نگار علی- هوش مصنوعی، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و تحول‌آفرین‌ترین فناوری‌های عصر حاضر، در حال دگرگون کردن صنایع مختلف و شیوه‌های زندگی انسان‌ها است. کشورهای پیشرفته، با سرمایه‌گذاری‌های کلان و توسعه مدل‌های پیشرفته، در حال رقابت برای تسلط بر این حوزه هستند. در این میان، سهم ایران از این پیشرفت‌ها چیست؟ آیا می‌توان با وجود تحریم‌های بین‌المللی، کمبود سخت‌افزار و مهاجرت گسترده متخصصان، در این رقابت جهانی جایگاهی کسب کرد؟
توسعه مدل‌های زبانی فارسی یکی از چالش‌های جدی در این مسیر است. درحالی‌که مدل‌های هوش مصنوعی به سرعت در حال تکامل هستند، کمبود داده‌های فارسی، دسترسی محدود به منابع پردازشی و هزینه‌های بالای توسعه، موانع بزرگی را برای پیشرفت مدل‌های بومی ایجاد کرده‌اند. برخی معتقدند که نیازی به تمرکز بر توسعه مدل‌های اختصاصی فارسی نیست و می‌توان از مدل‌های متن‌باز جهانی که عملکرد خوبی در زبان فارسی دارند، استفاده کرد. اما آیا این راهکار در بلندمدت کافی خواهد بود؟
از سوی دیگر، محدودیت‌های داخلی و سیاست‌های فیلترینگ نیز بر روند توسعه هوش مصنوعی در ایران تأثیرگذار بوده است. بسیاری از شرکت‌های داخلی، برای دور زدن تحریم‌ها و دسترسی به منابع پردازشی، مجبور به همکاری با پلتفرم‌های خارجی هستند. اما آیا این همکاری‌ها پایدار خواهند ماند؟ و آیا تحریم‌ها و موانع قانونی داخلی می‌توانند رشد این صنعت را کندتر کنند؟
در این گفت‌وگو با احسان عزیزی، هم‌بنیان‌گذار AvalAI، به بررسی چالش‌های اساسی در مسیر توسعه مدل‌های هوش مصنوعی در ایران، نقش مدل‌های متن‌باز در آینده این صنعت، تأثیر تحریم‌ها و سیاست‌های داخلی بر رشد هوش مصنوعی و راهکارهای ممکن برای رقابت‌پذیری ایران در سطح جهانی پرداخته‌ایم؛ مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید:
چالش‌های اصلی در توسعه مدل‌های هوش مصنوعی در ایران
احسان عزیزی، هم‌بنیان‌گذار AvalAI در پاسخ به این پرسش که مهم‌ترین چالش‌های توسعه مدل‌های زبانی هوش مصنوعی در ایران چیست، گفت: «چالش‌های توسعه مدل‌های هوش مصنوعی در ایران را می‌توان به سه حوزه اصلی تقسیم کرد: داده، سخت‌افزار و نیروی انسانی.»
توسعه مدل‌های فارسی: مشکلات داده‌ای و سخت‌افزاری
او در ادامه گفت: «در حوزه داده، یکی از مشکلات اساسی، کمبود دیتاست‌های باکیفیت به زبان فارسی است. در مقایسه با زبان‌هایی مانند انگلیسی، محتوای تولیدشده به زبان فارسی در بستر وب به‌مراتب کمتر است. این موضوع به دلیل جمعیت محدود فارسی‌زبانان و حجم پایین محتوای فارسی در اینترنت است که باعث می‌شود توسعه مدل‌های مبتنی بر این زبان، با محدودیت مواجه شود.»
عزیزی در ادامه افزود: «چالش دوم، سخت‌افزار است. توسعه مدل‌های هوش مصنوعی نیازمند زیرساخت‌های سخت‌افزاری قدرتمند است که در ایران، به دلیل تحریم‌ها و هزینه‌های بالای تأمین تجهیزات، این مسئله به یک معضل جدی تبدیل شده است. بسیاری از کشورها با استفاده از مراکز داده قدرتمند، هزینه‌های پردازشی مدل‌های زبانی را کاهش می‌دهند، اما در ایران این امکان به‌راحتی فراهم نیست.»
آیا ایران به مدل‌های بومی نیاز دارد؟
هم‌بنیان‌گذار AvalAI در ادامه گفت: «سؤال مهم این است که آیا اصلاً نیاز است که ایران به‌طور مستقل یک مدل زبانی فارسی‌محور توسعه دهد؟ در حال حاضر، مدل‌های هوش مصنوعی بین‌المللی بسیاری وجود دارند که عملکرد قابل‌قبولی در زبان فارسی دارند. به‌عنوان‌مثال، اخیراً یک مدل متن‌باز معرفی شد که در زبان فارسی نیز توانایی پردازشی مناسبی دارد. بسیاری از مدل‌های زبانی، هرچند در یک زبان خاص عملکرد بهتری دارند، اما همچنان می‌توانند در سایر زبان‌ها نیز کارایی خوبی ارائه دهند. برای مثال، مدل‌های توسعه‌یافته برای زبان چینی، عملکرد مطلوبی در زبان انگلیسی و حتی فارسی دارند.»
او در ادامه افزود: «ازآنجایی‌که هزینه‌های توسعه یک مدل زبانی فارسی از صفر، بسیار بالا و پرچالش است، شاید منطقی‌تر باشد که به‌جای تمرکز صرف بر توسعه یک مدل فارسی، از مدل‌های موجود با بهینه‌سازی و سفارشی‌سازی استفاده کنیم. با کاهش هزینه‌های فناوری در سال‌های آینده، می‌توان با هزینه کمتر، به مدل‌های داخلی باکیفیت دست یافت.»
مدل‌های متن‌باز: فرصت‌ها و تهدیدها برای ایران
برخی معتقدند که مدل‌های زبانی رایگان، داده‌های کاربران را جمع‌آوری کرده و ممکن است در آینده رایگان نباشند؛ هم‌بنیان‌گذار AvalAI در ادامه و در پاسخ به این پرسش که آیا این موضوع تهدیدی برای کشورهایی مانند ایران محسوب می‌شود، گفت: «در مدل‌های بسته و کلوز سورس، داده‌های کاربران در پلتفرم ذخیره و آنالیز می‌شود و شرکت‌های ارائه‌دهنده این مدل‌ها می‌توانند از این داده‌ها استفاده کنند. اما در مدل‌های متن‌باز (Open Source)، این مسئله متفاوت است. مدل‌های متن‌باز را می‌توان به‌صورت داخلی میزبانی کرد و بدون نگرانی از ارسال داده‌ها به شرکت‌های خارجی، از آن‌ها استفاده کرد.»
او در ادامه افزود: «پس از معرفی مدل متن‌باز Mistral، تحولی در رقابت میان مدل‌های زبانی ایجاد شد و بسیاری از شرکت‌ها مجبور شدند برخی از قابلیت‌های خود را رایگان کنند تا از رقابت عقب نمانند. مدل‌های متن‌باز در آینده نقش پررنگ‌تری خواهند داشت، زیرا علاوه بر امنیت بیشتر و کنترل داده‌ها، رایگان بوده و به‌طور مداوم بهبود می‌یابند.»
تأثیر تحریم‌ها و فیلترینگ بر توسعه هوش مصنوعی
او در ادامه و در پاسخ به این پرسش که تأثیر تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های داخلی بر رشد هوش مصنوعی در ایران چگونه بوده است، گفت: «تحریم‌ها تأثیر بسیار جدی بر توسعه زیرساخت‌های سخت‌افزاری در ایران گذاشته‌اند. بسیاری از تجهیزات لازم برای توسعه مدل‌های هوش مصنوعی یا قابل واردات نیستند یا هزینه تأمین آن‌ها بسیار بالاست. همچنین، بسیاری از سرویس‌های پردازشی ابری که در سایر کشورها استفاده می‌شوند، در ایران در دسترس نیستند یا با محدودیت مواجه‌اند.»
عزیزی در ادامه افزود: «در کنار تحریم‌ها، فیلترینگ و محدودیت‌های داخلی نیز مانع بزرگی برای پیشرفت هوش مصنوعی در ایران است. عدم دسترسی به منابع داده‌ای بین‌المللی، دسترسی دشوار به ابزارهای پیشرفته و محدودیت در ارتباط با پلتفرم‌های جهانی، همگی روند توسعه را کند کرده‌اند. اما هوش مصنوعی برخلاف سایر صنایع، ماهیتی فرامرزی دارد و نمی‌توان آن را به‌طور کامل متوقف کرد. این فناوری نه به واردات فیزیکی وابسته است و نه نیاز به تولید در یک کشور خاص دارد.»
آینده هوش مصنوعی در ایران: پتانسیل‌ها و فرصت‌های موجود
هم‌بنیان‌گذار AvalAI در ادامه در پاسخ به این پرسش که آیا ایران می‌تواند در آینده در حوزه هوش مصنوعی به موفقیت برسد، گفت: «سرعت پیشرفت هوش مصنوعی، هرچند در ایران کند شده، اما متوقف نشده است. اگر شرایط برای دسترسی به زیرساخت‌های پردازشی و کاهش محدودیت‌ها فراهم شود، ایران می‌تواند از پتانسیل‌های موجود برای توسعه مدل‌های بومی و رقابت در سطح جهانی استفاده کند.»
او در آخر گفت: «یکی از نکات کلیدی برای موفقیت، ایجاد فضای رقابتی سالم میان شرکت‌های داخلی و خارجی است. در بسیاری از کشورها، پلتفرم‌های محلی در کنار نمونه‌های بین‌المللی فعالیت می‌کنند و کاربران نیز آزادی انتخاب دارند. اگر ایران بتواند شرایطی فراهم کند که شرکت‌های داخلی با حفظ کیفیت و استانداردهای جهانی، رقابت برابر با نمونه‌های خارجی داشته باشند، می‌توان به آینده‌ای روشن‌تر در این حوزه امیدوار بود.»
۲۲۷۲۲۷
نظر شما