زینب اسماعیلی: یک‌سال بعد از هفت اکتبر، بنیامین نتانیاهو هر اقدام خشونت آمیزی که می‌توانست را علیه فلسطینیان و اعضای گروه‌های مقاومت انجام داد. مدت‌هاست که مذاکرات صلح در قطر نیز متوقف شده و هر بار که نزدیک به آتش بس بوده نیز اسرائیل با اقدامی، آتش بس را به عقب رانده‌است. این سوال اکنون قابل طرح است که آیا دیپلماسی مرده است؟ چرا دیپلماسی نمی‌تواند این مسیر تنش را متوقف کند؟ این سوال را با ساسان کریمی استاد دانشگاه و جزو مدعیان جدی نقش‌آفرینی دیپلماسی در میان گذاشتیم. او معتقد است که صحنه فعلی و پیشگیری از گسترده‌شدن تنش بین کشورها، نتیجه دیپلماسی است. این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید.
یک سال از ۷ اکتبر و عملیات حماس علیه اسرائیل می‌گذرد. تعداد کشته شدگان، حجم تخریب و وضعیت گروگان‌ها به علاوه کشیده شدن بحران به لبنان و کشته‌شدن بسیاری از رهبران گروه‌های مقاومت نشان می‌دهد، ما را به این نتیجه‌گیری می‌رساند که تلاش‌های دیپلماتیک در این مدت ناموفق بوده است. باید گفت دیپلماسی مرده است؟
دیپلماسی هیچ وقت نمی میرد. دیپلماسی مستقیم و غیر مستقیم،مسیر رسمی و غیر رسمی و مسیرهای دیگر، حتی وقتی کشورها در حال جنگ هستند نیز دیپلماسی ادامه دارد. البته نباید ناگفته بماند که ما با یک رژیم غیرقانونی مواجهیم و از نظر ما جنگ بین دو کشور جریان ندارد. رابطه دیپلماتیک غیر رسمی و حتی غیر مستقیم هم بین ایران و رژیم صهیونیستی وجود ندارد و پیغامی رد و بدل نمی‌شود. طرف ما در مسائل پیش آمده بین ایران و رژیم صهیونیستی، ایالات متحده است. اگر رفت و آمد پیغامی صورت گیرد نیز بین تهران-واشنگتن است که از مسیر واسطه‌های مختلفی که وجود دارد، انجام می‌شود. من فکر نمی‌کنم دیپلماسی مرده است و فکر نمی‌کنم دیپلماسی شکست خورده‌است. کنترل سطح تنش تا همین میزان با توجه به میل فزاینده نتانیاهو به افزایش تنش، نتیجه تلاش های ایران و تا حدی ایالات متحده و کشورهای عربی و منطقه است. دکتر عراقچی هم تحرکات زیادی در سفرهای مختلف به منطقه دارند در راستای همین تحرکات وقتی این سفرها در منطقه تمام شد و پیغام‌ها رد و بدل شد، به نظرم از طریق پل‌های دیگری در اروپا و نقاط دیگری هم تحرکاتی انجام می‌شود.
تحرکات دیپلماتیک برای به ثمر رسیدن نیازمند پذیرش از سوی طرفین درگیر است. آیا حماس، اسرائیل و حزب‌الله در شرایط پذیرش میانجی‌گری و توافق هستند؟ اساسا رژیم اسرائیل تمایلی به پذیرش دیپلماسی دارد؟ یا می‌خواهد تمام رهبران حماس و حزب‌الله را حذف کند؟
خیر، نتانیاهو و دولتش هیچ تمایلی به دیپلماسی و کنترل تنش ندارد. اما او تنها بازیگر این صحنه نیست، اسرائیل هم تنها موجودیت این صحنه نیست. منافع دیگر بازیگران درگیر به شمول ایران، امریکا و بازیگران منطقه‌ای و اروپایی، هم راستا با نتانیاهو نیست. البته دولت در آمریکا مستاجل و رو به انتخابات است و حتما تعیین‌کننده معادلات اسرائیل نیست اما به هر حال کشش‌های موجود در تقویم نزدیک به انتخابات حتما با دولتی حامی و مشوق رژیم اسرائیل، متفاوت است.اگر چه بحث حمایت‌های نظامی آمریکا از اسرائیل بحث جداگانه‌ای دارد اما احتمالا منافع آمریکا هم در گسترش شعله های جنگ نیست. طرف مقابلی که در مورد دیپلماسی احیانا کنش می‌کند ایالات متحده است که فعلا به دلیل در پیش‌بودن انتخابات کنشگری کم‌توان در مورد جنگ و مسایل منطقه است، کمی هم کشورهای اروپایی. البته پیغام برندگان و آورندگان خوب هم کشورهای منطقه هستند که ممکن است نقش مثبتی به سمت دیپلماسی و کاهش تنش ایفا کنند. البته اسرائیل تمام تلاشش را کرده تا غزه و جنوب بیروت را ویران کند و همه اعضای گروه‌های حماس و حزب‌الله را ترور کند و تعداد زیادی از رهبران را ترور کرده‌است ولی در عین‌حال نمی‌توانیم بگوییم دیپلماسی نتوانسته وضعیت را کنترل کند. دیپلماسی جایگزین افزایش تنش تا حدی بوده آن‌قدر که می‌توانست این بحران به یک جنگ فراگیر بین چند کشور در منطقه و حتی فرامنطقه تبدیل شود.
بازی بازیگران فرامنطقه‌ای در مسائل خاورمیانه همیشه تاثیرگذار بوده. این بار هم مختصات صحنه به ما این را می‌گوید. کدام بازیگر بین ایالات متحده، فرانسه یا اتحادیه اروپا و کشورهای عربی منطقه توان تاثیرگذاری بر این وضعیت را دارند؟
حتما بازیگران فرامنطقه‌ای در وضعیت کنونی و ملتهب خاورمیانه نقش اساسی دارند. اول ایالات متحده و بعد بین کشورهای اروپایی، فرانسه در ابتکار عمل پیش‌رو تر از بقیه کشورهای اروپایی است. کشورهای عربی بسیار نقش مهم و گاهی سازنده‌ای دارند. حرفشان هم در دنیا خریدار دارد. عقلای جهان دنبال صلح هستند و تلاش می‌کنند وضعیت را به سمت آتش بس ببرند اما دیوانه منطقه آقای نتانیاهو این موضوع ر ا مرتبا به هم می‌زند.
آقای عراقچی به چند کشور منطقه سفر کردند و تحرکات دیپلماتیک دولت ایران را آغاز کردند. جمهوری اسلامی ایران با توجه به ظرفیتی که اکنون در منطقه دارد [نه ظرفیت بالقوه] چه نقشی می تواند ایفا کند؟
کنش‌های دکتر عراقچی بسیار مهم و موثر بوده است به کشورهای منطقه به درستی سفر کردند و موضع عقلایی و جدی و حرفه‌ای از جمهوری اسلامی ایران ارایه کردند که شایسته تقدیر است. تحرکات دیپلماتیک‌شان بسیار پخته و حرفه‌ای است البته از آقای عراقچی کمتر از این هم انتظار نمی‌رود. اما نکته‌ای که باید اضافه کنم این است که در دستگاه سیاست‌خارجی ما در طول سال‌های گذشته در بعد منطقه‌ای ضعف جدی وجود دارد و نیازمند این است که بیش از گذشته موضوعات منطقه‌ای فی مابین با رژیم صهیونیستی و مسایل محور مقاومت در بعد اجرا به طور دایمی در دست وزارت امور خارجه باشد که بتواند در مواقع بحران و فرابحرانی مثل الان کنشگری موثرتری به خرج بدهد.
۳۱۱۳۱۱
نظر شما