«ما درباره شاخص‌ها کار کردیم. شخص مقام معظم رهبری فرمودند بیاید شاخص‌هایی که برای رهبری در قانون اساسی نوشته شده، مثلاً تدبیر، فقاهت و امثال این شاخص‌ها را بنویسید و ما هم این شاخص‌ها را در کمیسیون تحقیقات نوشته‌ایم.» این خبری بود که روز گذشته سید احمد خاتمی سخنگوی مجلس خبرگان رهبری درباره اختتامیه دهمین اجلاس رسمی خبرگان به زبان آورد. هرچند این خبر مورد توجه قرار گرفت اما از آنجایی که اساسا وظایف خبرگان نظارت بر رهبری و تعیین رهبر است این موضوع چندان هم دور از ذهن نیست.
اما مسئله تعیین رهبری هر از گاهی از سوی اعضای خبرگان به ویژه در اجلاسیه‌ها مطرح می‌شود که تا مدتی خبرها حول محور آن چرخ می‌خورد.
تشکیل کمیته محرمانه برای تعیین رهبری
۲۶ آذر ۹۴ بود که احمد خاتمی درباره وظیفه خبرگان در راستای تعیین رهبر سخن گفت و همان جا بود که موضوع تشکیل یک کمیته محرمانه برای تعیین رهبر بر سر زبان‌ها افتاد. خاتمی درباره تشکیل کمیته‌ای برای بررسی شرایط کسانی که می‌توانند رهبری انقلاب را به عهده بگیرند، گفته بود: «این مسأله اتفاق جدیدی نیست؛ زیرا از خبرگان اول کمیته‌ای در این رابطه تشکیل شده و گروهی ازبرجستگان و خبرگان از کمیسیون اصل ۱۰۹ و ۱۱۱ انتخاب شده‌اند، البته نه برای تعیین رهبر بلکه برای تعیین کسانی که در مظان رهبری هستند را بررسی کنند. آن کمیته با رعایت کامل مسأله رازداری این اقدام را انجام داد و اگر رهبری بخواهند این اسامی فقط به ایشان عرضه می‌شود.»
خبرگان باید چند رهبر در آستین داشته باشد
احمد خاتمی در همان مقطع درباره درمیان گذاشتن موضوع تعیین رهبری با فرمانده کل قوا گفت: مجلس خبرگان در پی تعیین رهبری در شرایط کنونی نیست، البته من چندبار از خود رهبری شنیده‌ام که مجلس خبرگان باید چند رهبر در آستین داشته باشد.
لیست محرمانه در دست ۳ نفر
آیت‌الله محسن اراکی، عضو پنجمین مجلس خبرگان رهبری در گفت و گو با فارس در سال ۹۸ عنوان کرده است که فقط ۳ نفر از گزینه‌های رهبری اطلاع دارند. به گفته او در حال حاضر این لیست وجود دارد و شرطی هم برای عضویت افراد در مجلس خبرگان وجود ندارد. بخشی از گفت و گوی آیت الله اراکی با فارس را در زیر می‌خوانید:
بله! کمیسیون دیگری است که از این کمیسیون به «کمیسیون تحقیق» تعبیر می‌شود؛ کمیسیون ویژه‌ای است و وظیفه‌اش این است که تمام کسانی که در معرض واجدیّت شرایط رهبری باشند را شناسایی کند و لیستی از آن‌ها تهیه کند. این لیست به این کمیسیون داده می‌شود. حتی خود اعضای مجلس خبرگان می‌توانند پیشنهادات خود را بدهند. این لیست بررسی می‌شود و افرادی را که واجد شرایط رهبری برای آینده بدانند، این افراد به طور خیلی سرّی و محرمانه، اسم‌شان ثبت خواهد شد تا هر وقت مورد نیاز باشد به مجلس خبرگان عرضه شود تا مجلس خبرگان درباره آن‌ها اظهارنظر کند.
الان چنین لیستی وجود دارد؟
بله! وجود دارد
تعداد هم مشخص است؟
ما نمی‌دانیم. یعنی، چون مسئله صددرصد محرمانه است و با توجه به تجربه ناموفقی هم که در گذشته از مسئله اعلام قائم مقام رهبری به‌وجود آمده، تصمیم گرفته شده در کمیسیون ویژه‌ای که وجود دارد، فقط ۳ نفر این اسامی را نزد خودشان نگه دارند و از دایره این کمیسیون ۳ نفره خارج نشود.
انتخاب رهبری با خبرگان است نه چند نفر
آیت‌الله هاشم‌زاده هریسی عضو مجلس پنجم خبرگان رهبری در مصاحبه‌ای که سال ۹۸ با خبرگزاری ایرنا انجام داده بود به ابعاد این کمیته محرمانه می‌پردازد البته او این کمیته یا بهتر بگوییم کمیسیون ویژه را محرمانه نمی‌داند و معتقد از که بی‌جهت این کمیسیون بزرگ شده است در حالی که تنها وظیفه کار مطالعاتی دارد و نه انتخاب رهبری؛
مصاحبه کامل آیت‌الله هاشم‌زاده هریسی در سال ۹۸ را در ادامه می‌خوانید که خالی از لطف نیست؛
آیت‌الله اراکی گفته بودند که کمیسیونی تشکیل شده و لیست افراد واجد شرایط رهبری در آن کمیسیون به شکل ۱۰۰ درصد محرمانه تشکیل شده است. آیا این کمیسیون درون مجلس خبرگان است؟ سازوکار تهیه لیست افراد واجد شرایط رهبری چگونه است؟
حساسیت‌های بسیاری بعد از طرح موضوع تهیه لیست و تشکیل کمیسیون برای رهبری در بین عموم مردم و به‌ویژه جریانات سیاسی ایجاد شده و به‌صورت مداوم همچون شما درباره این موضوع سوال می‌کنند به همین دلیل برای اطمینان‌خاطر مردم و جریانات سیاسی باید بگویم که این کمیسیون بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی و فصل اختیارات مجلس خبرگان رهبری در این مجلس تشکیل شده و هم اکنون نیز وجود دارد ولی این کمیسیون، اصلاً کمیسیونی مهم و سرنوشت‌ساز محسوب نمی‌شود؛ بنابراین نباید حساسیت در جامعه ایجاد شود. این کمیسیون درون مجلس خبرگان و متشکل از اعضای این مجلس است ولی مهم نیست؛ چرا که نه اختیارات دارد، نه جنبه قانونی دارد، نه تاثیر چندان دارد و نه حتی حق تعیین رهبر.
بیشتربخوانید :
پس دلیل تشکیل این کمیسیون در مجلس خبرگان چیست؟
در فصل وظایف و اختیارات مجلس خبرگان در قانون اساسی چند وظیفه برای نهاد در چند اصل ذکر شده است. مجلس خبرگان برای هر یک از این اصول یک کمیسیون تشکیل داده است؛ به عنوان مثال در اصل ۱۰۸ قانون اساسی گفته شده که قوانین مربوط به مجلس خبرگان رهبری به جای مجلس توسط خود این نهاد تصویب خواهد شد و مجلس حق تصویب قانون برای مجلس خبرگان را ندارد، برای همین موضوع در مجلس خبرگان کمیسیونی تشکیل شده است. در اصل ۱۰۹ قانون اساسی نیز گفته شده افرادی که به لحاظ علمی و عدالت و سایر شروط مطروحه صلاحیت و شایستگی رهبری را دارند، توسط مجلس خبرگان شناسایی شوند تا اگر روزی لازم شد، از این افراد استفاده شود. این کمیسیونی که گفتند تشکیل شده و لیستی از افراد واجد شرایط رهبری تهیه کرده، همین کمیسیون است. علاوه بر اینها، ما در مجلس خبرگان رهبری نیز کمیسیونی بر اساس اصل ۱۱۱ قانون اساسی تشکیل داده‌ایم که صلاحیت‌های رهبری فعلی را بررسی می‌کند تا اگر زمانی آن شرایط را از دست داد، به بررسی موضوع بپردازد، بنابراین ما برای هر یک از اصول قانون اساسی که به وظایف مجلس خبرگان اشاره کرده، کمیسیونی جداگانه تشکیل داده‌ایم.
شرح وظایف این کمیسیون که بنا بر اظهارات شما، وفق اصل ۱۰۹ قانون اساسی و برای تهیه لیستی از افراد واجد شرایط رهبری تشکیل شده، چیست؟
این کمیسیون بر اساس اصل ۱۰۹ قانون اساسی صرفاً جهت آمادگی و شناسایی افراد برای رهبری تشکیل شده است. وظیفه این کمیسیون صرفاً بررسی افراد واجد شرایط رهبری در ایران یا ایرانیان سایر کشورها نظیر نجف است. البته در شرط ایرانی بودن، ذکر نشده است ولی در آن زمان حتماً لحاظ خواهد شد. افرادی که در این کمیسیون بررسی شده و تعیین می‌شوند، نه رهبر فعلی کشور هستند و نه لزوماً رهبر آینده. رهبر بعدی کسی است که در اجلاسی که در همان زمان مقتضی تشکیل می‌شود، بیشترین رای را به دست بیاورد. این فرد ممکن است در لیست تهیه شده توسط این کمیسیون نباشد ولی در اجلاس خبرگان رای آورده و رهبر شود؛ بنابراین لیست تهیه شده در کمیسیون اصل ۱۰۹ به لحاظ حقوقی اعتبار ندارد.
افرادی که در این لیست نوشته می‌شوند، رهبر نیستند و تشکیل این کمیسیون و تهیه این لیست نیز به معنای تعیین رهبر نیست. تعیین رهبر نمی‌تواند به دست ۳ نفر از اعضای مجلس خبرگان رهبری باشد. اختیار دست مجلس خبرگان است و این اختیارات قابل تفویض به بخشی از این مجلس هم نیست. اقداماتی که در این کمیسیون صورت می‌گیرد، صرفاً اقدامات مطالعاتی است ولی متاسفانه برخی این کمیسیون را این قدر بزرگ و بزرگ و بزرگ‌تر کردند که امروز مردم گمان می‌کنند که اینها مشغول انتخاب رهبر هستند، در حالی که چنین نیست.
با این تفاسیر یعنی کمیسیونی که برای مطالعه روی افراد واجد شرایط برای رهبری آینده در مجلس خبرگان تشکیل شده، فقط شامل ۳ عضو است؟
خیر! در مجلس خبرگان رهبری هر کمیسیون حدود ۱۱ یا کمی بیشتر و کمتر عضو دارد. این کمیسیون هم که این قدر بزرگش کرده‌اند، باعث شده مردم حرف‌هایی بزنند هم همین‌طور است ولی واقعاً ارزشی ندارد. در این کمیسیون همه اعضا مسوولیت بررسی و تهیه لیست از افرادی که واجد شرایط هستند به ۳ نفر واگذار شده و آن ۳ نفر فقط اسامی را یادداشت کرده و به کمیسیون ارایه می‌کنند، همین.
این ۳ نفر چه کسانی هستند؟
مهم نیست اعضای این کمیسیون چه کسانی باشند یا آن ۳ نفر چه کسانی هستند. این افراد اصلاً کاره‌ای نیستند و اختیاری ندارند؛ بلکه صرفاً اسم می‌نویسند. این‌طور نیست که اعضای این کمیسیون اصل ۱۰۹ قانون اساسی مجلس خبرگان ۳ نفر را انتخاب کرده باشند و آن ۳ نفر هم فرد یا افرادی را برای رهبری انتخاب کرده باشند و آن افراد هم‌اکنون مشغول آماده شدن باشند. این کمیسیون را بی‌دلیل بزرگ کرده‌اند. واقعاً این کار ارزشی ندارد. زمانی که امام از دنیا رفت و مقام رهبری (آیت‌الله خامنه‌ای) را به مقام رهبری برگزیدند هم افراد و نام‌هایی در این کمیسیون مطرح شده بود.
یعنی این کمیسیون از آن زمان تاکنون و در هر دوره خبرگان وجود داشته است؟
بله! آن زمان هم مجلس خبرگان بود و این کمیسیون وجود داشت. آن زمان که رهبری (آیت‌الله خامنه‌ای) را انتخاب کردند، هم نه نامی از ایشان در میان بود، نه کسی تصور می‌کرد و نه کسی به ذهنش خطور می‌کرد که ایشان انتخاب شوند. در همان جلسه مجلس خبرگان نام ایشان مطرح شد و اتفاقاً با رای بسیار بالا و خوبی به عنوان رهبر انتخاب شدند. افرادی که در آن زمان در همین کمیسیون نام‌شان مطرح شده بود هم اصلاً رای نیاوردند و رهبر انقلاب (آیت‌الله خامنه‌ای) رای آوردند؛ بنابراین اصلاً تشکیل این کمیسیون مساله خاصی نیست.
به نظر شما در مقطع فعلی ممکن است نوشتن نام افراد احیاناً اولویتی برای آن افراد در قیاس با سایران ایجاد کند؟
سرنوشت نهایی به دست مجلس خبرگان است که این مجلس هم در اجلاس نهایی که با حضور همه اعضا برگزار می‌شود، افرادی را مطرح می‌کند و از میان این افراد هر یک که رای بیشتری به دست آورد به عنوان رهبر انتخاب خواهد شد، بنابراین ممکن است فردی که انتخاب می‌شود در این کمیسیون نامش مطرح نشده باشد و در لیست نوشته نشده باشد ولی با رای اعضای مجلس خبرگان به عنوان رهبر انتخاب شود. به همین دلیل است که من می‌گویم این کمیسیون و ۳ نفری که انتخاب کرده‌اند، صرفاً گروهی کاری هستند، بنابراین نباید آنان را گروهی تصویب‌کننده و سرنوشت‌ساز دانست.
این نوشته شدن اسم هیچ‌گونه اولویت یا حقی برای برخی افراد در قیاس با افراد دیگر ایجاد نمی‌کند وگرنه اوضاع بسیار خطرناک خواهد شد و اگر زمانی و به هر دلیلی نام افراد به بیرون برسد، مردم فکر می‌کنند که فلان فرد رهبر شده یا ممکن است سوءاستفاده‌هایی صورت بگیرد و همین مساله اتفاقات بدی را در کشور رقم بزند. بنابراین اصلاً چنین چیزی نیست که اولویت ایجاد شود پس این قدر این کمیسیون را بزرگ نکنید.
با این تفاسیری که شما گفتید، پس چرا آیت‌الله اراکی این کمیسیون را محرمانه خوانده‌اند و گفته‌اند که این لیست نیز ۱۰۰ درصد محرمانه است؟
اعضای کمیسیونی که اسامی افراد واجد شرایط رهبری را می‌نویسند همچون سایر کمیسیون‌های مجلس خبرگان رهبری هر دو سال یک‌بار و طی اجلاسیه‌ای با رای همه اعضا انتخاب می‌شوند، بنابراین محرمانه بودنی به آن معنا وجود ندارد که اعضای این کمیسیون را هیچیک از اعضای مجلس خبرگان نداند و آن سه نفر را کسی نشناسد، این محرمانه بودن از آن باب است که کل موضوعات مطرح شده در مجلس خبرگان محرمانه در نظر گرفته شده است پس این محرمانه بودن به دلیل حساسیت یک کمیسیون خاص نیست.
تمام مذاکرات مجلس خبرگان رهبری و سایر موارد مربوط به این مجلس مثل کمیسیون‌های خبرگان بر اساس قانون محرمانه اعلام شده است البته ما هم پیشنهاد دادیم که مسائلی را که واقعاً راز، سری یا امنیتی نیست را به اطلاع مردم برسانیم ولی به هر حال گاهی با یک رای بالاتر یک قانونی تصویب می‌شود و این مورد محرمانه بودن هم از آن دست موردها محسوب شده و قانون است.
این یعنی سایر اعضای مجلس خبرگان اسامی ذکر شده در آن لیست افراد واجد شرایط رهبری را می‌دانند؟
از نظر قانونی این موضوع چیز محرمانه‌ای نیست، ولی شاید اعضا برخی مسائل را مخفی کنند ولی این موضوع آن قدرها هم حساسیت‌برانگیر نیست چون سرنوشت‌ساز نیست. سرنوشت انقلاب اسلامی و آینده رهبری را یک کمیسیون و آن سه نفری که از طرف این کمیسیون مامور شده‌اند، نمی‌توانند تعیین کنند، چرا که قانون اساسی اختیار این اقدام را به کل اعضای مجلس خبرگان رهبری واگذار کرده است. این کمیسیون فقط کار کارشناسی انجام می‌دهد.
شما خودتان این لیست تهیه شده را دیده‌اید؟
خیر، من این لیست را ندیده‌ام چون دنبالش نبوده‌ام، چراکه اهمیتی ندارد. تهیه این لیست صرفاً اقدامی جهت آمادگی و به صورت مقدماتی است. رهبر آینده جمهوری اسلامی را اجلاس خبرگان و رای اعضا در همان روز مبادا تعیین می‌کند. در آن روز ممکن است فردی با یک رای کمتر یا بیشتر بدون آنکه در این لیست باشد، رهبر آینده نظام شود.این لیستی که در کمیسیون اصل ۱۰۹ قانون اساسی تهیه شده، هیچ چارچوبی را برای انتخاب رهبری تعیین نکرده و وظیفه‌ای را نیز بر دوش مجلس خبرگان نمی‌گذارد، بنابراین ممکن است در روز مبادا فردی از بیرون این لیست پیشنهاد شده و رهبر شود.
مردم هم نباید از افراد درون این لیست اطلاع داشته باشند چون ضرر دارد. شما فرض کنید اسامی اعلام شد، آن زمان هر فردی فکر می‌کند رهبر شده و غوغایی در کشور ایجاد می‌شود در حالی که این لیست هیچ حقی را ایجاد نمی‌کند، آن موقع برای هیچی به سود برخی افراد تبلیغات شده و برخی دیگر نیز سوءاستفاده‌هایی انجام خواهند داد. دانستن این اسامی جز ضرر چیزی برای جامعه در پی ندارد.
یک نامی در یک لیستی نوشته شده که نه جنبه حقوقی دارد و نه آن فرد رهبر شده و نه می‌تواند رهبر شود و نه حتی تاثیری در رای مجلس خبرگان رهبری در روز مبادا دارد. شاید نام صد نفر در این لیست نوشته شده باشد ولی هیچیک در آن اجلاس رای نیاورد و فردی انتخاب شود که در این کمیسیون اصلاً نامش مطرح نبوده است.
حرف من این است که افراد دنبال این مسائل نباشند. با سه نفر نمی‌شود برای یک مملکت رهبر تعیین کرد. در این کمیسیون فقط کار کارشناسی انجام می‌شود ولی معنایش این نیست که اختیار دارند و هر کاری که می‌خواهند، می‌توانند انجام دهند. این حساسیتی که روی این کمیسیون در جامعه ایجاد شده، برای آینده خوب نیست، چراکه آینده کشور به این اسامی اصلاً گره نخورده پس اینها حرف است و بس.
پس افراد ذکر شده در این لیست لزوماً رهبر آینده نظام نخواهند بود، درست است؟
بله! برخی گمان می‌کنند رهبر تعیین شده ولی مگر یک کمیسیون می‌تواند برای یک مملکت و مردم رهبر انتخاب کند؟ با کدام اختیار؟ اختیارات ذکر شده در قانون اساسی برای مجلس خبرگان است و مجلس هم نمی‌تواند اختیاراتش را به کمیسیون یا ۳ نفر تفویض کند، چون قابل تفویض نیست و همه چیز به آن اجلاس بستگی دارد.
آیا می‌شود رهبر را به صورت محرمانه تعیین کرد؟ اگر امروز این لیست محرمانه است، فقط به این دلیل است که افراد ذکر شده قطعی نیستند و اعلام علنی آن به سود مردم نخواهد بود چون باعث سوءاستفاده‌هایی می‌شود. گاهی برخی فکر می‌کنند که آنجا (کمیسیون اصل ۱۰۹ قانون اساسی مجلس خبرگان) برخی مشغول توطئه علیه مردم هستند به همین دلیل محرمانه کار می‌کنند. این‌طور نیست. دلیل محرمانه بودن بی‌اصالت بودن این لیست است. این محرمانه بودن به ضرر مردم نیست، ضرر مردم در این است که اسم افراد را بیاوریم و بعد در بیرون مردم فکر کنند که این فرد رهبر شده و از فردا همه ادعای رهبری کنند.
۲۱۲۲۰
