مهسا مژدهی: هنوز کسی نمی تواند حدس بزند که سرنوشت برجام چه خواهد شد. اوضاع برای پرونده هسته ای روز به روز پیچیده تر می شود و همه طرف ها منتظرند تا دیگری گامی جهت نجات توافقی که برای همه آنها با اهمیت است، بردارد. در این بین برخی کشورها مایلند تا این با میانجیگری واسطه ای برای حل بحران باشنند.
کدام میانجی شانس بیشتری دارد؟
میانجیگری اتفاق جدیدی میان ایران و ایالات متحده نیست و در تمام سال های گذشته، دو کشور به خاطر اینکه بتوانند بر تضادها غلبه کرده یا به توافقی مانند برجام دست یابند از کمک میانجی ها بهره برده اند.
در سال های اخیر، عمان یکی از مهم ترین میانجی ها بوده است . اما با درگذشت سلطان قابوس، به نظر می رسد که دولت جدید دیگر به این مساله به چشم یک ضرورت نگاه نمی کند.
در میان کشورهای منطقه به جز عمان در دوره های مختلف کشورهایی چون عراق، قطر و پاکستان هم به عنوان میانجی فعالیت کرده اند. در مورد عراق این کشور از آنجایی که امریکایی ها در آنجا از نفوذ نسبتا زیادی برخوردارند، نتوانسته آنطور که باید موثر واقع شود. قطر هم به واشنگتن بسیار نزدیک است و با وجود اینکه سال های محاصره از سوی عربستان، روابط خوبی با تهران پیدا کرد اما تاکنون نتوانسته نتیجه ای از عملکردش بگیرد. در اخرین اقدام، وزیر خارجه این کشور در سفری پیش از تاریخ سوم اسفندماه به ایران آمد تا بگوید که اماده است تا به عنوان یک کانال واسطه عمل کند.
عراق هم تا کنون فعالیت زیادی بابت نزدیک کردن تهران و واشنگتن نشان داده است. فواد حسین وزیرخارجه این کشور به تازگی تاکید کرده که اماده وساطت بین ایران و عربستان و واشنگتن است.
اما واسطه ها تنها به کشورهای منطقه منتهی نمی شود. حالا صحبت از واسطه های اروپایی در میان است. پیش از این یکی از مهم ترین کشورهایی که دست به میانجیگری زده بود ژاپن بود که نتیجه مطلوبی حاصل نشد. حالا اما به نظر می رسد که ایالات متحده به دنبال آن است که کشورهای اروپایی را به همکاری با خود وادارد تا کانالی بین دو کشور برای حل و فصل بهتر مشکلات ایجاد شود.
اولین کشور اروپایی که اعلام کرد مایل به میانجی گری است، فرانسه بود. پیش از این هم در دوران ترامپ مکرون تلاش کرده بود تا به اقداماتی دست بزند اما نتیجه ای نگرفته بود. از انجایی که پاریس در میان تروئیکای اروپایی است که خود بخشی از برجام هستند و به خاطر بی عملی شان در سال های اخیر، از سوی تهران متهم شمرده می شوند، پیشنهاد مکرون برای اینکه میانجی بین تهران و واشنگتن باشد، مورد استقبال مقامات کشورمان قرار نگرفت.
با آمدن وزیرخارجه ایرلند به تهران در این هفته بار دیگر امکان وجود یک میانجی اروپایی تقویت شد. هر چند ایران می گوید که شرایط مشخصی برای بازگشت به برجام دارد و نیازی به یک واسطه بین دو کشور نمی بیند اما سفر این مقام ایرلند در شرایطی که دو کشور ارتباطات سیاسی ویژه ای ندارند، به عنوان یک سفر با هدف میانجیگری تحلیل شد.
سیمون کاوونی وزیر خارجه این کشور حتی پیش از اینکه به تهران برسد از برجام به دفاع پرداخته و خود را حامی جدی آن خوانده بود. اما آنچه مشخص است اینکه ایران بیش از آنکه به این رفت و آمدها عکس العملی نشان دهد منتظر گامی عملی از سوی طرف مقابل است. برخی کارشناسان معتقدند اقداماتی که امریکا در یمن و برخورد با سعودی ها نشان داده و اقدام اخیر در شورای حکام به خودی خود به معنای نرمش طرف مقابل به حساب می آید. اما آنطور که در تهران گفته می شود، ایران تنها در قبال لغو کامل تحریم ها حاضر به پذیرش ادامه همکاری هاست.
چرا تروئیکای اروپایی در شورای حکام عقب نشینی کرد؟
هفته گذشته تروئیکای اروپایی تلاش کردند تا قطعنامه ای تنبیهی علیه کشورمان را در شورای حکام به تصویب برسانند. ارائه پیش نویسی از این قطعنامه به کشورهای عضو باعث شد تا مقامات وزارت خارجه به سرعت واکنش منفی از خود نشان داده و بگویند که این اقدام تا چه اندازه می تواند اوضاع را بدتر کرده و مخرب باشد. این تصمیم اروپایی ها در حالی گرفته شده بود که بین ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی، توافقی سه ماهه صورت گرفته بود که انتظار می رفت از سوی دیگر کشورها مورد تحسین قرار بگیرد.
اما روز جمعه مشخص شد که تروئیکای اروپایی از تصمیم خود پا عقب کشیده و قصد رای گیری را ندارد.
کاظم غریب‌آبادی، سفیر و نماینده دائم ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در این باره توضیح داد: در اثر تلاش‌های گسترده دیپلماتیک، فرایند صدور قطعنامه ضد ایرانی در شورای حکام متوقف شد. غریب آبادی ضمن انتقاد از اقدامات با انگیزه‌های سیاسی و سوءاستفاده از آژانس برای مقاصد چانه زنی، از هوشیاری و تدابیر اعضای آژانس، بویژه شورای حکام و مدیرکل برای جلوگیری از ایجاد تنش‌های غیرضروری و حفظ فرصت‌های موجود برای دیپلماسی، استقبال کرد.
سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه در توضیح تحول در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم گفت: با تلاش‌های فشرده دیپلماتیک در تهران، وین و پایتخت‌های همه اعضای شورای حکام و به ویژه سه کشور اروپایی و همچنین همراهی چین و روسیه، طرح قطعنامه منتفی شد. تحول امروز می‌تواند مسیر دیپلماسی را که ایران و آژانس باز کرده اند، حفظ نموده و زمینه را برای اجرای کامل تعهدات از سوی تمامی طرف‌های برجامی فراهم آورد.
باز پس گیری این قطعنامه آنجایی عجیب تر شد که سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم از آن استقبال کرد. این رفتار ایالات متحده باعث شد تا فرضیه اینکه ارائه این پیش نویس از همان ابتدا هم جدی نبوده در نظر برخی از کارشناسان قوت بگیرد. اما از سوی دیگر بسیار معتقدند هشدارهای ایران در قبال آینده برجام پس از این قطعنامه از یک سو و مخالفت شدید روس ها و عدم همکاری چینی ها با چنین اقدامی باعث شد که تروئیکای اروپایی دست از اقدام تازه علیه ایران بردارد.
به نظر می آید که مجموعه ای از این عوامل باعث شده تا در میان تروئیکای اروپایی میل به نرمش و ایجاد اعتماد بین خود و تهران مورد توجه قرار بگیرد. آنها به خوبی می دانند که نگاه ها به آن ها به خاطر اینکه در سال های اخیر نتوانسته اند در استقلال خود را در مقابل واشنگتن حفظ کرده و به برجام متعهد بمانند،تا چه اندازه منفی است و ترجیح می دهند که مسیرهای دیپلماسی با ایران همچنان باز باقی بماند.
رسانه ها چه نوشتند؟
ایتارتاس روسیه در واکنش به آمد و رفت میانجی ها و عقب نشینی تروئیکا در شورای حکام با اشاره به اظهارات نماینده دائم روسیه در آژانس نوشت: میخائیل اولیانوف، نماینده دائمی روسیه در سازمان های بین المللی در وین، خاطر نشان کرده که در حال حاضر، امکان جستجوی راه بازگشت امریکا و ایران به اجرای کامل تعهدات براساس توافق هسته ای فراهم شده است. امتناع بریتانیای کبیر، فرانسه و آلمان از تصویب و رای گیری قطعنامه پیرامون ایران در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی مانع از بروز بحران بین المللی جدی شد.اولیانوف اعلام کرد: «این طرح قطعنامه به بروز تشنجات غیر قابل کنترلی منجر می شد. اما، سه کشور اروپایی ضمن اخذ تصمیم گیری برای عدم رای گیری این طرح، مانع از بروز بحران شدند».
نکته مهم این است که در حال حاضر، راه برای فعال شدن روند مذاکرات دیپلماتیک فراهم شده است. روند مذاکرات، شرایط بسیار بهتر و مثبتی را فراهم خواهد کرد. امتناع از تصویب قطعنامه علیه ایران، امکان ادامه بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی در ایران را فراهم می سازد. مونیتورینگ در تاسیسات هسته ای ایران براساس توافق های پیشین ادامه خواهد داشت. این توافق ها امکان تامین سطح کافی امنیت هسته ای را فراهم می سازند.
از روز 23 ماه فوریه، اوضاع پیرامون فعالیت هسته ای ایران به خاطر قانون مرتبط با توقف اجرای پروتکل الحاقی توسط ایران متشنج تر شد. اما، ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی موفق شدند، در خصوص ادامه مونیتورینگ برای سه ماه آینده به توافق برسند. البته، اگر طی این مدت تحریم های امریکا علیه ایران لغو نشوند، آژانس بین المللی انرژی اتمی به فیلم های ضبط شده دسترسی پیدا نخواهد کرد.
وزارت امور خارجه ایران اعلام کرد که طرح قطعنامه سه کشور اروپایی در سایه تلاش های ایران، روسیه و چین لغو شد. به گفته سعید خطیب زاده، این تصمیم می تواند، شرایط را برای اجرای کامل تعهدات توسط تمامی اعضای برجام فراهم سازد.
آتش‌بس دیپلماتیک ایران و اروپا با حمایت آمریکا تا چه زمانی ادامه پیدا خواهد کرد؟
صابر گل عنبری در العربی الجدید انگلیس نوشت: ایران و طرف‌های اروپایی تواق هسته‌ای روز پنجشنبه گذشته در شورای حکام آژانس به آتش بسی دیپلماتیک دست یافتند. پس از تنش زایی ایران و کاهش تعهدات هسته‌ای از سوی این کشور فرانسه،انگلیس و آلمان پیش نویس قطعنامه‌ای را برای محکومیت ایران آماد کرده بودند ؛اما در نتیجه رایزنی ها این پیش نویس را پس گرفتند.
این پیش نویس اروپایی مورد حمایت آمریکا بود و اگر عملا تصویب می شد زمینه برای بین المللی کردن دوباره پرونده هسته‌ای ایران و بازگردادن آن به شورای امنیت فراهم می‌شد. در این پیش نویس آمده بود که بدون بازرسی نمی توان از مسالمت آمیز بودن برنامه هسته ای ایران اطمینان حاصل کرد.
در کنار این مسئله صحبت کردن آژانس درباره یافتن مواد هسته‌ای اعلام نشده تلاش برای احیای پرونده «پی ام دی» درباره ابعاد نظامی برنامه هسته ای ایران را بازتاب می‌داد از این رو پیش نویس اروپا تنها در جهت محکومیت ایران نبود بلکه کلمات آمده در آن هدفمند بود.
علاوه بر این پشت پرده تلاش‌هایی برای حل بحران فعلی در جریان است. در این راستا «رویترز» از یک منبع فرانسوی نقل کرد که اشاره‌های تشویق کننده از سوی تهران درباره آغاز مذاکرات غیر رسمی با مشارکت آمریکا دریافت شده است.ظریف نیز در توئیت آخر خود از قصدش برای ارسال ابتکارعمل سازنده به طرف‌های توافق از طریق کانال‌های دیپلماتیک خبر داد.
تمام این تحولات مثبت از این مسئله خبر می‌دهد که تمام طرف‌های بحران از جمله ایران و آمریکا متوجه شده اند اوضاع بسیار پیچیده است و احتمال دارد از سیطره خارج شود. از این رو به توافق موقت برای مدیریت تنش روی آوردند به امید آن که پیش از نشست بعدی شورای حکام دیپلماسی روند خود را از سربگیرد.
با این وجود عقب نشینی اروپا در شوری حکام موقتی است از این رو این سوال مطرح می‌شود که آیا باب دیپلماسی و مذاکره بازخواهد شد و به پیشرفت ملموسی منجر خواهد شد یا این که ماه‌های پیش‌رو بدون گشایشی سپری خواهد شد و اروپا و آمریکا برای فشار بر ایران روند آژانس را در پی خواهند گرفت در حالی که ایران به کاهش تعهداتش ادامه می دهد؟
در این صورت بعید نیست که پرونده هسته‌ای ایران بار دیگر به شورای امنیت بازگردد و طرف‌های اروپایی سازوکار ماشه را برای بازگردادن تحریم‌های سازمان ملل فعال کنند و ایران ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل قرار گیرد. طبق آنچه گفته شد چند ماه پیش رو از نظر حل بحران ایران و غرب یا پیچیده‌تر شدن آن بسیار حساس و مهم است.
>>> این مطالب را هم بخوانید:
بهترین راهی که شرایط را به سود ایران تغییر می‌دهد
قطعنامه‌های شورای حکام پرونده‌سازی علیه ایران است/ واشنگتن می‌خواهد قول‌های جدید از ایران بگیرد
انتخابات خردادماه چیزی را تغییر نخواهد داد
312 310
نظر شما