سمیه علیپور: سینمای ایران با 18 اثر ناشناخته در سه جشنواره بین‌المللی ورزشی حضور خواهد داشت. این در حالی است که با نگاهی به مجموعه آثار ایرانی تولید شده با موضوع ورزش، کمبود فیلمهای قابل اعتنا و جدی در این زمینه به چشم می‌خورد. سینمای ایران در کل تاریخ خود، 50 فیلم با موضوع ورزش دارد که در میان آنان معدود کارهای شاخصی همانند «آفساید» به کارگردانی جعفر پناهی و «خط پایان» ساخته محمدعلی طالبی مشاهده می‌شود.
سه جشنواره در انتظار فیلمهای ایرانی
سه کشور صربستان، ازبکستان و اوگاندا امسال جشنواره‌هایی با موضوع فیلمهای ورزشی برگزار خواهند کرد که در هریک از این جشنواره‌ها سینمای ایران سهمی عمده و جدی خواهد داشت. مسئول بخش بین‌الملل جشنواره تهران با اعلام این خبر که آثار ایرانی راهی جشنواره‌های ورزشی خواهند شد، اظهار داشت: «سه کشور صربستان، ازبکستان و اوگاندا کشورهایی هستند که از سوی فدراسیون جهانی فیلمهای ورزشی در تیرماه میزبان فیلمسازان کشورهای مختلف خواهند بود و ایران 18 اثر را در هر کدام از این جشنواره شرکت داده است.»
او خاطرنشان کرد: «آثار ارسالی از جشنواره تهران، منتخبی از دوره‌های گذشته جشنواره است که بنابر اعلام دبیرخانه جشنواره صربستان، ازبکستان و اوگاندا، ایران بیشترین اثر را به این جشنواره‌ها ارائه داده است.» او افزود: «کشور صربستان اولین سالی است که به عنوان نماینده FICTS جشنواره فیلمهای ورزشی را در اروپا برگزار خواهد کرد. کشور ازبکستان برای چهارمین دوره و اوگاندا برای سومین‌سال متوالی میزبان فیلمسازان خواهند بود و به همین دلیل حضور ایران به عنوان نماینده FICTS در جنوب و غرب آسیا برای این کشورها حائز اهمیت است.»
او تصریح کرد: «فیلمهای پهلوانان، نجات، زنان کوهنورد ایرانی، تنها میان تنها، رنگ‌ها به پرواز در‌می‌آیند، گلادیاتوریست، دختران رزم، سورخاک، ماجراجویان، از ابر هم بالاتر، ماه سرخ، فوتبال جایی که داور ندارد، سایه دونده، پیاده‌روهای واراژدین، ایمان، زبر و زرنگ، داروی صلح و شیراز بهار 47، 18 فیلم برگزیده جشنواره فیلمهای ورزشی و تلویزیونی تهران هستند که در جشنواره‌های صربستان، ازبکستان و اوگاندا از تاریخ 6 تا 21 تیرماه به نمایش درخواهند آمد.»
مسئول امور بین‌الملل جشنواره تهران اظهار داشت: «با رایزنی‌های انجام شده و با توجه به همزمانی هشتمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلمهای ورزشی و تلویزیونی تهران با دومین دوره بازی‌های همبستگی کشورهای اسلامی تاکنون 58 اثر از 28 کشور خارجی به دبیرخانه جشنواره ارسال شده است که به‌خصوص در زمینه فیلمهای داستانی با رشد چشمگیری مواجه شده‌ایم.»
بحران‌زدایی از سینما با فیلم ورزشی
از نگاه منتقدان و فیلمسازان بیش از آنکه سینمای ایران به لحاظ تعداد فیلمهای ورزشی دچار مشکل باشد، کیفیت آثار تولید‌شده، چندان جالب توجه نیست. احمد طالبی‌نژاد، منتقد و کارگردان، معتقد است مقوله ورزش نیز مانند بسیاری از موضوع‌ها در سینمای ایران دچار معضل کم‌کاری شده، در حالی که مضامین ورزشی می‌تواند راه برون‌رفت از بحران اقتصادی سینما باشد.
او گفت: به طور کلی در سینمای جهان نیز فیلمهای ورزشی سهم چندانی از تولید سالانه ندارند اما از آنجا که ورزش بخشی از زندگی اجتماعی مردم است، باید آن را مانند هر مقوله اجتماعی دیگر در سینما مورد توجه قرار داد که معمولاً شاهد چنین توجهی در سینمای ایران نبوده‌ایم. طالبی‌نژاد ادامه داد: هر‌چند آمار 50 فیلم در کل تاریخ سینمای ایران در مورد فیلمهای ورزشی چندان هم کم نیست، آنچه در مورد این فیلم‌ها ایجاد بحث می‌کند کیفیت آنها است.
«خط پایان» محمدعلی طالبی را می‌توان از نخستین فیلم‌هایی دانست که پس از انقلاب با موضوع ورزش تولید شده و این فیلم در حالی که اولین است، جزو شاخص‌ترین فیلمهای این عرصه محسوب می‌شود.
او افزود: «آفساید» جعفر پناهی را هم آخرین ساخته ورزشی در سینمای ایران است که به اعتقاد من این فیلم هم صرفنظر از بعضی مسائل و نگاه‌های موجود در فیلم و با اتکا به پدیده فوتبال می‌توان آن را یک اثر ارزشمند ورزشی نامید.
او با تأکید بر اینکه بستر فرهنگی پرداختن به ورزش در سینمای ما وجود دارد گفت: فوتبال سرگرمی شماره یک جامعه و زمینه طرح آن در سینما فراهم است. شاید راه برون‌رفت از بحران اقتصادی سینما پرداختن به مضامین ورزشی از جمله فوتبال و کشتی باشد. البته ساخت این فیلم‌ها دشواری‌های دارد و تأمین 10هزار هنرور برای حضور در یک استادیوم ساده نیست.
طالبی‌نژاد درباره بی‌توجهی فیلمسازان سرشناس به مقوله فیلمهای ورزشی نیز گفت: از آنجا که ورزش از موضوع‌های عامه‌پسند محسوب می‌شود، معمولاً فیلمسازان روشنفکر سراغ آن نمی‌روند. در حالی که حتی میان فیلمسازان سرشناس سینمای ایران فردی مانند ناصر تقوایی برای دیدن فوتبال تا صبح بیدار می‌مانند اما او نیز تاکنون سراغ فیلم ورزشی نرفته است.
فیلمنامه‌های بی‌وزن ورزشی
امیر پوریا مشکل اغلب فیلمهای ورزشی سینمای ایران را بی‌توجهی به عناصر دراماتیک و کمبود فیلمنامه خوب و نگرانی برای انتخاب ساختار درست و متناسب با موضوع ورزشی را باعث رویگردانی فیلمسازان از این ژانر دانست.
او درباره نمونه‌های قابل‌توجه فیلمهای ورزشی در سینمای جهان گفت: «این فیلم‌ها تصویری از زندگی یک شخصیت، رنج‌ها، غم‌ها و شادی‌های او ارائه می‌دهند. در کنار این روایت به زندگی حرفه‌ای شخصیت اصلی داستان هم پرداخته می‌شود.»
پوریا ادامه داد: «"گاو خشمگین"، "مرثیه برای یک سنگین‌وزن" یا "کسی آن بالا مرا دوست دارد" نمایشی جذاب و دراماتیک از مراحل مختلف زندگی قهرمان‌هایی است که شرایط خاص را تجربه می‌کنند اما در سینمای ایران یک یا چند بازیکن معروف فوتبال در فیلمی که درام درست ندارد و شخصیت‌هایش عمیق نیستند حضور می‌یابند که نتیجه قابل پیش‌بینی است.»
او دلیل موفقیت بسیاری از فیلمهای ورزشی خارجی را نشان دادن تصویر متفاوت و غیرکلیشه‌ای از یک قهرمان دانست و گفت: «در انبوه آثار مرتبط با ورزش، شکست‌های ورزشکار، بحران‌های روحی و تلخی‌های زندگی او به تصویر کشیده می‌شود. اغلب نمونه‌های آمریکایی درباره رؤیای آمریکایی است. تصویری از قهرمانی که در جامعه بی‌قانون رشد اما در ادامه سقوط می‌کند.»
پوریا درباره مختصات سینمای ورزشی ایران خاطرنشان ساخت: «ما باید مجراهایی پیدا کنیم که از طریق آن بتوانیم با توجه به مختصات فرهنگی، تاریخی و اجتماعی‌مان فیلمهای ورزشی بسازیم. مخاطب فیلمهای ورزشی جوان‌ها هستند و ساخت این فیلم‌ها می‌تواند نشاط و هیجان را به زندگی این قشر تزریق کند.»
او «دونده» را نمونه قابل قبول فیلم ورزشی دانست که در آن ورزش بستر دراماتیک وقوع اتفاق‌هاست و افزود: «سینما و ورزش در جامعه ما بسیار محبوبند و اگر بین آنها نسبت درست برقرار شود در جذب مخاطب موفق می‌شوند. سال‌هاست در اروپا فیلم ورزشی را همزمان با یک رویداد مهم ورزشی اکران می‌کنند و در این شرایط ورزش و سینما به موفقیت هم کمک می‌کند.»
پوریا درباره دلیل بی‌علاقگی فیلمسازان مطرح به ساخت فیلمهای ورزشی گفت: «پیدا کردن ساختار تصویری مناسب دشوار است. اینکه چطور از صحنه‌های بازی فیلمبرداری شود یا اصلاً سکانس‌هایی از بازی فوتبال در فیلم باشد دغدغه اغلب کارگردانان است. کمبود فیلمنامه خوب و نگرانی برای انتخاب ساختار درست و متناسب با موضوع ورزشی هم باعث دغدغه آنها می‌شود.»
نظر شما