این روزها این سوال ذهن بسیاری از تحلیل گران و ناظران را به خود مشغول داشته که چگونه ترکیه امروز به بازیگری مهم و تأثیرگذار در تحولات خاورمیانه تبدیل شده است.
ترکیه که در پیوستن به اتحادیه اروپا دچار نوعی سرخوردگی شده و سالها تحقیر را در پشت دروازه های اروپا احساس کرده، از این منظر می کوشد کمبود خود را با بازیگری در عرصه های پیرامونی خود جبران کند. پس از رویارویی اردوغان در کنفرانس داووس در برابر شیمون پرز، ترکیه ژست مبارزه جویی با اسرائیل را به خود گرفت که در این راستا اردوغان به قهرمان ترکها و جهان اسلام بدل شد. به راه اندازی کاروان کمک به غزه و ماجرای حمله کاماندوهای اسرائیلی نوعی بازی بود که سبب ارتقای جایگاه ترکیه شد ولی در عین حال ترکیه روابط استراتژیک خود با اسرائیل را قطع نکرد.
اردوغان و حزب عدالت و توسعه، بازیگری مجرب هستند و در دوره ای که جهان با رکود اقتصادی روبرو بود و صنعت توریسم ترکیه در حال افول، با ژست جدید، توجه جهان اسلام و کشورهای مخالف اسرائیل را به خود جلب کردند. در زمینه اقتصادی نیز با انتقال نفت و گاز حوزه خزر به سوی اروپا، به بازاری برای انرژی منطقه تبدیل شد که اکنون بدنبال تبدیل شدن به هاب انرژی است.
در ترکیه چند عامل سبب خیزش ترکها به سوی توسعه شتابان شده است. یکی جواب رد اتحادیه اروپا که آنها را در راه توسعه جدی تر کرده است و دوم ملت گرایی ترکها در عرصه جهانی. حضور در قفقاز و آسیای مرکزی و حتی روسیه، افق های توسعه حوزه نفوذ به ترکیه داده است. ترکیه درباره حادثه خیزش مسلمانان سین کیانگ برخلاف ایران، محافظه کارانه برخورد نکرد و صریحا به دفاع از اویغورها پرداخت و به ترکهای ترکستان چین امکان داد تا در استانبول برای خود تشکیلاتی داشته باشند. حضور ترکیه در آسیای مرکزی در دوره اردوغان قوی تر و فعال تر از گذشته شده است.
ترکیه نیک می داند که با رویکرد جدیدی که داود اوغلو مهندسی کرده است، در نگاه به شرق، بازیگری محوری خواهد بود و در مرکز و قلب جهان اسلام قرار دارد. به ویژه آنکه در برابر کشوری شیعه چون جمهوری اسلامی ایران که با دیگر کشورهای جهان از نظر تضاد سیاسی و جهان اسلام از تفاوت و اختلاف مذهبی برخوردار است، ترکیه هم با جهان در تعامل است و عضو ناتوست و هم در جهان اسلام از وحدت مذهبی برخوردار است و کشوری لائیک است و سیاست از دین جداست. از جنبه های گوناگون اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و نظامی، ترکیه بلامعارض ترین و قدرتمندترین کشور منطقه و جهان اسلام است. ترکیه از سویی در ارتباط با شمال آفریقا و از سویی دیگر در منطقه خلیج فارس و پاکستان، ایران و افغانستان و آسیای مرکزی و قفقاز در مرکز ثقل قرار می گیرد. ترکیه همه این مناطق را به اروپا پیوند می دهد. ترکها سیاستمداران برجسته ای دارند که می توانند در این عرصه بازی کنند.
اما ترکیه در اتحادیه اروپا در حاشیه قرار خواهد گرفت و در صورت پیوستن احتمالی به آن، بازارهای کشورهای اسلامی را از دست خواهد داد و میلیونها مسافر کشورهایی چون ایران و بازاری برای محصولات خود را در شرق تا حدود زیادی به علت رژیم ویزای اتحادیه اروپا از دست خواهد داد. اروپا دوست دارد ترکیه زیرساختهای حقوقی، قانونی، مالی و اجتماعی سیاسی خود را با نرمهای اتحادیه اروپا هماهنگ سازد. به رسمیت شناختن حقوق کردها، دادن خودمختاری به آنها، پذیرش نسل کشی ارامنه، آزادی عمل علویها و دیگر اقلیتهای قومی و مذهبی. در آن صورت ترکیه ای به اتحادیه اروپا می تواند بپیوندد که دیگر یک کشور مسلمان قدرتمند نیست، بلکه ترکیه ای است بدون کردستان و احتمالا بدون منطقه تاریخی ارمنستان.
طبیعی است که سیاستمداران ترک به خوبی بر این نکته آگاهند و در درون خود بیشتر علاقه مند هستند ترکیه ای مستقل، قدرتمند و در عین حال یکپارچه، مسلمان و با ملی گرایی ترکی و زبان و ادبیات و فرهنگ ترکی داشته باشند تا یک ترکیه ضعیف با دموکراسی اروپایی و عضو اتحادیه اروپا و کشوری در حاشیه آن. اکنون برخی از کشورهای بلوک سوسیالیستی اروپای شرقی سابق که به اتحادیه اروپا پیوسته اند با دشواری های همگرایی فرهنگی، اقتصادی و سیاسی روبرو هستند که ترکها خوششان نمی آید که آینده همچون این کشورها داشته باشند. ترکها ملتی با غرور و تعصب هستند. می توان گفت که مساجد در کشور لائیکی چون ترکیه، بیش از مساجد در دیگر کشورهای منطقه فعال و مملو از نمازگزارن است.
نظر شما