به گزارش خبرآنلاین اندیشکده کارنگی در تحلیلی نوشت: توافقنامه مشارکت استراتژیک که توسط پکن و تفلیس در ۳۱ ژوئیه منتشر شد، بسیاری را در گرجستان و غرب شگفت زده کرد. در حالی که این پیشرفت دیپلماتیک در بحبوحه روابط گرم سنتی بین چین و گرجستان که در سال ۲۰۱۷ توافقنامه تجارت آزاد را امضا کردند، رخ می دهد، دلایل و زمان انتشار سند همکاری راهبردی بر وضعیت سیال ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی تاکید می کند.
تلاش چین برای پیشبرد موقعیت خود در منطقه بی ثبات؛ و مهمتر از آن، تلاش گرجستان برای مانور بین غرب و شرق، به ویژه پیش از تصمیم حیاتی اتحادیه اروپا در مورد اعطای وضعیت نامزدی مورد علاقه تفلیس قابل توجه است.
این سند که در جریان سفر ایراکلی گاریباشویلی، نخست‌وزیر گرجستان به چین امضا شد، چشم‌اندازی را برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و سیاسی دوجانبه و همچنین زیرساخت‌ها و آموزش ترسیم می‌کند. دو طرف توافق کرده‌اند که «هماهنگی و همکاری در امور منطقه‌ای و بین‌المللی» از جمله در پروژه‌های جهانی چین مانند کمربند و جاده و ابتکارات امنیت جهانی را تقویت کنند.
برای چین، گسترش روابط با گرجستان می تواند راه را برای حضور گسترده تر در قفقاز جنوبی هموار کند. پکن به طور سنتی این منطقه را بخشی از حوزه نفوذ روسیه می‌داند و تمایلی به برداشتن گام‌های اساسی در آنجا ندارد. قفقاز جنوبی حتی در میان راهروهای تحت پوشش طرح «کمربند و جاده» قرار نداشت.
با این حال، منطقه وسیع‌تر دریای سیاه ثابت کرده است که یک منطقه ژئوپلیتیکی حیاتی است که در آن رقابت بین روسیه و غرب، زمینه مساعدی را برای دیگر قدرت‌های بزرگ ایجاد می‌کند تا مشخصات خود را افزایش دهند. همچنین برای پکن منطقی است که نقش بیشتری را در منطقه دنبال کند زیرا به دنبال گسترش حضور دریایی خود در سراسر جهان است. بسیاری بر این باورند که همکاری گسترده با تفلیس بر ساخت بندر آناکلیای گرجستان که در کوتاه ترین مسیر چین به اروپا قرار دارد، متمرکز خواهد شد.
فشار چین برای روابط نزدیکتر با گرجستان را شاید باید از منظر آسیای مرکزی نیز دید. این منطقه برای نزدیک به دو قرن با زیرساخت هایی که به طور انحصاری از شمال به روسیه مرتبط است به جهان خارج متصل بوده است. اکنون، چین با توسعه اتصال شرق به غرب از طریق راه‌آهن، جاده‌ها و تجارت، این الگو را مختل می‌کند. آسیای مرکزی بازار بزرگی است، اما گسترش در این منطقه همچنین اولین گام در تعقیب هدف بزرگتر پکن برای رفتن به غرب است: ایجاد پیوندهای زمینی متعدد به اتحادیه اروپا و خدمت به عنوان جایگزینی برای مسیر روسیه، که کارایی آن توسط روسیه تضعیف شده است.
قفقاز جنوبی یکی از این گزینه هاست. از نظر جغرافیایی، کوتاه ترین اتصال از سین کیانگ در چین به کشور عضو اتحادیه اروپا رومانی است. این کریدور میانی که از آسیای مرکزی و دریای خزر و سپس از طریق دریای سیاه یا زمینی از طریق ترکیه عبور می‌کند، اکنون به طور فزاینده‌ای به عنوان جایگزینی مناسب برای مسیر شمالی سنتی از طریق روسیه دیده می‌شود. چین در ابتدا برای حمایت از کریدور میانی مردد بود، شاید امیدوار بود که جنگ به زودی به پایان برسد، اما با گذشت زمان، نیاز به یافتن یک جایگزین باثبات قوی‌تر شد. پیشرفت آزمایشی در راه آهن چین، قرقیزستان و ازبکستان که مدت ها متوقف شده بود، اولین سیگنال قوی از سوی پکن بود. در اوایل سال ۲۰۲۳، سفیر چین در گرجستان آشکارا از ایده توسعه کریدور میانی حمایت کرد که باعث تعجب بسیاری شد. تفاهم نامه ها و رایزنی های سیاسی مختلفی نیز برای تسهیل ترانزیت بین گرجستان و ترکیه، آذربایجان، قزاقستان و ازبکستان امضا و برگزار شده است. در واقع، نخست وزیر گرجستان پس از سفر خود به چین، به قزاقستان رفت تا در مورد کریدور میانی گفتگو کند.
اگرچه ممکن است پکن پیشرو در ارتقای روابط با گرجستان فرض شود، گرجستان نیز دلایل متعددی برای احیای روابط با چین در حال حاضر دارد. از زمان آغاز جنگ تمام عیار در اوکراین، تفلیس خود را در نقطه دشواری قرار داده است. اشغال مستمر دو منطقه گرجستان توسط روسیه از زمان تهاجم روسیه در سال ۲۰۰۸ و ترس از تحرکات نظامی مجدد روسیه، تفلیس را به دنبال راه حلی غافلگیرکننده سوق داده است: نزدیک شدن به روسیه در مسائل امنیتی و تحریم. تفلیس اشتیاق عمومی خود را برای پیوستن به ناتو کاهش داده و از تحریم های ضد روسیه خودداری کرده است.
بسیاری این رویکرد را به عنوان خیانت تحقیر می کنند، در حالی که برخی دیگر آن را عمل گرایی می نامند. در هر صورت، انتقاد شرکای غربی تفلیس را برانگیخته است و تلاش این کشور برای به دست آوردن وضعیت نامزد اتحادیه اروپا با تاخیر بسیار را به خطر انداخته است. تصمیم نهایی در اواخر سال ۲۰۲۳ گرفته خواهد شد، اما عواقب ناشی از کاهش اعتماد یک ساله بین دو طرف در حال حاضر مشهود است. گرجستان بتدریج از دلبستگی خود به غرب کاسته و شروع به جستجوی جاهای دیگر کرده است، هم به عنوان یک موازنه بالقوه برای روسیه و مهمتر از آن، به این دلیل که می خواهد با افزایش همسویی خود با سایر قطب های ژئوپلیتیکی امتیازاتی را از بروکسل بگیرد.
زمان امضای توافقنامه همکاری راهبردی با چین نشان می دهد که تفلیس عمداً در حال افزایش خطرات است تا اتحادیه اروپا را به سمت تصمیم گیری مثبت در اواخر سال جاری سوق دهد. با این حال، عواقب ممکن است حتی بزرگتر باشد. ما ممکن است شاهد تولد سیاست خارجی چندجانبه گرجستان یا حداقل برخی تلاش های اولیه برای آن باشیم. با این حال، همکاری استراتژیک چین و گرجستان نفوذ بیشتر یا حتی بدون مانع چین در گرجستان را تضمین نمی کند. دومی هنوز شریک اصلی ایالات متحده و اتحادیه اروپا است. هم واشنگتن و هم بروکسل، به درجات مختلف، پکن را به عنوان یک رقیب سیستمی در نظر می گیرند، و این بدیهی است تفلیس در این مساله متضرر شود. این دوگانگی ژئوپلیتیکی همچنین خطر تضعیف عملکرد مؤثر کریدور میانی را به همراه دارد که در حال حاضر توسط اتحادیه اروپا و چین حمایت می شود. منافع مشترک آنها در حالت ایده آل می تواند به عنوان یک محرک اصلی در توسعه مسیر عمل کند، اما این تضمین شده نیست. بروکسل و پکن احتمالاً برنامه های متفاوتی در مورد اینکه چه کسی قرار است نقش مهمی در توسعه زیرساخت ها در گرجستان، آذربایجان و سایر نقاط در طول مسیر ایفا کند، خواهند داشت.
روسیه نیز احتمالا از اقدامات چین استقبال نخواهد کرد. اگرچه مسکو قفقاز جنوبی را بخشی از حوزه نفوذ بلامنازع خود می داند، کرملین شاهد فرسایش تدریجی قدرت و اعتبار خود در منطقه بوده است. قدرت‌هایی مانند ترکیه، ایران و اکنون چین با بهره‌گیری از مشغله‌ی مسکو در جنگش علیه اوکراین، برای پر کردن خلاء در حال ظهور، به قفقاز جنوبی نفوذ کرده‌اند. در نتیجه، قفقاز جنوبی صف بندی جدیدی پدید آمده است و توافق اخیر چین و گرجستان این روند را بیشتر تشدید می کند.
*ترجمه: ابوالفضل خدائی
۳۱۱۳۱۱
نظر شما