ارگ کریم خانی ،در مرکز شهر شیراز قرار دارد. این ارگ در دوره سلطنت سلسله زندیه ساخته شده‌است و پس از اینکه کریم خان زند شیراز را به عنوان پایتخت خود و این مکان را به‌عنوان مکان زندگی خود انتخاب کرد، به ارگ کریم خانی معروف شد.
ارگ کریم‌خان ،در سال ۱۱۰۸ هجری قمری و به دستور کریم‌خان زند، موسس سلسله‌ی زندیه در شیراز ساخته شد. این بنا که از برجسته‌ترین آثار معماری دوران زندیان به شمار می‌رود، هرساله گردشگران بسیاری را به خود جذب می‌کند.
ارگ در خارج ،دارای ۴ دیوار بسیار بلند ۱۲ متری است که با ۴ برج آجری دایره‌ای شکل با ارتفاع ۱۴ متر و با زاویه‌ی ۹۰ درجه به هم متصل شده‌اند.
بنای ارگ ترکیبی از دو معماری مسکونی و نظامی است. بخش درونی ارگ با ایوان‌ها و اتاق‌های نقاشی شده، آبنماها و باغچه‌ها از ظرافت خاصی برخوردار است. سه ضلع شمال، جنوب و غرب هر یک دارای یک ایوان و شش اتاق مسکونی در دو طرف آن است. ضلع شرقی شامل حمام خصوصی و برخی امکانات خدماتی است.
برج و باروی چهارگانه به انضمام خندقی که سابقاً پیرامون آن حفر شده بود ،نیز نقش دفاعی بنا را بر عهده داشته‌اند. ضخامت دیوارها در پایه ۳ متر و در بالا ۱۲ متر است. ارتفاع برجها نیز ۱۴ متر می‌باشد و از آجر ساخته شده‌اند.
یکی از برجهای چهارگانه این ارگ مانند برج پیزا ، کج شده است که بنظر می رسد در نتیجه بی توجهی در دوران پهلوی اول وتغییر کاربری این ارگ به زندان ، علاوه بر تخریب وتغییر بسیاری از آثار هنری این ارگ ، به علت ساخت فاضلاب خانه در کنار این برج ، موجب به حرکت در آمدن زمین پیرامون آن در عمق گردیده ودر نتیجه در این قرن اخیر ، این برج به شکل محسوسی کج شود که اخیرا با ریختن بتن در عمق ، مانع از انحراف بیشتر آن شده اند.
بر روی مرمرهای شاه نشین که نشان از ساخت سلولهایی برای زندانیان بوده ، دستنوشته های زندانیان وتاریخ تعداد روزهای زندانی آنان وجز اینها را متاسفانه در این بخش شاهد می باشیم.
رنگ آمیزیهای زیبا وبا نقش گل وبلبل بر دیوارها وسقف ها ، خود زیبایی وشکوهی را به این اتاق ها داده است که متاسفانه بخش اعظم آن در دوره پهلوی اول از بین رفته واکنون نیز باید توجه بیشتری به این مکان گردد.
نمای بیرون این بنا آجرکاریست و بلندی دیوارهای کنگره دار 12 متر است که در هر گوشه یک برج 14 متری برپا شده است .
در قسمت لبه‌های دیوار، جان پناه‌های بسیار مناسبی جهت دیده بانی و تیراندازی به هنگام جنگ ساخته شده‌است.ظاهر بنا حتی در محوطه داخلی تزیین زیادی ندارد و تنها به نمای داخلی اتاق‌ها محدود می‌شود.
مصالح عمده به کاررفته دربنا ،آجر و سنگ می‌باشد که تنها سنگ مرمر به کاررفته و از تبریز آورده شده بود.
ساختمان ارگ دارای دیوارهای بسیار ضخیم و نفوذ ناپذیریست.بیشترین ضخامت دیوارها در دیوارهای بیرونی ارگ وجود دارد.در این دیوارها درقسمت بالا ناودانهایی سنگی جهت باران درست شده و نیز مزقله‌هایی جهت تیراندازی تعبیه شده‌است.
برجها در چهارگوشه ارگ ساخته شده و هر یک 6متر شالوده دارد.گفته شده در هنگام ساخت این بنا به علت نشست خاک و نامناسب تشخیص دادن خاک شمال غربی جهت ایجاد برج ، می بایست وزن زیادی را تحمل کند .محل ساخت آن چند متر به سمت غرب کشیده شده به همین علت این برج در راستای برجهای دیگر نیست و به شکل ذوزنقهٔ ناقص درامده است.این برجها دارای سه طبقه مجزا هستند وتوسط راه پله‌هایی به صورت دورانی قابل رفت‌وآمد می‌باشد.در این طبقات دو اتاق وجود دارد یک اتاق جهت استراحت نگهبانان و یک اتاق جهت نگهداری اسلحه.این برجها توسط دری به پشت راه دارد.
ورودی ارگ در نمای بیرونی با یک تابلوی بزک کاشیکاری صحنه نبرد رستم با دیو سفید مزین شده که مربوط به دوره قاجار است. نمای کاشیکاری محوطه داخلی در ضلع شرقی بالای در ورودی کاملاً ازبین رفته‌است.
وجود شیر سرها در دور تا دور لبه بام ضمن جلوگیری از تابش مستقیم خورشید در ظهر تابستان به داخل اتاق‌ها در هنگام بارندگی به خوبی از پنجره‌های بزرگ گره چینی محافظت می‌کند.
سنگهای به کاررفته از جنس سنگ آهک معروف به گندمک می‌باشد. بر روی این سنگ‌ها علامتی است که منحصر به افراد سنگ تراش سازندهٔ آن قطعات می‌باشد و به منزلهٔ مهر سنگتراش است.این خود یکی از گواههایی است که در دوران حکومت های ایران در طول تاریخ ، هیچگاه از افراد به عنوان بیگاری ، استفاده نشده است.
اتاق های متعدد که همه در برابر یکدیگر بوده وبه وسیله راهروهای باریکی به هم راه دارد . شاه نشین ها ، حمام ، وبخش های گوناگون آن ،شامل حمام سرد ، ومیانی واصلی وخزینه وسکوهای سنگی ، ویژه روشنایی ارگ در شب در فضای ارگ ، ودهها ویژگیهای دیگر ، همه به این فضا ومجموعه ، جایگاهی را داده است که هر بیننده وگردشگری را به شگفتی وامی دارد.
پنجره های دو جداره چوبی که أجزای آن بدون میخ وچسب ، با اشکال مهندسی زیبا وقرینه به هم پیوسته اند وجالب اینکه این پنجره هابا شیشه هایی به رنگ قرمز وزرد وسفید وسبز ، خود ضمن گرما بخشی ، زیبایی خاصی را در درون اتاق ها ونیز از برون ، بوجود آورده است.
وجود شومینه ها ویا بخاری های ذغالی در اتاق ها ، حکایت از آگاهی علم وفنً ومهندسی وظرافت بکار برده شده در این ارگ را دارد. آب این مجموعه از قنات رکن آباد ،تامین می گردیده است واز آنجا که مجرای قنات در آغاز پهن وگسترده بوده و در کنار ارگ ، مجرا باریک می گردیده است، بنابراین آب با فشار از فواره های حوض های حیاط به بالا پرتاب می شده است.
شاید بتوان گفت که در این مجموعه ، بیش از یکصد نکته مهندسی وسازه ونور پردازی وجز اینها بکار گرفته شده است که خود برای سه قرن پیش ، از شگفتیها وآشنایی آنان به علوم ، حکایت دارد.
نظر شما