تاریخ نجف از آغاز تا کنون

استقبال چهره‌ها از انتشار کتاب «تاریخ نجف از آغاز تاکنون» اثر هادی انصاری

از جمله رخدادهای حوزهٔ کتاب در ماه گذشته، انتشار کتاب «تاریخ نجف از آغاز تا کنون» اثر دکتر هادی انصاری به همت انتشارات پژوهشکدهٔ تاریخ معاصر در دو جلد بود.

روایت کوچه های پر پیچ و خم نجف
نجف سراسر عشق و شور است و حکایت مظلومیت و استقامت. هم درد است و هم درمان. شمع فروزان و سرچشمهٔ حیات است. 
نجف ، کوی عاشقان و عارفان است و دیار و مقصد مشتاقان فراوان در همهٔ دوران ها.
آنان هستی خود را در راه وصال و زیارت امام عارفان در کف اخلاص نهاده‌اند تا برای لحظه‌ای به زیارت آن مرقد نورانی ، نائل شوند. سرزمین نجف هنوز مشتاق شنیدن گام های آن نیک سیرتان و دانش پژوهان است. گام هایی که به گفتهٔ روایات ، بر بال فرشتگان نهاده می‌شدند و زمین، شایستگی بر دوش کشیدن آن‌ها را نداشت.

کوچه‌های پر پیچ و خم و باریک و تنگ نجف، در انتظار رفت و آمد جویندگان علوم دین و فقه آل محمد (ص ) بودند که عازم مساجد و مدارس می شدند که هم اکنون نیز دو باره در این دو دهه از سر گرفته شده است.
به یاد دارم در بامدادان ، آن هنگام که در کودکی و نوجوانی خود ، شرف حضور در این بقعه و سرزمین مقدس را داشتم و برای تحصیل روانهٔ دبستان و دبیرستان علوی بودم ، از کوچه های پر پیچ و خم آن عبور می کردم و دسته دسته دانش پژوهان ، فضلا ، دانشمندان ، اساتید و چهره های برجسته را می دیدم که به دور از هرگونه تظاهری و با سادگی محض ، کتاب در دست به سوی مَدْرس های خود که اغلب در اطراف حرم مطهر قرار داشت ، در حرکت بودند.
این ها را دکتر هادی انصاری، فرزند شهید آیت‌الله حاج‌ شیخ ‌احمد انصاری ‌قمی می‌گوید که یکی از فعالان فرهنگی و اجتماعی نجف ‌اشرف و ایران و حوزه های علمیه و دانشگاه است.

اطلاعاتی دست اول از تاریخ، فرهنگ و جغرافیای نجف أشرف
کتاب تازه منتشر شدهٔ او دربارهٔ تاریخ نجف، دربردارندهٔ اطلاعاتی جامع دربارهٔ بناهای به‌جامانده از دوران گذشته در شهر نجف، موقعیت جغرافیایی این شهر، نجف در دوران اسلامی ــ که از دوران خلفا تا دورهٔ صفوی را دربرمی‌گیرد و نیز به حملهٔ وهابیان و وضعیت شهر در قرن دوازدهم اشاره می‌کند ــ تاریخچهٔ حرم حضرت علی (ع) ، مشاهیر مدفون در آستانهٔ علوی، تولیت در حرم مطهر، خادمین حرم،  مدارس دینی نجف، محله‌های شهر و... است.
دکتر هادی انصاری، در این باره می‌گوید: 
کتاب « تاریخ نجف از آغاز تا کنون» در دو جلد به قلم اینجانب که مجموعا شامل ١٥٠٠ صفحه و ٣٤٥ عنوان است، از سوی موسسهٔ مطالعات تاریخ معاصر ایران ( پژوهشکدهٔ تاریخ معاصر ) به ریاست دکتر موسی حقانی به زیور چاپ مزین گردیده است. این دو جلد نتیجهٔ پنج سال تلاش اینجانب به‌شمار می‌آید.

این تاریخ، به نام‌های نجف و بقعهٔ مبارک آن از آغاز تاریخ ، آشکار شدن قبر مطهر  و تمام ساختمان‌های بنا شده بر روی مزار حضرت از ابتدا و دوره‌های گوناگون تاریخ تاکنون پرداخته است. نکتهٔ مهم  آن‌که، تمام ترمیم‌ها و ساختارهای گنبد مطهر ، ترمیم ٩٢١٧ خشت طلای آن که به سه قرن پیش و دوران نادری باز می گردد ، گنبد درونی ، درب ورودی گنبد مطهر ، ایوان طلا و مناره‌ها، پله‌های مناره‌ها ، تعداد خشت‌ها و ویژگی‌های آن ، ترمیم و تعویض پنجره‌های ضریح مطهر و مرمرهای درونی آن ، صحن حضرت زهرا( س ) که شاید یکی از ویژگی‌های این دورهٔ کتاب تاریخ نجف  است به توفیق حضورم در  این بازسازی‌ها و ساختارها و ترمیم‌ها در بخش‌های گسترده و گوناگون آن ، در این دوران و در بیش از یک دههٔ گذشته بازمی‌گردد.

گزارش کاملی از مدفونین نجف
مدفونین در رواق‌ها و ایوان طلا و حجره‌های پیرامونی صحن مطهر ، رخدادهای تاریخی به‌وقوع پیوسته در این شهر مقدس ،  از جمله چهار بار حمله وهابیان به نجف أشرف و نیز کربلای معلا و رخدادهای تاثر آور این حملات به ویژه در کربلا و حرمین شریفین آن ، و بسیاری دیگر از ویژگی ها و تاریخ مشترک میان این دو شهر مذهبی تاریخ اسلام ، یعنی نجف و کربلا ، تولیت در حرم و خاندان‌های مشهور متولی آستانه در طول تاریخ ، خادمین حرم ، پیشینهٔ تاریخی مدارس دینی در نجف اشرف و نام مدارس کهن و کنونی آن ، محله‌های نجف ، و ده‌ها مطلب و خاطرهٔ دیگر در آن به نگارش در آمده است.

به گفته مولف ، دکتر هادی انصاری ، یکی دیگر از ویژگی های این تاریخ ، آن است که با توفیقی که خداوند به حقیر داد ، چندین سال از نزدیک در جریان ترمیم خشت های گنبد علوی و نیز درون گنبد و مناره ها و ایوان و دیگر بخش های آستان مقدس علوی بودم ، توانستم تمام دیده ها و فعالیت ها و حضورم در بخش های گوناگون آستانه از گنبد و درون آن ، مناره ها و درون آن و پله های مارپیچ و تعداد ٦٣ پله آن که به اندازه عمر امیر المومنین ( ع ) است ، ضریح مطهر و درون آن و تمام ویژگی های صندوق کهن خاتم آن که آیه ای از جمال و زیبایی و هنر بشمار می آید و دیگر مکان ها که کمتر کسی توانسته است بدان راه یابد ، را دسترسی پیدا کرده و دقیق آن ها را به قلم آورم !

دل وجانم با این کتاب، روح تازه گرفت

آیت الله محمد حسن صافی، استاد حوزه علمیه

و فرزند مرحوم آیة الله العظمی صافی گلپایگانی 

بسیار دوست داشتم در روز عید سعید غدیر امسال به نجف اشرف مشرف می‌شدم و به زیارت مضجع نورانی امیرالمومنین(ع ) نائل می‌شدم.  ولی چون همه ساله، روز عید سعید غدیر مجلس جشن باشکوهی در حسینیهٔ مرجع ولائی حضرت آیت الله العظمی صافی قدس سره الشریف برگزار می‌شود،  از این جهت توفیق زیارت نجف اشرف را نداشتم.

از آن جایی که هوای نجف اشرف مرا از خود بی‌خود کرده بود شب و روز در این فکر بودم که آیا می‌شود در این ایام مبارک که به وجود مبارک آن امام همام تعلق دارد، زیارت آن حضرت نصیبم شود و از نزدیک خاک پای زائران درگاه فرشته پاسبانش را سرمهٔ چشمانم نمایم ؟ چرا این توفیق از حقیر گرفته شد؟ با این افکار،  روز وشب را سپری می‌کردم که ناگهان انگار خودم را در نجف اشرف دیدم و دل و جانم روح تازه گرفت. بله؛ زمانی که کتاب گرانسنگ و مبارک( تاریخ نجف از آغاز تا کنون ) را می‌بوسیدم و بر دیدگانم می‌گذاشتم حس وحالی به من گفت عزم نجف را داشتی وموفق نشدی اما این افتخار نصیبت شد کتابی که از اول تا به آخر دربارهٔ شهری است که معشوق و محبوب توست، زیارت نمایی و خود را در ایوان با صفای حرم مولا ببینی؛

آری این را از صمیم دل می‌گویم نوشته‌ایی که دربارهٔ مولی الموحدین حبل الله المتین وصی رسول رب العالمین وآن‌چه که به آن امام عزیزتر از جان ارتباط داشته باشد به آن کمال احترام نموده و مقدس می‌دارم و  آن را وسیلهٔ نجات از مهلکه‌ها وذخیره برای عالم بقا می‌دانم.

و اما بعد، جناب مستطاب دانشمند فرزانه مورخ عالی مقام، خادم درگاه مقدس علوی آقای دکتر هادی انصاری ؛ 
درود و سلام و تحیت برشما عزیز گرامی که با نوشتن این کتاب ارزشمند بر  توفیقات بی‌شمار شما در خدمت به نشر و ترویج معارف نورانی اهل‌بیت(ع ) افزوده شد وآن را همان‌طور که خود در مقدمهٔ آن نوشته‌اید به ساحت مقدس امیر المومنین علی(ع ) تقدیم نمودید و به آیهٔ شریفهٔ قرآن استناد نمودی که یوم لاینفع مال ولا بنون، آن را ذخیره‌ای برای آن روز قرار دادی و منفعتی بسیار بزرگ کسب نمودی. 
خوشا به سعادت شما طوبی لکم و طوبی لکم و هنیئا لکم.

برادر عزیز و مهربان از شما فقط یک حاجت دارم که با داشتن این همه پاداش و اجر و ثواب ، حقیر سرپا تقصیر را در ذره‌ایی کوچک از آن‌ها سهیم کنید.
از خداوند  متعال مسئلت دارم کتاب نورانی شما مورد نظر کیمیا اثر مولایمان حضرت بقیه‌الله الأعظم(عج ) روحی وارواح العالمین لتراب مقدمه الفدا قرار بگیرد.

دست‌مریزاد به مولف و ناشر 

حجت الاسلام دکتر رسول جعفریان، استاد دانشگاه و مورخ

آثار تاریخی دکتر هادی انصاری، به‌ویژه ترجمه‌های خوبشان را از آثاری که مربوط به تاریخ _عراق است، می‌شناسیم. 
در کتاب دو جلدی تاریخ نجف، شرحی از تاریخ نجف (مجلد اول بیشتر تاریخ رویدادهای مهم این شهر است) شامل تاریخ شهر، حرم مطهر و بخش‌های آن، و نیز معرفی بسیاری از مدفونین در حجرات، شرحی از خادمان حرم، نیز شاهانی که در بازسازی مرقد امام (ع ) فعالیتی داشته‌اند، معرفی خاندان‌های مهم این شهر، مدارس علمیه و بسیاری از موضوعات دیگر  است. 
نجف که تاریخ‌های متعددی درباره‌اش نوشته شده، نیازمند نگارش‌های جدید بود که آقای انصاری با توجه به شناختی که از این شهر دارند، با تالیف این اثر گام بلندی برداشته‌اند. باید به ایشان و ناشر آن دست‌مریزاد بگوییم.

ممکن بود که عکس‌های مهم، در پایان جلد دوم، رنگی چاپ می‌شد، چنان که مناسب بود فهرست منابع هم با مشخصات کامل، در پایان می‌آمد. 
که البته گفتنی است که تمامی منابع بهره گرفته شده در این دو جلد ، در پاورقی اشاره شده است که تعداد منابع بهره گرفته شده در این کتاب تحقیقی ، ٧٠٢ منبع است که خود بر جایگاه تحقیقی و علمی کتاب می افزاید.

دکتر هادی انصاری هنگام رونمایی از این دو جلد کتاب تاریخ نجف از آغاز تا کنون که نخستین بار طی مراسمی در بخش فرهنگی ستاد بازسازی اعتاب مقدسه عراق در تهران و با حضور جمعی از اندیشمندان و مورخین و صاحبنظران و نیز مهندسین ستاد و سپس در دفتر مرکزی خبرگزاری وزین خبر انلاین با حضور جنابان دکتر لاسجردی و اسد زاده ، که هردو عزیز از تلاشگران در حوزه فرهنگ شیعه و اسلام ، فعالیت دارند ، برگزار گردید، ضمن شرح گسترده ای از تاریخ نجف و جایگاه حوزه و مدارس و نقش حوزه علمیه هزار ساله  نجف أشرف ، افزود که در این تاریخ ، نقش ایرانیان در بازسازی اعتاب مقدسه در طول تاریخ از هنگام آشکار شدن مزار حضرت در دوران امام صادق علیه السلام و سپس دوران آل بویه ، سلجوقیان ، تیموریان ، صفویان ، نادر شاه ، و دوران قاجاریه و نیز شخصیت هایی که در میانه این حکومت ها ، دست به بازسازی و توسعه و ترمیم زده اند ، سخن گفت و اشاره نمود که در دوران جمهوری اسلامی ایران ، بزرگترین توسعه در اعتاب مقدسه عراق و به ویژه در نجف أشرفصورت پذیرفته است بطوری که صحن و سرای کنونی آستانه علوی که با مهندسی شیخ بهایی و در دوران صفویه باقی مانده است ، شامل ١٢ هزار متر مربع است ، در حالی که تنها صحن حضرت فاطمه علیها السلام ، در توسعه جدید ، شامل دویست و بیست هزار متر مربع بشمار می آید.

گفتنی است که با توجه به جایگاه این نوشتار و تاریخ نگاری از نجف أشرف ، عتبه تصمیم به برگردان آن به زبان عربی گرفته است که امیدواریم به زودی این تاریخ در اختیار عرب زبان قرار گیرد. 
از آنجا که بسیاری از علاقمندان به تاریخ نجف أشرف شامل محققین و پژوهشگران و حوزویان و دانشگاهیان از این کتاب استقبال نموده است ، انتشارات تاریخ معاصر چگونگی و مراکز پخش این دوره از تاریخ نجف را در اختیار عموم قرار داده است که همگان بتوانند از آن بهره برده و لابلای این نوشتار ، که گاه به گونه ای از سوی نویسنده به قلم آورده شده است که تو گویی در خیابان ها و کوچه ها و صحن و رواق و حرم مطهر علوی گام زده و در فضای شهر امام المتقین علیه السلام ، پرواز می کنید.