و چند ده سحابی دیگر که توسط تلسکوپ چاندرا مطالعه شده‌اند، نگاهی اجمالی درباره وضعیت خورشید در چند میلیارد سال آینده را در اختیار ما قرار می‌دهد. زمانی‌که هسته هیدروژنی آنها تمام می‌شود، ستارگان خورشیدمانند ابتدا به اندازه غول‌های سرخ منبسط می‌شوند و سپس لایه‌های خارجی گاز خود را بیرون می‌ریزند. درون این پوسته‌های شناور، هسته ستاره به یک کوتوله سفید مبدل می‌شود.
دقیقا قبل از ورود به مرحله کوتولگی، هسته حجم زیادی از ماده را بیرون می‌ریزد که با حباب 10 هزار ساله گاز اطراف آن که از مرحله غول سرخ ستاره باقیمانده است، برخورد می‌کند. برخورد با این پوسته ساکن با سرعت 1000 کیلومتر در ثانیه باعث می‌شود تا مواد بیرون ریخته شده گرمایی با میلیون‌ها درجه حرارت تولید کنند، و تنها راهی که می‌توان آن را مشاهده کرد استفاده از طول موج‌های پرتو ایکس است.
چشم آب‌نباتی: تابش پرتو ایکس که معمولا به رنگ بنفش رنگ‌آمیزی می‌شود، تنها در سحابی‌های سیاره‌نمای جوان‌تر از 5 هزار سال دیده می‌شود. این سحابی‌ها حدود 30 درصد اجرام هدف نقشه‌برداری تلسکوپ چاندرا را تشکیل می‌دهند، مانند سحابی NGC 7009 که تصویر آن را در بالا مشاهده می‌کنید. این سحابی در مرحله جوانی خود است و هسته آن بادهای ستاره‌ای فوق سریعی را به بیرون پرتاب می‌کند که با برخورد به پوسته گازی اطراف آن، باعث ساطع شدن پرتوهای پرانرژی ایکس می‌شود.
کاستنر توضیح می‌دهد: «زمانی‌که به این نور بنفش مه‌آلود نگاه می‌کنیم، چیزهای جدیدی وجود دارد که قادر به مشاهده آن هستیم. ما امواج ضربه‌ای برخورد این مواد سریع‌تر را با مواد آهسته‌تر پوشش گازی مشاهده می کنیم.» الگوی پرتو ایکس می‌تواند آشکار کند که یک سحابی تا چه میزانی به عناصر سنگین‌تر نسل قبلی ستارگان آلوده است. این پرتو رد عناصری مانند کربن، اکسیژن، نئون و مانند آنها را نشان می‌دهد.
ستاره محو شونده: طول موج‌های متمایز داده‌های پرتو ایکس چاندرا کمک می‌کند تا عناصر دور انداخته شده توسط بادهای ستاره‌ای کوتوله سفید شناسایی شوند؛ و اطلاعات بیشتری را در خصوص روزهای پایانی عمر ستاره آشکار می‌کند. عکس بالا متعلق به سحابی NGC 6826 است. کاستنر می‌گوید: «اینها موادی هستند که در همجوشی هسته‌ای مشارکت داشته‌اند؛ موادی از درون ستاره که قرار نیست تا بخشی از کوتوله سفید باشند.»
داده‌های جدید همچنین اشاره می‌کند که بسیاری از سحابی‌های سیاره‌نمای همسایه ما آثاری از بقایای ستارگان دوقلو در مراکز خود دارند. این ستارگان معمولا تحت‌الشعاع نور کوتوله سفید قرار می‌گیرند، اما در طول موج‌های پرتو ایکس قابل شناسایی هستند. این همدم‌های نزدیک ممکن است نقشی ناشناخته در شکل‌گیری بقایای اغلب چرخان ستارگان در حال محو شدن داشته باشند.
منبع: نشنال جئوگرافیک – ترجمه: محمود حاج‌زمان
53275
نظر شما