دردسرسازی‌های طالبان برای ایران در دو سال اخیر/ از درگیری‌های مرزی تا بازداشت خبرنگار

مهسا مژدهی: دو سال پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان و تصرف کابل به دست این گروه، روابط ایران و این گروه در وضعیت بحرانی قرار گرفته است. ماجرا ابتدا تنها در سطح اختلافات ایدئولوژیک و ماجرای حقابه هیرمند بود. اما با گذشت دو سال حالا دو طرف روزهای سخت‌تری را تجربه می‌کنند. برای تهران روابط با گروه طالبان از ابتدای کار همراه با حسن همسایگی بود. اما رویکرد ایران از سوی بسیاری از ناظران که حکومت طالب‌ها را در کابل به رسمیت نمی‌شناختند، عجولانه و غیرقابل قبول به‌نظر می‌رسید.

اختلاف بر سر حقابه هیرمند

اختلاف ایران و افغانستان بر سر حقابه رود هیرمند بیش از ۱۵۰ سال عمر دارد. این اختلافات در دوره اشرف غنی و حکومت پیشین این کشور هم وجود داشت و هر بار تقاضای تهران با بی اعتنایی مقامات افغانستان و پشت گوش انداختن آنها رو به رو می‌شد. با رسیدن طالبان به کابل، این روند ادامه پیدا کرد. با وجود اینکه تهران پیش از کشورهای دیگر دست دوستی خود را به سمت این گروه دراز کرد، اما این سیاست نتوانست نظر طالبان را در مورد هیرمند عوض کند. گسترش خشکسالی در سیستان و بلوچستان و بالا گرفتن بحران محیط زیستی در این منطقه ضرورت رسیدن به یک توافق با افغانستان بیش از گذشته آشکار شد. کار به جایی رسید که ابراهیم رئیسی با لحنی تهدید آمیز خواستار پرداخت حقابه به ایران بود. با این حال سیاست طالبان کم و بیش بر اساس بی اعتنایی به سخن مسئولان ایرانی پیش رفت. آمار و ارقام می‌گویند امسال کمتر از ۱.۸ درصد از میزان کل حقابه‌ای که باید به ایران داده می‌شد، وصول شده است. مولوی عبدالکبیر مقام طالبان اخیرا اعلام کرده بود که تهران و کابل به توافق دست پیدا کرده اند و بر اساس آن مساله حقابه حل و فصل شده است. اما به نظر می‌رسد که منظور از این توافق این است که طالبان به مقامات ایرانی اعلام کرده اند که افغانستان خود در معرض خشکسالی قرار گرفته و عملا آبی برای سرریز شدن به سمت سیستان وجود ندارد. این ادعا در حالی مطرح می‌شود که کارشناسان محیط زیست و ناظران می‌گویند افغانستان اخیرا تلاش کرده تا با منحرف کردن مسیر آب به سمت بیابان‌ها مانع از آمدن آن به سمت ایران شود. سفر هیات‌هایی از تهران به افغانستان برای بررسی موضوع هم ظاهرا نتیجه ملموسی نداشته است.

درگیری مرزی میان ایران و طالبان

خبرها در مورد درگیری مرزی بین ایران و طالبان در روز ششم خردادماه منتشر شد. نیروهای طالبان و مرزبانان ایرانی در امتداد مرز افغانستان و ایران میان ولایت نیمروز افغانستان و استان سیستان و بلوچستان ایران درگیر شدند. درگیری حدود شش ساعت به طول انجامید و سطح تبادل آتش سنگین بود. هر دو طرف درگیری اعلام کردند که طرف مقابل دست به تفنگ برده و تنش را آغاز کرده است. طرفین هئیتی را برای بررسی موضوع به منطقه اعزام کردند، محل وقوع تنش پاسگاه مرزی سوسولی هیرمند اعلام شد. احمد مسعود رهبر جبهه مقاومت ملی افغانستان با انتشار مصرعی مولوی «نگفتمت مرو آنجا که آشنات منم» تلویحا سیاست‌های ایران در قبال طالبان را مسئول این اتفاق دانست. این اتفاق دو کشته برای ایران و یک کشته برای طالبان همراه داشت. قاسم رضایی جانشین فرمانده کل انتظامی که در آن زمان به منطقه سفر کرده بود گفت در مرز مشترک ایران و افغانستان چند باری است که از طرف حاکمان افغانستان اشتباهی رخ می‌دهد، طوری که تیراندازی بی‌جایی از سوی کشور همسایه اتفاق افتاد و اقدام متقابل انجام شد.

بیشتر بخوانید:

هشدار جدی جمهوری اسلامی به مسئولان امنیتی درباره حضور پرتعداد اتباع خارجی در ایران بعد از استقرار طالبان

جزئیات مهم از توافق طالبان و احمد مسعود

رحیمی جهان‌آبادی عضو کمیته امنیت ملی مجلس شورای اسلامی همان زمان در گفت‌وگو با ایلنا به اقدامات ایران در مرزهای شرقی کشور پرداخت و گفت با هدف کنترل بیشتر، در بعضی از مناطق احداث دیوارهای مرزی، سیم خاردار و ایجاد موانع در دستور کار ارتش ما قرار گرفته است. اما طالبان به‌رغم قول مساعد و توافقات فی‌مابین بازهم رفتارهای ایذائی و چالشی انجام می‌دهد. اما یک نماینده مجلس در گفت‌وگو با روزنامه دنیای‌اقتصاد از علت دیگری رونمایی کرد و گفت که درگیری‌ها در زمین‌های کشاورزی زهک رخ داده و دو کشاورز ایرانی نیز کشته شده‌اند. البته روزنامه دنیای اقتصاد در خردادماه از نام نماینده‌ای که این اطلاعات را در اختیار روزنامه قرار داده بود، حرفی نزد. اگر حرف این نماینده را بپذیریم توضیحات دقیق علت درگیری را شهریار حیدری، مدیرکل مرزی اسبق وزارت کشور مرداد ماه سال ۱۴۰۱ توصیف کرده است. او در گفتگو با ایسنا اعلام کرده بود دیوار مرزی توسط ایران عقب‌تر از نقطه صفر مرزی ساخته شده است، چون وسط رودخانه هیرمند، نقطه صفر مرزی است و گاهی این رودخانه طغیان می‌کند. بنابراین دیوار باید جایی ساخته می‌شد که امکانش به لحاظ فنی وجود داشت. به لحاظ حقوقی، مرز وسط رودخانه است، اما به لحاظ فنی که نمی‌توانیم دیوار را وسط رودخانه بسازیم، بلکه باید آن را عقب‌تر می‌ساختیم. همچنین حیدری گفت که این دیوار سال ۸۱ به طول ۱۳۰ کیلومتر توسط مرزبانی ساخته شده است. زیرا در آن مقطع، کاروان‌های حمل مواد مخدر و اشرار از این مرزها عبور می‌کرده و وارد کشور می‌شدند. طالبان هم چون زمین‌های کشاورزی ایران پشت این دیوار مرزی قرار دارد، می‌گویند آن زمین‌ها متعلق به افغانستان است.

ظاهرا مساله اساسی در مرز با افغانستان بی اطلاعی طالبان از قرارداد گلداسمیت است که قدمت آن به دوران ناصرالدین شاه برمی‌گردد و مرز ایران و افغانستان را به طور کامل توضیح داده است. دو طرف نمی‌توانند یک قرارداد با عمری نزدیک به ۲۰۰ سال را یکشبه زیر پا بگذارند. اما ناظران معتقدند تهران باید برای حل این مساله با طالب ها به گفتگو نشسته و حتی در صورت لزوم دیوار مرزی را پس از ۲۲ سال خراب کند.

اختلاف بر سر مهاجرت بی‌رویه

رسیدن طالبان با کابل موج جدیدی از مهاجرا افغانستانی‌ها به ایران را به راه انداخت. این بار دیگر تنها هزاره ها نبودند که راهی ایران می‌شدند تا از خطرهای احتمالی دور بمانند. بخش دیگری از مهاجران قومیت‌های دیگری بودند که پیش از این خیال مهاجرت را نداشتند یا پاکستان و دیگر کشورها را به ایران ارجح می‌دانستند. از تعداد دقیق مهاجرانی که پس از سقوط کابل به ایران آمده‌اند اطلاعات دقیقی در دسترس نیست. اما از آنجایی که اغلب آنها جزو مهاجران غیرقانونی به حساب می‌آیند، تهران نسبت به این مساله حساسیت‌هایی از خود نشان می‌دهد. طالبان اما به این نگرانی ایران پاسخی نداده است. توقع ایران این است که افغانستان با اعمال نظارت بر مرزهای خود، اجازه خروج بی رویه افغانستانی‌هایی که از بیکاری و فقر موجود در افغانستان فرار کرده‌اند را ندهد. اما تاکنون افغانستان تمایلی به این کار از خود نشان نداده است.

یک خبرنگار ایرانی در کابل

تازه‌ترین تنش بین ایران و افغانستان پس از دستگیری یک عکاس ایرانی خبرگزاری تسنیم در این کشور پیش آمده است. محمدحسین ولایتی وارد افغانستان شده بود و بعد در زمانی که می‌خواست این کشور را به مقصد تهران ترک کند، از سوی طالبان دستگیر و به زندان منتقل شد. او سه روز پس از دستگیری آزاد و در اختیار سفارت ایران در افغانستان قرار گرفت اما ظاهرا اجازه خروج از افغانستان را ندارد. این در حالیست که وزارت خارجه از زمان دستگیری ولایتی ماجرا را پیگیری کرده بود. به نظر می رسد که طالبان قصد دارد در مورد ولایتی تحقیقات خود را کامل کند. این رفتار طالبان با خبرنگار ایرانی خشم نسبتا زیادی را نسبت به این گروه ایجاد کرده است. با این حال این نخستین باری نیست که طالب‌ها عکاسی ایرانی را در کشور خود دستگیر می‌کنند. در ماه‌های اولیه سقوط حکومت سابق در افغانستان یک عکاس دیگر هم که به این کشور سفر کرده بود، در مرز دستگیر شده بود. با رسانه‌ای شدن این موضوع، وزارت خارجه ایران در دولت روحانی پیگیر آزادی عکاس و در کمتر از یک روز او آزاد شد. اما تکرار همین رفتار حالا تهران را عصبانی و نگرانی‌هایی را بابت ادامه این رفتارهای خصمانه ایجاد کرده است.

311312