به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، فریده پیشوایی؛ مدرس و پژوهشگر حوزه خواهران، ۳۰ دی‌ماه در نشست علمی «مستندات جاودانگی قرآن و رابطه آن با مرجعیت علمی قرآن» از مجموعه نشست‌های دومین روز همایش ملی مرجعیت قرآن کریم که از سوی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن در حال برگزاری است، گفت: بحث مرجعیت علمی قرآن از مجموعه مباحث مرتبط با فلسفه دین است که از دیرباز مورد توجه پژوهشگران قرآنی بوده و با دلایل عقلی و نقلی اثبات شده است.
بنابر روایت ایکنا، وی با بیان اینکه قرآن کریم همانند خورشید و ماه در طول تاریخ بعد از نزول خود درخشیده و هدایتگر بوده است، افزود: این هدایت‌بخشی همچنان ادامه دارد و تا قیامت باقی خواهد بود؛ مراد از فراتاریخی بودن قرآن هم یعنی اینکه به زمان و مکان و شرایط خاصی اختصاص ندارد. مستنداتی در قرآن به کار رفته است که به واسطه آن می‌توان مرجعیت علمی قرآن را ثابت کرد.
پیشوایی با بیان اینکه مرجعیت علمی قرآن به معنای اثرگذاری معنادار بر علوم است، اضافه کرد: این تاثیرگذاری می‌تواند از جهت بینشی و معرفتی و یا نقش حکمیت و سنجه‌بودن و ... رخ دهد؛ بنده در مقاله خود شش مورد را با عنوان مستندات فراتایخی بودن قرآن و رابطه آن با مرجعیت علمی قرآن را متذکر شده‌ام. این شش عنوان عبارتند از: حقیقیه بودن گزاره‌های قرآن یا امکان تبدیل گزاره‌های خارجیه قرآن به حقیقیه؛ دوم عقلانی‌بودن آموزه‌های قرآن؛ سوم، استفاده از الفاظ عام و دارای شمولیت؛ چهارم، انطباق با نیازهای نوعی انسان‌ها؛ پنجم، برقراری موازنه میان معنویات و مادیات؛ ششم، انعطاف‌پذیری با عناوین ثانویه.
این پژوهشگر با اشاره به گزاره‌های حقیقی قرآن کریم، تصریح کرد: ما معتقدیم که بسیاری از گزاره‌های قرآن در قالب کلی و حقیقیه بیان شده‌اند که ضامن فراتاریخی بودن قرآن کریم است و در عین حال قابلیت استنباط مبانی و اصول و قواعد علوم را هم ممکن می‌کند؛ مثلا در آیه ۶۰ سوره انفال فرموده است: وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُمْ وَآخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ ۚ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ.
وی اضافه کرد: این مفهوم به صورت گزاره کلی به مسلمین توصیه کرده است که خودشان را به همه توان و ابزارها مسلط کنند تا قدرت علمی و نظامی و اقتصادی و ... برای جامعه اسلامی فراهم شود تا موجب بازدارندگی و ارعاب دشمنان و ترس آنان شود. این گزاره، راهبردی است و می‌تواند ناظر به علوم مختلف نظامی و امنیتی، اقتصادی، سیاسی و ... باشد. از آیه می‌توان برداشت کرد که نیت از این کارها باید ارعاب و ترس در دشمنان خدا باشد و حکمرانی الله را تقویت کند. می‌توان برداشت کرد که دانشمندان نباید در توسعه علمی و اقتصادی و نظامی کشور کوتاهی کنند.
هدف فعالیت اقتصادی صرفا سود مادی نیست
پیشوایی با بیان اینکه حتی این آیه قوت فرهنگی و اجتماعی را در برمی‌گیرد، اضافه کرد: در آیات ابتدایی سوره مطففین فرموده است: وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفِینَ؛ الَّذِینَ إِذَا اکْتَالُوا عَلَی النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ؛ وَإِذَا کَالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ؛ با القای خصوصیت از این آیات می‌توان استنباط کرد که کم‌فروشی در هر کاری اعم از معاملات و غیر آن مصداق آیه است؛ در علم اقتصاد می‌تواند به عنوان یک گزاره به کار برود به خصوص که در آیات بعد فرموده است: أَلَا یَظُنُّ أُولَٰئِکَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ؛ آیا گمان نمی‌کنند که می‌خواهند در قیامت مبعوث شوند؛ یعنی چشم‌انداز و افق علم اقتصاد نباید صرفا سود و زیان مادی کوتاه‌مدت باشد بلکه باید آخرت در انجام معاملات مدنظر قرار گیرد. کسی که در کاری کم بگذارد و در معاملات کم‌فروشی کند ظاهرا سود مادی بیشتری به دست آورده است ولی در حقیقت زیانکار اصلی خواهد بود.
مدرس و پژوهشگر جامعه‌الزهرا با اشاره به خطابات عام قرآن، افزود: استفاده از الفاظ عام برای بسیاری از علما در استخراج مبانی و اصول و قواعد کاربرد دارند. از این عمومات در مباحث فقهی خیلی استفاده می‌شود؛ آیه شریفه فرموده است: اوفوا بالعقود. این عمومات در علم سیاست و اقتصاد و ... هم کاربرد دارد.
پیشوایی با اشاره به مستند سوم جاودانگی قرآن یعنی اقتضائات، گفت: آیات قرآن منطبق بر فطرت انسان هستند: فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفًا ۚ فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا ۚ لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ۚ ذَٰلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَلَٰکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ؛ امور فطری در همه انسان‌ها مشترک هستند و در هیچ زمانی تغییر نمی‌کنند بنابراین می‌توان نتیجه گرفت در بحث مرجعیت علمی در هر علمی به خصوص علوم انسانی باید نیازهای فطری مدنظر قرار بگیرد و این مسئله شامل علم اقتصاد و سیاست و حکمرانی و اجتماع و ... می‌شود؛ کمال‌خواهی، خداخواهی، عدالت‌جویی و ... موارد مشترک در نیازهای فطری انسان است که می‌تواند در مبانی و اهداف علوم مورد توجه قرار گیرد و اینکه علوم چگونه تدوین شوند که منجر به شکوفایی استعدادهای انسان و کمال بندگی او شوند.
موازنه بین مادیات و معنویات
پیشوایی ادامه داد: مستند دیگر موازنه بین مادیات و معنویات بود؛ از آیات قرآن استفاده می‌شود که آموزه‌های قرآن بین نیازهای مادی و معنوی، تعادل برقرار کرده است و این موازنه و اعتدال می‌تواند در مبانی علوم مختلف اقتصاد و روان‌شناسی و تربیت و ... اثرگذار باشد یعنی هر عملکرد نابهنجار و افراطی و تفریطی از نگاه قرآن، مذموم است؛ مثلا معنویت‌های نوظهور منجر به گوشه‌نشینی و عزلت و دوری از اجتماع است و طبیعتا از منظر قرآن مردود است.
پیشوایی با اشاره به عقلانی‌بودن آموزه‌های قرآن، افزود: آیات متعدد قرآن بر ادراکات و دریافت‌های عقلانی و تجربی تایید گذاشته و اصلا شیوه بیان قرآن در بیان معارف، عقلانی است و فرموده است: کَذَٰلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ؛ یا مذمت کرده است کسانی را که تعقل نمی‌کنند؛ از اینجا می‌توانیم به مرجعیت علمی قرآن برسیم و آن اینکه گزاره‌های مورد تایید عقل انسان می‌توانند در مباحث علمی مورد توجه قرار بگیرند به شرط آن که مخالف و در تعارض با وحی نباشند.
وی با اشاره به مستند ششم در فراتاریخی بودن قرآن و بحث اقتضائات و انعطاف‌پذیری عناوین ثانویه، تصریح کرد: در فقه این موضوع خیلی مورد استفاده است؛ ما بحث حرج و اضطرار را داریم و در این موارد حکم یا تغییر و یا تنزل پیدا می‌کند و ما می‌توانیم از این عناوین ثانویه در علم پزشکی و کالبد شکافی و ... استفاه کنیم.
نظر شما