اردوغان چه می‌خواهد؟

نخست‌وزیر ترکیه با پیروزی بر ارگان‌های نظامی کشور از طریق  فشار وارد آوردن به فرماندهان آتاتورکیست ارتش برای استعفا موفقیت بزرگی کسب کرده است. او کشور را وارد مرحله تازه‌ای کرد، مرحله‌ای که از یک سو اردوغان همچنان به تعقیب خواسته‌هایش اصرار دارد و از سوی دیگر هنوز جنگ او به عنوان رهبر حزب عدالت و توسعه اسلام‌گرا با مخالفانش نیز ادامه دارد.

مساله چگونگی ارتقای مقام فرماندهان ارتش که در نشست شورای عالی نظامی ترکیه به سرعت به یک مواجهه تمام عیار تبدیل شد زمان تحقق تمامی معادله‌های پیش‌بینی شده را به جلو انداخت. اردوغان همچنان همه برگه‌های برنده‌اش را در دست دارد و می‌خواهد یک تجربه قدرتمند در این زمینه داشته باشد.

حزب عدالت و توسعه از معرکه انتخابات اخیر با کسب اکثریت آرای نمایندگان پارلمان پیروز خارج شد، پیروزی که یک گام او را به امکان منحرف ساختن ترکیه از نگرش‌های ملی سکولاریسم نزدیک کرد. حزب جمهوری ملی، مهم‌ترین حزب مخالف دولت از 9 سال پیش که قدرت را از دست داد تا کنون نتوانسته از پتانسیل مردمی برای مهار بحران رویارویی اردوغان و هم‌پیمانانش با ارتش استفاده کند و خود را نماینده بخشی از مردم ترکیه در دفاع از نظامی‌ها جلوه دهد.  

پیش از انتخابات اردوغان توانست از معرکه رقابت علیه موسسه‌های قضایی با موفقیت خارج شود پس از آن موفقیت وی فورا تمرکز خود را بر ارتش گذاشت و هم‌زمان زمینه‌های دور ساختن قضات آتاتورکیست از هم‌پیمانی با فرماندهان ارتش را مهیا ساخت. در این میان نسل تازه‌ای از فرماندهان و قاضیان وابسته خود را پرورش داد که همگی در دوران حکومت حزب عدالت و توسعه رشد یافتند. این مسئله باعث شده تا حزب عدالت و توسعه برگه‌های برنده قابل اطمینانی هم در دستگاه قضایی و هم در ارتش در اختیار داشته باشد. با همین پشتوانه بود که بر محاکمه آن دسته از درجه‌داران ارتش که در توطئه کودتای «مطرقه» دست داشتند، اصرار کرد و توانست حتی عالی‌ترین درجه‌داران ارتش را روانه زندان کند. اتهامی که ژنرال اشق کوشانیر، یکی از متهمان اصلی این پرونده به شدت آن را رد کرده است.

پس از آن که ارتش یا ارگان نظامی ترکیه پس از دستگاه قضایی در برابر دستگاه سیاسی حکومت اردوغان زانو زد، کوشانیر اعلام کرد که از دفاع از درجه‌دارانش عاجز است و به صراحت ابراز نگرانی کرد که فرماندهان ارتش از همه جوانب به شدت تحت فشارند.

بهانه‌ سیاسی که اردوغان و حزبش برای به زانو در آوردن ارگان نظامی پس از ارگان قضایی می‌آورد این است که می‌گوید همه این تلاش‌ها برای رسیدن به دموکراسی است با این هدف که زمینه‌های ورود ترکیه به اتحادیه اروپا مهیا شود. در این چارچوب ارگان نظامی ترکیه در ادامه جنگ سردش با دولت اردوغان یک هم‌پیمان مهم استراتژیک مثل ایالات متحده را از دست داد. از این رو واشنگتن به ویژه در سایه دولتی که اکنون بر آن حکومت می‌کند، از موفقیت تجربه اسلامی ترکیه در رسیدن به دموکراسی احساس آسودگی می‌کند و امیدوار است که ترکیه بتواند به یک نمونه قابل اعتنا برای کشورهای اسلامی تبدیل شود. در همین راستا است که امریکا از ترکیه برای عضویت در اتحادیه اروپا به شدت حمایت می‌کند و از همه سیاست‌های اردوغان برای تسهیل حرکت سیاسی در کشورش حتی کاهش قدرت ارتش در عرصه سیاسی پشتیبانی قاطع به عمل می‌آورد.

بدین ترتیب، اردوغان با دستی پر و در حالی که تمامی برگه‌هایش برگه‌های برنده هستند به خود جرات داده و استوار در برابر ارتش ایستاده و به آن فشار می‌آورد تا به تعدیل قانون اساسی برای لغو حق مداخله ارتش در امور داخلی حکومت تن دهد. تعدیلی که گفته می‌شود مقدمات تحرکات سیاسی اردوغان برای تشکیل یک دولت سکولار مدنی در ترکیه بدون دخالت ارگان نظامی را فراهم می‌آورد.

در این جا این پرسش به وجود می‌آید که هدف اردوغان از انجام این گونه کارها چیست. تا کنون اظهارات علنی رهبر ترکیه چیزی حز اصلاحات و انجام تعدیلات نبوده است، اردوغان همواره گفته است که می‌خواهد قوانین کشور را به رفراندوم بگذارد تا دموکراسی و افزایش عملکرد واقعی مردم در امور دولت محسوس شود. یعنی همان مرحله‌ای که با روی کار آمدن نظام آتاتورک به بهانه لزوم حفظ لائیسیته و حمایت از رویکرد جهانی در حمایت از آن از ترکیه رخت بر بست.

گفته می‌شود که اردوغان بین دو پروسه شخصی و اسلامی در نوسان است. در پروسه شخصی تلاش دارد که پس از توسعه صلاحیت‌هایش، تعریف اختیارات دولت و رهبران آن نظام جمهوری کشور را به گونه‌ای اصلاح کند که خود در دوره بعدی رئیس جمهور شود که البته مورد حمایت کامل ایالات متحده نیز هست. برای همین بسیاری بر این اعتقادند که اردوغان در انتخابات آینده حتما دو سوم آرا را از آن خود خواهد کرد تا بتواند قانون اساسی را اصلاح کند تا پس از آتاتورک دومین رئیس جمهوری ترکیه باشد که از اختیارات گسترده برخوردار است و در تاریخ ترکیه توان اصلاح گسترده قانون اساسی تا این اندازه را دارا است.

عده‌ای نیز می‌گویند تلاش‌هایی که اردوغان مبذول می‌دارد همگی برای رسیدن به یک رئیس جمهور با صلاحیت‌های بالا است که در نهایت می‌خواهد تطبیق سکولاریسم را از حکومت لغو کند و قوانین کشور را مجددا مورد بررسی قرار دهد. یعنی همان چیزی که پدر معنوی او و پدر معنونی اخوانی‌های ترکیه، نجم‌الدین اربکان، رهبر حزب منحله رفاه سال‌ها به دنبال آن بود.

الحیات /ترجمه: سید علی موسوی خلخالی