به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، در اوایل دهه ۱۳۴۰ شمسی، ایران به عنوان یکی از متحدان اصلی ایالات متحده آمریکا در خاورمیانه شناخته میشد. کمکهای اقتصادی و نظامی آمریکا به ایران در چارچوب دکترین ترومن و بعداً دکترین آیزنهاور در راستای مهار نفوذ کمونیسم و تثبیت رژیمهای همسو با غرب در منطقه، اهمیت زیادی داشت.
بنابر روایت پایگاه اطلاعرسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی، در این شرایط، ایالات متحده خواستار امتیازاتی ویژه برای اتباع خود در ایران بود. در سال ۱۳۴۳، مجلس ایران لایحهای را تصویب کرد که به اتباع و نظامیان آمریکایی در ایران مصونیت قضایی اعطا میکرد. طبق این لایحه، کارکنان نظامی و غیرنظامی آمریکایی و خانوادههای آنها در صورت ارتکاب جرم در ایران، تحت تعقیب و محاکمه قضایی ایران قرار نمیگرفتند و دادگاههای ایرانی حق محاکمه آنان را نداشتند. به جای آن، آنها در دادگاههای نظامی آمریکا محاکمه میشدند. این تصمیم بهشدت واکنشهای منفی در سطح جامعه و فضای سیاسی ایران به دنبال داشت. بهویژه روحانیون و ملیگرایان به این موضوع اعتراض کردند، چرا که آن را نشانهای از نقض حاکمیت ملی ایران و سلطه خارجی بر کشور میدانستند. مهمترین واکنش به این موضوع از سوی آیتالله روحالله خمینی، صورت گرفت. امام خمینی در یک سخنرانی تند علیه کاپیتولاسیون، این امتیاز را خیانت به استقلال کشور و ملت ایران خواند. ایشان با زبانی صریح و احساسی به مردم گفت:
«آیا دولت ایران، ایران را مستعمره آمریکا کرده؟ ایران را به فروش رسانده؟ عزت ما را پایمال کردهاند! اگر شاه یک آمریکایی را زیر بگیرد، هیچ کس نمیتواند او را محاکمه کند، اما اگر یک ایرانی یک سگ آمریکایی را زیر بگیرد، باید محاکمه شود». این سخنان تأثیر بسیار زیادی در تحریک احساسات ضد آمریکایی و مخالفت با حکومت پهلوی داشت. در پی این سخنرانی، رژیم پهلوی امام خمینی را به ترکیه تبعید کرد.
تأثیرات سیاسی کاپیتولاسیون
1. افزایش نفوذ روحانیت در جامعه: واکنش تند امام خمینی به کاپیتولاسیون، او را به چهرهای مردمی و نماد مقاومت در برابر رژیم پهلوی و قدرتهای خارجی تبدیل کرد. این موضعگیری باعث شد که نفوذ روحانیت در جامعه افزایش یابد و به تدریج به یکی از ارکان اصلی انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ تبدیل شود.
2. تشدید فشارهای سیاسی بر رژیم پهلوی: اعتراضات به کاپیتولاسیون یکی از نخستین نشانههای گسترده نارضایتی عمومی از حکومت محمدرضا شاه بود. این نارضایتیها در سالهای بعد به جنبشهای اجتماعی و سیاسی بیشتری منجر شد که نهایتاً به سقوط رژیم پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی انجامید.
نوع رفتار و برخورد مستشاران آمریکایی با ایرانیان
گستاخی مستشاران بر اساس اسناد
مسئله اما صرفا به همین ابعاد خلاصه نمیشد و مستشاران آمریکایی هیچگونه تقیدی به قوانین و عرف جامعه ایرانی نداشتند و حتی در برابر نهادهای پر قدرتی مانند ساواک و شخص شاه هم رفتار گستاخانه داشتند. این مسئله باعث شد که صدای رئیس اداره ساواک استان کرمانشاه هم از رفتار هتاکانه یکی از این مستشاران بلند شود. بهزعم رئیس ساواک استان کرمانشاه این مستشار آمریکایی حتی در حضور پادشاه هم رفتار گستاخانهای از خود نشان دادهاست و هنگامی که یکی از مسئولان فرهنگی به او درخصوص این نوع رفتارش در مواجهه با شاه تذکر داده بود، با لحنی سرد جواب دادهبود که من از قوانین کشور خودم پیروی میکنم.
شرح سند:
« تیمسار ریاست سازمان اطلاعات و امنیت کشور
محترما بنابر اطلاع واصله یکنفر آمریکایی بهنام J.H lintner که مشاور فرهنگی این استان میباشد نسبت به ایرانیان بهخصوص فرهنگیان با نهایت خشونت و بیادبی رفتار و از هیچگونه نسبت به آنها خودداری نمینماید. در روز تشریففرمایی اعلیحضرت همایون شاهنشاهی به شاهآباد غرب بیگانه نامبرده بدون رعایت نزاکت و ادب در مراسم با پالتو حاضر شده بود و پس از این که رئیس فرهنگ به او یاداور شد که رعایت ادب را بنماید با بیاعتنایی جواب داد که مطابق با مقررات کشور خودم رفتار مینمایم. عمل این بیننده در انظار فوقالعاده زننده و توهین آمیز بود. به نظر این سازمان این شخص صلاحیت ماندن در این منطقه و حتی در کشور را ندارد.
رئیس سازمان اطلاعات و امنیت استان پنجم. بهرامی
29219