مشارکت اجتماعی به عنوان نوعی رفتار سازنده و مثبت گروهی می‌تواند مهمترین عامل بازدارنده گرایش جوانان به سمت بزهکاری باشد. مشارکت، نوعی رفتار با مردم جامعه است که آنان را قادر می سازد تا بر حوادث مؤثر بر زندگیشان تاثیر قاطع بگذارند، به همین دلیل باید از آزادی و حق اظهار نظر برخوردار باشند.
مشارکت در ابعاد فرهنگی و اجتماعی تعاریف گوناگونی از جمله ایجاد همبستگی میان افراد یک جامعه برای انجام کاری و به منظور دستیابی به یک نظام عادلانه اجتماعی و نیز درگیر شدن ذهنی و عاطفی فرد در گروه های اجتماعی دارد.
برهمین اساس، درگیر شدن ذهن و عاطفه؛ یاری دادن و مسئولیت پذیری سه ویژگی مهم مشارکت در عرصه اجتماع است.
از مهمترین چالش ها و موانع توسعه مشارکت اجتماعی جوانان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱: محدودیت‌های قانونی و ساختاری: در ایران، برخی از قوانین و مقررات، مشارکت جوانان در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی را محدود می‌کند. قوانین انتخاباتی و مشارکت‌های سیاسی نیز به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که جوانان در تصمیم‌گیری‌های کلان کمتر نقش داشته باشند.
۲. نبود فرصت‌های شغلی: بیکاری جوانان یکی از چالش‌های مهم اقتصادی است که می‌تواند انگیزه مشارکت اجتماعی آنها را کاهش دهد. وقتی جوانان به‌دلیل نداشتن شغل پایدار دغدغه‌های معیشتی دارند، کمتر به فعالیت‌های اجتماعی و مشارکتی فکر می‌کنند.
۳. نظام آموزشی ناکارآمد: سیستم آموزشی ایران در تربیت جوانانی که توانایی مشارکت فعال در جامعه را داشته باشند، ضعف‌هایی دارد. کمبود آموزش‌های مهارت‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی باعث می‌شود که جوانان از دانش و ابزارهای لازم برای مشارکت مؤثر برخوردار نباشند.
۴. ناامیدی و بی‌اعتمادی: بسیاری از جوانان ایرانی، نسبت به تغییر و بهبود شرایط ناامید هستند. این ناامیدی، همراه با بی‌اعتمادی، می‌تواند انگیزه آنها را برای مشارکت کاهش دهد.
۵. فقدان نهادهای حمایتی جوانان: نبود نهادهای قوی و مؤثر برای حمایت از جوانان و تسهیل مشارکت آنها در فعالیت‌های اجتماعی از دیگر چالش‌هاست. بسیاری از نهادهای جوانان، چه دولتی و چه غیردولتی، نقش مؤثری در تقویت مشارکت اجتماعی آنها ندارند.
۶. نبود الگوهای مناسب: بسیاری از جوانان احساس می‌کنند که الگوهای موفقی برای مشارکت اجتماعی در دسترس نیستند. کمبود شخصیت‌های الهام‌بخش در میان جوانان باعث می‌شود که انگیزه کافی برای مشارکت نداشته باشند.
۷. ضعف رسانه‌های جمعی: رسانه‌ها نقش بسیار مهمی در اطلاع‌رسانی و تشویق جوانان به مشارکت اجتماعی دارند. اما در ایران، بخشی از رسانه‌ها به‌خاطر جهت‌گیری‌های خاص، فضای لازم برای ابراز نظرات و عقاید مختلف را فراهم نمی‌کنند. این باعث می‌شود جوانان نتوانند به‌درستی مسائل اجتماعی و نیازهایشان را در سطح عمومی مطرح کنند.
۸. کمبود امکانات فرهنگی و ورزشی: جوانان نیاز دارند که از طریق فعالیت‌های فرهنگی، هنری و ورزشی به جامعه پیوند بخورند. اما در بسیاری از مناطق ایران، به‌ویژه در مناطق محروم و کمتر توسعه‌یافته، امکانات فرهنگی و ورزشی به‌طور جدی کمبود دارد. نبود این فضاها باعث می‌شود که جوانان فرصت کافی برای تعامل با جامعه نداشته باشند.
۹. تضاد بین نسل‌ها: تفاوت‌های فرهنگی و فکری میان نسل جوان و نسل‌های قبل‌تر می‌تواند مانعی بر سر راه مشارکت اجتماعی جوانان باشد. بسیاری از جوانان احساس می‌کنند که نسل‌های قدیمی‌تر به عقاید و دیدگاه‌های آنها اهمیتی نمی‌دهند و ساختارهای قدرت حاضر به پذیرش نظرات آنها نیستند. این شکاف نسلی، ارتباط جوانان با سیاست‌ها و برنامه‌های جامعه را تضعیف می‌کند.
۱۰. فقدان برنامه‌های تشویقی دولتی: بسیاری از کشورها برای ارتقای مشارکت اجتماعی جوانان از سیاست‌های تشویقی استفاده می‌کنند، مانند برنامه‌های کارآموزی، ایجاد بسترهای شغلی یا حمایت از پروژه‌های جوانان. اما در ایران، اینگونه برنامه‌ها به‌شکل جامع و گسترده وجود ندارند یا به‌درستی اجرا نمی‌شوند. این فقدان برنامه‌های تشویقی یکی دیگر از چالش‌های مشارکت اجتماعی جوانان است.
۱۱. فشارهای اقتصادی: افزایش هزینه‌های زندگی و عدم توانایی در تأمین مالی زندگی شخصی می‌تواند جوانان را از مشارکت اجتماعی باز دارد. بسیاری از جوانان به‌دلیل مشکلات اقتصادی مجبورند که بیشتر وقت خود را به جستجوی کار یا اشتغال به کارهای پاره‌وقت اختصاص دهند، که این خود فرصت کمتری برای مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و گروهی باقی می‌گذارد.
۱۲. افزایش فردگرایی: با تغییرات اجتماعی و فرهنگی در ایران، تمایل به فردگرایی در میان جوانان افزایش یافته است. بسیاری از جوانان به‌جای مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و جمعی، بر روی پیشرفت‌های شخصی و فردی تمرکز می‌کنند. این تغییرات می‌تواند بر میزان علاقه و انگیزه آنها برای مشارکت در مسائل اجتماعی تأثیر منفی بگذارد.
چند راهکار:
۱. ایجاد فضاهای مناسب برای فعالیت‌های اجتماعی
دولت و نهادهای غیردولتی باید فضاهای مناسب برای فعالیت‌های اجتماعی جوانان ایجاد کنند. به عنوان مثال، برگزاری کارگاه‌های آموزشی و فرهنگی در مراکز جوانان و دانشگاه‌ها می‌تواند به جوانان فرصت دهد تا مهارت‌های خود را بهبود بخشند و در پروژه‌های اجتماعی شرکت کنند.
۲. تقویت رسانه‌های اجتماعی
رسانه‌های اجتماعی می‌توانند نقش مهمی در افزایش آگاهی و مشارکت جوانان ایفا کنند. با راه‌اندازی کمپین‌های آنلاین و استفاده از شبکه‌های اجتماعی، می‌توان جوانان را به فعالیت‌های اجتماعی و داوطلبانه ترغیب کرد. به عنوان مثال، کمپین‌های محیط‌زیستی که جوانان را به پاک‌سازی مناطق طبیعی دعوت می‌کند، می‌تواند تأثیر مثبت زیادی داشته باشد.
۳. تشویق به فعالیت‌های داوطلبانه
نهادهای دولتی و غیر دولتی می‌توانند با ارائه مشوق‌هایی مانند گواهی‌نامه‌های مشارکت، جوایز و امکانات تحصیلی به جوانان، آنها را به فعالیت‌های داوطلبانه تشویق کنند. این اقدامات می‌تواند منجر به افزایش روحیه همکاری و مشارکت در جامعه شود.
۴. برگزاری رویدادهای اجتماعی و فرهنگی
برگزاری جشنواره‌ها، نمایشگاه‌ها و سمینارهای فرهنگی و اجتماعی می‌تواند به جوانان فرصتی برای ابراز نظر و نشان دادن توانمندی‌های خود بدهد. به عنوان مثال، جشنواره‌های محلی که جوانان را برای نمایش آثار هنری و فرهنگی خود دعوت می‌کند، می‌تواند باعث تقویت هویت فرهنگی و اجتماعی آنها شود.
۵. توسعه برنامه‌های آموزشی مرتبط با مشارکت اجتماعی
آموزش جوانان در زمینه مهارت‌های اجتماعی و مدیریتی می‌تواند به آنها کمک کند تا بهتر در فعالیت‌های اجتماعی شرکت کنند. به عنوان مثال، برگزاری دوره‌های آموزشی در زمینه رهبری، کار تیمی و حل مسأله می‌تواند جوانان را برای مشارکت فعال در جامعه آماده کند.
۶. تقویت فرهنگ گفت‌وگو و تبادل نظر
ایجاد فضایی برای گفت‌وگو و تبادل نظر بین جوانان می‌تواند به تقویت روحیه همکاری و همبستگی اجتماعی کمک کند. برگزاری میزگردها، نشست‌ها و کنفرانس‌های جوانان می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد گفت‌وگوهای سازنده و آگاهی از نظرات مختلف باشد. به عنوان مثال، برگزاری نشست‌های مناظره‌ای در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی می‌تواند به جوانان کمک کند تا نظرات خود را بیان کنند و به تفکر انتقادی پرداخته و نظرات دیگران را درک کنند.
۷. تقویت فعالیت‌های ورزشی و تیمی
تشویق جوانان به شرکت در فعالیت‌های ورزشی می‌تواند به تقویت روحیه همکاری و تعامل اجتماعی آنها کمک کند. تشکیل تیم‌های ورزشی محلی و برگزاری مسابقات می‌تواند جوانان را به هم نزدیک‌تر کند و آنها را به مشارکت در جامعه تشویق کند. به عنوان مثال، برگزاری لیگ‌های ورزشی برای جوانان می‌تواند به ایجاد یک حس جامعه‌پذیری و ارتباطات اجتماعی مثبت بین آنها منجر شود.
۸. حمایت از پروژه‌های نوآورانه جوانان
ایجاد بسترهای حمایتی برای پروژه‌های نوآورانه جوانان می‌تواند به آنها این امکان را بدهد تا ایده‌های خود را به عمل درآورند. تأسیس مراکز نوآوری و شتاب‌دهنده‌های کسب‌وکار می‌تواند به جوانان کمک کند تا ایده‌های خود را توسعه دهند و در راستای حل مشکلات اجتماعی گام بردارند. به عنوان مثال، حمایت مالی و مشاوره‌ای از ایده‌های کارآفرینی اجتماعی می‌تواند جوانان را به فعالیت‌های اجتماعی ترغیب کند.
۹. آموزش مهارت‌های زندگی
ارائه دوره‌های آموزشی برای تقویت مهارت‌های زندگی می‌تواند به جوانان کمک کند تا بهتر با چالش‌های اجتماعی مواجه شوند. این مهارت‌ها شامل مهارت‌های ارتباطی، مدیریت زمان، و حل تعارضات می‌شود. برگزاری کارگاه‌های آموزشی در این زمینه می‌تواند جوانان را برای مشارکت مؤثرتر در جامعه آماده کند.
۱۰. فراهم کردن امکانات برای اشتغال جوانان
ایجاد فرصت‌های شغلی و برنامه‌های کارآموزی می‌تواند به جوانان کمک کند تا در فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی شرکت کنند. به عنوان مثال، توسعه برنامه‌های کارآموزی در سازمان‌ها و نهادهای دولتی و خصوصی می‌تواند به جوانان این امکان را بدهد که تجربه کسب کنند و مهارت‌های خود را افزایش دهند.
۱۱. تقویت فعالیت‌های بشردوستانه
تشویق جوانان به مشارکت در فعالیت‌های بشردوستانه می‌تواند به افزایش احساس مسئولیت اجتماعی آنها کمک کند. به عنوان مثال، برگزاری کمپین‌های جمع‌آوری کمک برای نیازمندان، سازماندهی کمک‌های داوطلبانه در مناطق سیل‌زده یا زلزله‌زده و فعالیت در مراکز خیریه می‌تواند جوانان را به فعالیت‌های اجتماعی ترغیب کند.
با اتخاذ این راهکارها و تشویق جوانان به مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی، می‌توان به توسعه پایدار و بهبود شرایط اجتماعی در ایران کمک کرد. مشارکت فعال جوانان نه تنها به نفع خود آن‌هاست، بلکه به نفع کل جامعه نیز خواهد بود.
*رئیس مجمع جوانان استان کردستان
نظر شما