فارس: روز چهارشنبه اول اگوست "ولادیمیر پوتین" رئیس جمهور روسیه از شهر "اولیانوسک" بازدید به عمل آورد. رسانه‌های رسمی این کشور هدف اصلی بازدید پوتین از این شهر را شرکت در برنامه تجلیل از روز نیروی‌های هوا‌برد روسیه معرفی کرده و به این مناسبت گزارش‌های متعددی پخش نمودند. اما در رابطه با افتتاح مرکز ترانزیت (پایگاه) ناتو در "اولیانوسک" که با شرکت پوتین در آن روز در نظر گرفته شده بود، گزارشی منتشر نشد. ظاهرا این برنامه بدون حضور نمایندگان رسانه‌های گروهی صورت گرفت و تنها در دیدار پوتین با گروهی از سربازان و افسران تیپ چتربازان تهاجمی شماره 31 نیروهای مسلح روسیه بود که یکی از سرهنگ‌های بازنشسته این پرسش را مطرح کرد که "چرا اجازه می‌دهیم تا آمریکا در سواحل مقدس رودخانه "ولگا" پرسه بزند؟. پوتین در پاسخ حرفی را تکرار کرد که در بیش از 10 سال پیش ضمن توجیه موافقت خود با ایجاد پایگاه‌های آمریکا و ناتو در کشورهای آسیای مرکزی، به زبان آورده بود.وی گفت؛ ناتو در افغانستان با تروریسم و قاچاق مواد مخدر مبارزه می‌کند و چنانچه افغانستان بی‌ثبات شود مرزهای جنوبی ما نیز آرام نخواهد ماند... بگذار ناتو در افغانستان بماند و جنگ کند... من نمی‌خواهم که این کار به دوش نظامیان روسیه بیفتد... بنابراین به ناتو اجازه دادیم تا در اینجا مرکز موقت ترانزیت ایجاد کنند. این توجیه و حضور شخصی رئیس جمهور روسیه در مراسم افتتاح رسمی پایگاه ناتو در "اولیانوسک" نشان می‌دهد که مسکو به این موضوع اهمیت و ارزش خاص سیاسی قائل است. تعریف دیگری از موافقت کرملین با استقرار پایگاه نظامی ناتو در یکی از مهمترین مراکز صنایع نظامی روسیه نمی‌توان داشت.
چراغ سبز روسیه برای پایگاه‌های ناتو در منطقه
هنوز از بازگشت دوباره پوتین به قدرت نیم سال نگذشته و زود است تا فشارهای بی‌سابقه آمریکا و غرب در رابطه با این موضوع فراموش شود. همانگونه که مقامات سیاسی کشورهای غربی در بیانیه‌های متعدد خود بازگشت پوتین را تهدید به منافع ملی کشورهای خود ارزیابی می‌کردند، پوتین نیز حمایت‌های مالی و سیاسی آنها از مخالفانش را تلاش مداخله مستقیم در امور داخلی روسیه عنوان می‌نمود. عملاً محور برنامه انتخاباتی پوتین را مقابله با انقلاب نارنجی و تهدیدهای غرب برای روسیه تشکیل می‌داد که با حمایت‌های بیشتر جمعیت این کشور رو به رو شد و زمینه پیروزی قاطع وی را فراهم کرد. حتی در شب چهارم مارس سال جاری میلادی، موقعی که نتایج مقدماتی انتخابات ریاست جمهوری روسیه اعلام گردید، پوتین در جمع بیش از 100 هزار هوادار خود حاضر شد و در حالی که اشک از چشمانش جاری بود، با قدردانی از پشتیبانی مردم چنین سخنان را به زبان آورد؛ "این تنها انتخابات ریاست جمهور روسیه نیست، بلکه یک تست بلوغ سیاسی است. ما نشان دادیم که هیچ کسی چیزی را نمی‌تواند بر ما تحمیل کند..." معلوم بود که منظور پوتین از "تست بلوغ سیاسی" و "عدم توان دیگران بر تحمیل خواسته‌هایشان به روسیه" به‌طور مشخص آمریکا و غرب بود که بعدها در ده‌ها گزارش و تحلیل‌های رسانه‌های روسیه به آن اشاره شد. ولی چند ماه از موقع تست سیاسی مسکو نگذشته خود پوتین کمر همت به توجیه حضور پایگاه نظامی ناتو در کشورش بربسته و به نحوی برای باقی کشورهای شوروی سابق و به‌خصوص آسیای مرکزی به اصطلاح چراغ سبز و الگوی رفتاری در مورد نحوه همکاری نظامی و امنیتی با آمریکا و ناتو نشان می‌دهد.
برخلاف کشورهای آسیای مرکزی که در رابطه با احتمال ایجاد پایگاه‌های جدید آمریکا و ناتو در قلمروشان جز چند مطلب رسانه‌ای هیچ گونه حرکت جدی سیاسی به نظر نمی‌رسد، بحث ایجاد پایگاه ناتو در شهر "اولیانوسک" طی نیم سال گذشته بیانیه‌های متعدد سیاسی احزاب و تظاهرات و راه‌پیمایی‌های مردم روسیه را نیز به‌همراه داشته است.برای بیشتر جمعیت روسیه این پرسش‌ها حائز اهمیت بود که چگونه می‌توان به سازمانی حق ایجاد پایگاه داد که بدون توجه به منافع و نگرانی‌های این کشور به شدت در حال توسعه به شرق بوده و در اروپای شرقی سپر ضد موشکی مستقر می‌کند و اینک در پی لیبی، سوریه را هدف قرار داده است؟ کمونیست‌ها و احزاب دیگر چپ‌گرای روسیه ایجاد پایگاه ناتو را تهدید مستقیم به امنیت کشورشان ارزیابی کرده و موافقت کرملین با این طرح را همسویی و بدتر از آن تسلیم شدن در برابر خواسته‌های آمریکا و غرب دانستند. اما در مقابل مقامات عالی روسیه سعی کردند تا از هر راهی تصمیم ایجاد پایگاه ناتو در قلمرو کشورشان را توجیه کنند.
به عنوان مثال، "دیمیتری رگاژین" معاون نخست وزیر روسیه که تا یک سال پیش نمایندگی کشورش در سازمان ناتو در بروکسل را بر عهده داشت و با بیانیه‌های عمدتا تند خود چون شخصیت ملی‌گرا و به نحوی ضدغربی شناخته می‌شد، اقدام به رفع نگرانی‌های مردم کشورش کرد و اعلام نمود که "در "اولیانوسک" نه پایگاه نظامی بلکه مرکز ترانزیت ایجاد می‌شود که برای روسیه سود فراوان مالی به‌همراه خواهد داشت...". سایر نمایندگان بلندپایه روسی نیز در رابطه با بحث این پایگاه به‌طور عمده به امکان به دست آوردن درآمدهای هنگفت مالی اشاره می‌کنند (از 1.5 تا 3 میلیارد دلار) که حکایت ارجحیت ملاحاظات مالی بر ملاحظات امنیتی و ژئوپلیتیکی برای دولت‌مردان فعلی روسیه را دارد. چنانچه هر کسی در مورد ناتو شناخت کافی نداشته باشد از توجیه و تعریف‌های مقامات سیاسی و نظامی روسیه به این نتیجه می‌رسد که پیمان آتلانتیک شمالی به سازمان تجاری تبدیل شده است...البته کارشناسان وابسته به کرملین طی چند ماه گذشته ضمن انتشار مطالب و مصاحبه‌های مطبوعاتی، موافقت دولت روسیه با استقرار پاگاه ناتو را به عنوان فرصت استثنای در جهت تاثیرگذاری روی برنامه‌های آمریکا و ناتو در عرصه بین‌المللی توجیه می‌کردند که بی‌اساس بودن چنین ادعاها را نحوه عمل واشنگتن و بروکسل در قضیه سوریه و استقرار سپر ضدموشکی در اروپای شرقی نشان داد.
گذشته از این آمریکا با اعتماد به نفوذ خود در بدنه دولت روسیه اعلام کرد که بحث استقرار پایگاه ناتو در "اولیانوسک" با اختلاف نظر میان واشنگتن و مسکو در مورد سوریه ربطی ندارد. مسلم است که شرکت‌های پیمانکار و دخیل در نقل و انتقال محموله‌های ناتو در پایگاه "اولیانوسک" با برخی از مقامات بلندپایه روسی مرتبط می‌باشند. یعنی آمریکا و ناتو برخلاف سنت خود که تهاجم نظامی و تجهیز مخالفان دولت‌های مورد نظرشان را ترجیح می‌دهند، در مورد روسیه و دیگر کشورهای آسیای مرکزی برآورده کردن انتظارات مالی آنها را کوتاه‌ترین مسیر رسیدن به اهداف خود شناخته‌اند. همین طور برای اولین بار در تاریخ خود، روسیه میزبان پایگاه پیمان نظامی‌ای شد که هنوز هم بیشتر جمعیتش آنرا دشمن خود می‌دانند. شاید محل استقرار این پایگاه انتخاب شدن شهر "اولیانوسک" به‌عنوان زادگاه "ولادیمیر لنین" پایه‌گذار دولت و حزب کمونیست شوروی نیز با خود پیامی دارد...
ناتو برای روسیه جای کار ایجاد می‌کند
کارشناسان به آن اشاره می‌کنند که ناتو برای انتقال نیرو و محموله‌های خود از افغانستان به اروپا در اصل نیازی به ایجاد مراکز جدید نداشت زیرا پایگاه‌های نظامی آمریکا و ناتو در ترکیه، یونان، بلغارستان، رومانی و کشورهای عربی وابسته به غرب برای انجام چنین کاری کاملا مناسب می‌باشند.
اما هدف ژئواستراتژیک آمریکا و ناتو با هر بهانه و با هر هزینه‌ای نفوذ به فضای شوروی سابق می‌باشد که در این راستا روسیه، حوزه دریای خزر و آسیای مرکزی از اولویت خاصی برخوردار می‌باشند. حالا معلوم شده است که مذاکرات برای ایجاد پایگاه ناتو در روسیه هنوز بیش از 1.5 سال قبل آغاز شده و تنها در پنج ماه پیش بود که یکی از رسانه‌های چاپ مسکو خبر وجود گفت‌وشنیدهای پشت پرده را لو داد و مباحث داغی در جامعه روسیه را برپا کرد. یکی از رسانه‌های روسی با اشاره به این ادعا نوشت: به جای برقراری ظرفیت نظامی و علمی "اولیانوسک" به عنوان مهمترین مرکز صنایع دفاعی روسیه، استاندار آن ترجیح می‌دهد تا مشکل بیکاری را برایش ناتو حل کند. البته برای ناتو تبدیل کارشناسان متخصص صنایع نظامی روسیه به حمالان کار سختی نخواهد بود...
به منظور تقویت جای پای خود در روسیه، ناتو آماده است متحمل هزینه‌های سنگینی شود به‌طوری که جهت هر کیلو بار مورد حمل شرکت‌های هواپیمایی روسیه 15 دلار پرداخت می‌کند در حالی که قیمت استاندارد 2-3 دلار بیشتر نمی‌باشد. بر اساس اطلاع موجود، پایگاه "اولیانوسک" در شبانه‌روز تا 30 فروند هواپیمای سنگین نوع "گلاکسی" C-5 با ظرفیت هر کدام بالای 100 تن بار را خواهد پذیرفت که روزانه بیش از 3 هزار تن بار را تشکیل داده و نیاز به ایجاد زیربنایی مربوطه نظیر انبارها، تجهیزات تخلیه و بارگیری، ترمنال‌های گمرکی و... را خواهد داشت. گفته می‌شود که پذیرش و تخلیه یک فروند هواپیمای "گلاکسی" C-5 تقریبا 50 هزار دلار تمام شده که در قیاس با دیگر پایگاه‌های ناتو قیمت‌های به مراتب بالاتری دانسته می‌شود. همین طور بحث سود مالی حالا به اصلی‌ترین توجیح حضور پایگاه ناتو در روسیه تبدیل شده است.
استاندارد دوگانه... ولی این بار از روسیه
در حالی که حضور ناتو را بیشتر کارشناسان با اهداف بلندمدت امنیتی روسیه مخالف می‌دانند، "آناتولی سردوکف" وزیر دفاع این کشور ادعا دارد که "تحقق این پروژه در راستای منافع امنیت دفاعی روسیه می‌باشد". پس از این بیانیه بود که ژنرال "لئونید ایواشف" رئیس آکادمی مسایل ژئوپلیتیکی روسیه اعلام کرد که سردوکف بیش از آنکه وزیر دفاع روسیه باشد، تاجری بیش نیست.
در هر صورت روسیه به عنوان کشوری که ادعای به خود برگرداندن اعتبار قدرت جهانی را دارد، از زبان وزیر دفاعش اعلام می‌کند که پایگاه ناتو در قلمرو این کشور در راستای منافع امنیت دفاعی روسیه می‌باشد (انگار مثلا روسیه دارد تکساس پایگاه ایجاد می‌کند که مدعی چنین نتیجه‌ای شده است). به نظر می‌رسد که منطق این مقام عالی نظامی روسیه برای هر کسی میسر نیست...
حالا پرسشی پیش می‌آید که چنانچه روسیه با توان نسبتا بالای نظامی، حضور پایگاه ناتو در قلمرو خود را در جهت تقویت امنیتش می‌داند، پس چرا کشورهای آسیای مرکزی با ضعف‌های فراوان داخلی خود تعریف دیگری از همکاری با آمریکا و ناتو را داشته باشند؟ چرا روسیه با اینکه پایگاه پیمان مخالف خود را می‌پذیرد، در برابر احتمال ایجاد مراکز نظامی و امنیتی آمریکا و ناتو در آسیای مرکزی حساسیت نشان می‌دهد؟
جالا برای صاحب‌نظران کشورهای آسیای مرکزی این سوال حائز اهمیت شده است که "آیا پس از "اولیانوسک" (که سازمان پیمان امنیت جمعی ایجاد هر گونه تاسیسات نظامی کشورهای ثالث را ممنوع اعلام کرده است)، مسکو حق معنوی ممانعت با همکاری‌های نزدیک کشورهای آسیای مرکزی با واشنگتن و بروکسیل را خواهد داشت؟ ظاهرا نزدیکی با آمریکا و غرب روسیه را متمایل به استفاده از استانداردهای دوگانه کرده است که حتی از چشم شرکای استراتژی‌اش هم پنهان نمانده و برایش در دورنمای کوتاه‌مدت درد سرهای را فراهم خواهد کرد (به صورت استقرار واحدهای نظامی آمریکا در ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان).
ناتو و قاچاق مواد مخدر
همانگونه که اشاره شد در شهر "اولیانوسک" پوتین حضور آمریکا و ناتو در افغانستان را در راستای مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر ارزیابی کرد. در حالی که طی بیش از یک دهه حضور آنها در افغانستان نه میزان قاچاق مواد مخدر کاهش یافت و نه تروریسم.
گذشته از این نهادهای انتظامی و امنیتی روسیه بارها از آن بانگ اضطراب زدند که طی دوران حضور آمریکا و ناتو در این کشور قاچاق مواد مخدر 44 برابر رشد کرد.
در حالی که مناطق جنوبی روسیه (چچنستان، داغستان و...) از وجود گروه‌های تروریستی مورد حمایت آمریکا، غرب و کشورهای همسوی عربی رنج برده و هنوز هم رنج می‌برند، پوتین از مبارزه آمریکا و ناتو با تروریسم و مواد مخدر در افغانستان سخن می‌گوید که حداقل با واقعیت همخوانی نداشته و به نحوی تلاش توجیه ضعف‌های مسکو در برابر واشنگتن و بروکسل می‌باشد. اما به اعتقاد تحلیلگران، اقدام روسیه برای پذیرش پایگاه ناتو که زمینه نزدیکی بیشتر نظامی و امنیتی مسکو با آمریکا و غرب را فراهم خواهد کرد (چیزی که باعث آسیب‌پذیری بیشتر منافع ملی روسیه خواهد شد)، نمی‌تواند موجب نگرانی کشورهای نظیر چین و ایران نباشد. مخصوصا با توجه به اهداف واشنگتن برای استفاده از روسیه در مقابله با چین، پکن می‌تواند در برابر این موضوع حساسیت بیشتری نشان دهد.
به نوشته روزنامه "نیزویسیما گزیتا" چاپ مسکو، "سرگی ایوانف" وزیر سابق دفاع روسیه ورئیس فعلی دستگاه ریاست جمهور این کشور ضمن سفر به آمریکا در سال 2004 اعلام کرده بود که بعد از وقوع حادثه 11 سپتامبر سال 2001 خود پوتین به سران کشورهای آسیای مرکزی زنگ زده و پذیرش پایگاه‌های ناتو را توصیه کرده بود زیرا حضور موقت این پایگاه‌ها در راستای منافع ملی روسیه شناخته می‌شود. از آن دوران بیش از یک دهه گذشت و آمریکا نه‌تنها اقدام به برچیدن پایگاه‌های موقت خود از منطقه را نکرد بلکه در صدد تقویت حضور نظامی‌اش در فضای شوروی سابق برآمده است که ایجاد پایگاه ناتو در شهر "اولیانوسک" روسیه مصداق آن است.
نظر شما