پس از هشتاد سال سلطه نظامیان و قریب به یک قرن از زوال امپراطوری عثمانی پدیده های جدی و در عین حال با اهمیتی در این سرزمین رخ نمایی کرده است پس از دهه های متوالی از سرکوب استبداد نظامیان و سرخوردگی از استعمار دول اروپایی در فروپاشی نظام عثمانی، هم اینک نسلی پر کار و پرتلاشی از تربیت یافتگان اخوان المسلمین با ابتکار عمل و تکاپوی بی نظیری توانسته اند، ترکیه ایی نوین با خواسته ها و آرمان هائی ستودنی بنا سازند. رویکرد جدید ترکیه نه تنها اعتماد سازی در درون را با تنوع قومی ـ مذهبی مستحکم ساخته بلکه از منظر رویکرد مردم به ایشان تبدیل به مدل و الگویی مناسب در میان ممالک اسلامی و خاورمیانه شده و توانسته است حمایت مجموعه اردوگاه غرب را به مثابه پشتوانه مستحکمی برای ثبات این سیستم سیاسی به همراه آورد. ترکیه امروز ترکیه دوران میلتاریست ها و یا دوره هرج ـ مرج و نهایتا دوره عثمانی نیست. ترکیه ای با رهبرانی خردمند دارای بینش و دانش ، آگاهی نسبت به تحولات انسان و جهان در پی احیای موقعیت تاریخی البته با رویکردی کاملا متفاوت از گذشته هستند.
براستی چیستی و چرایی این همه توفیق از کجاست؟ و رمز و راز ناگفته و نانوشته این همه تحول در چیست؟ به زعم این جانب ترکیه همچون ایران و مصر دارای موقعیت تاریخی و تمدنی و فراز و فرود های مهم بوده است. هر سه کشور بازیگران اصلی خاورمیانه طی قرون و اعصار بوده و تجارب مشابه و تاثیر تاثر اجتماعی از جذابیت های تاریخ این سه کشور در قرن گذشته می باشد. آنها دوران تجدد گرایی، ملی گرایی و اسلام گرایی را تجربه کرده اند و هر سه کشور برخوردار از مفهوم ملت ــ دولت (nation-state) هستد و به همین دلیل است که همواره نوزایی و نوآوری در جامعه دیده می شود. معیار ما در داوری، نسبت به ترکیه حقیقت عملکرد امروز رهبران آن است که چگونه توانسته اند سنگر های اجرایی و تقنینی را فتح کنند و با قدرت و ابتکار عمل از کار در شهر داری ها به شهر یاری رسیدند. آنچه زیبا و دلنشین است نگاه عقلانی حاکمان امروز ترکیه به انسان و جهان است و گرفتار خطای بزرگ تفکر سنتی که در مواجهه با پدیده های جهانی دچار افراط و تفریط می شوند، نشدند. آنها خود را ملتزم به شناخت و آگاهی از تحولات انسان امروز می دانند. بسیار حکیمانه این نسل از رهبران ترکیه به پیوند میان نخبگان و صاحب نظران با دولتمردان پرداخته اند و برای خود حریم و مرز برای دانستن تعریف نکردند و در چهارچوب و فرایند کشور داری از عملکرد خود پاردایمی فراتر از مرز های فکری و یا سیاسی و جغرافیایی بنا کرده اند. ظهوری نو در پرتو اندیشه و تفکر دمکراتیک مبتنی بر رای مردم و نقش ایشان و در نهایت افزایش قدرت باز دارندگی در مقابل نظامیان متصلب پدید آورده اند و تجلی عینی آن را در مقبولیت مردمی و جهانی می توان دید.
آرمان اصلاحات اجتماعی ، سیاسی، اقتصادی، و نوسازی سیستم مدیریتی و حرکت پر شتاب برای تحقق پیشرفت در همه عرصه های زندگی ترکیه نمایان است
سیاست دسترسی به منابع انرژی و استراتژی دستیابی به منابع خلیج فارس ، اسیای مرکزی و قفقازتوانسته ترکیه را به عمق مناسبات استراتژیک رهنمون سازد.
نسل جدید رهبران ترکیه با برخورداری از بینش و دانش و اگاهی کامل از مناسبات پیچیده جهان امروز گام های اصلاح طلبانه خود را به گونه ای بر داشته اند که سیستم میلتاریستی و سنتی ترکیه را زمین گیرکرده ،اعتماد عمومی را کسب نموده ، و احزاب دگر را تا حدودی به خود متمایل ساخته اند. عملکرد دولتمردان در باب اقتصاد کار افرینی ، توسعه صنعت وکشاورزی و فراهم اوردن زیر بنا های صنعت توریسم اقدامات استراتژیک در توسعه صنایع پیچیده و تنظیم مناسبات مالی و پولی اینک ترکیه را به قطب اقتصادی منطقه و منتها الیه شرق اروپا و دروازه غرب اسیا تبدیل ساخته است
رهبران جوان با بلند پروازی های محتاطانه در پیوند بینش و دانش و علم و عمل و مدیریت در همه عرصه های داخلی و خارجی فرصت های نادری خلق کرده اند. در باب سیاست خارجی ترکیه با بازیگری در معادلات منطقه ، با نقش ایجابی خود را تبدیل به مدلی قابل ارائه کرده است مدلی که غربیان نه تنها میپسندند بلکه ان را به اکثر نهضت ها و حرکت ها و جنبش های انقلابی ترجیح می دهند
نکته مهم این جاست که توسعه اقتصادی و صنعتی ترکیه را به مهمترین اقتصاد فعال غرب آسیا مبدل ساخته است. ترکیه نیک دانسته است که رمز ماندگاری و ادامه ثبات و ادامه حیات در توسعه شتابان اقتصادی و صنعتی جذب حداکثری سرمایه گذاران خارجی و باز کردن سیستم اقتصادی و تلاش برای رفع موانع و تامین امنیت اقتصادی است.
شگفت انگیز است که وارثان لائیک های مستبد توانسته اند کشور را از اقتصاد فلج به اقتصادی فعال و پویا تبدیل سازند و فقط طی سال جاری میلادی نزدیک به صد میلیارد سرمایه گذاری خارجی را جذب کنند و با پویایی به سرنوشت ملت خود می اندیشند تا به تعبیر وزیر خارجه ترکیه آقای داوود اوغلو بایست طی دو سال اینده از چهاردهمین اقتصاد جهان به دهمین اقتصاد جهان صعود کنند. وارثان امپراطوری زوال یافته عثمانی با درس از تاریخ و پند گرفتن از سرنوشت تلخ گذشته رمز ماندگاری را در حکمت مردم سالاری و بازی شفاف در داخل و اعتماد سازی در خارج جستجو کرده اند. محذوفین دیروز در معادلات منطقه ای به بازیگران کار امد و تاثیر گذار منطقه ایی و بین المللی امروز مبدل شده اند.
روابط ترکیه و ایالات متحده در دوران جنگ سرد بویژه پس از جنگ دوم جهانی گذشته چشمگیر و با تحولاتی استراتژیک همراه بوده است اما هم اینک به دلیل اتفاقات مهمی که در خاورمیانه و دنیای اسلام وقوع یافته است به تصدیق دولتمردان و صاحب نظران دو کشور وارد مرحله هم پیمانی استراتژیک شده است
ترکیه اسلام خواهان توانسته است درک جدید و واقع بینانه ای در مخاطبان خود مبنی بر هویت ترکیه با ساختاری نوین در عرصه همکاری های استراتژیک ایجاد کند. خود را به عنوان یکی از ارتباط های راهبردی میان شمال و جنوب عرضه کند. ترکیه امروز با درک موضوع جهانی سازی به دنبال مطرح کردن ارزش های مشترک و منافع مشترک با غرب بویژه ایالات متحده امریکاست ، دمکراسی را به عنوان مبنای ثبات و استقرار نقشه راه مطرح و اجرا کرده است تغییرات مورد حمایت غرب در قانون اساسی را با اندیشه عبور از دژ های سنتی لائیسیته و اچمز کردن نظامیان بدست آورده و توانسته تا انجایی پیش رود که خود را به عنوان مدل و الگوی نظام سیاسی در خاورمیانه مطرح نماید. حاکمیت قانون و اصلاح الگو های رفتاری و نوسازی اقتصاد ملی و مدرن سازی سیستم مالی - صنعتی و باز سازی سیستم اموزشی و تربیتی، ازاد سازی اقتصاد و ایجاد و فرصت های سرمایه گذاری در کنار ازادی های مدنی وسیاسی توانسته است الگوی جذابی را فراهم آورد.
اسلام گرایان ترکیه با پذیرش دیدگاههای اصلاحی تنها راه ثبات و ادامه راه را در همین تحولات عمده داخلی به عنوان دیدگاه استراتژیک برگزیده و توانسته اند بر سیستم سنتی و میلتاریستی به گونه ای فائق آیند که هم حمایت مردمی در درون و هم حمایت خارجی از روند اصلاحات در حال انجام را بهم پیوند زنند
همکاری نظامی ترکیه در افغانستان توانست شالوده مشارکت استراتژیک بین ترکیه و ایالات متحده را رقم بزند اگر چه در مقطع جنگ امریکا در عراق ترکیه پیشنهاد امریکا برای انتقال نیرو و پشتیبانی لجستیک را رد کرد که البته این تصمیم مانوری تاکتیکی به حساب می آمد ایالت متحده را وادار به تروریست خواندن گروه پ.ک.ک از یک سو و ازسوی دگر وادار به درک نگرانی وتحفظات جدی ترکیه در قبال کردستان عراق کرد تا جایی که با پذیرش خواست های ترکیه توسط ایالات متحده دوره کوتاه فترت به تجدید مناسبات گسترده میان دو طرف تبدیل شد
ترکیه توانسته است از خلع مناسبات ایران و غرب به خوبی بهره گیرد و خود را به عنوان راهروی استراتژیک انتقال انرژی نفت و گاز از خزر و عراق مطرح نماید .
در ماجرای عراق در موضوع امنیت، ماه عسل ترکیه- و امریکا فرا رسید به گونه ای که ثبات در عراق و پدیده گروه همسایگان عراق از ایده های مورد پسند واقع شد و تا حدی هم ترکیه توانست ابتکار عمل را بدست اورد
ترکیه موازنه روابط با اسرائیل و فلسطینیان را به گونه ظریفی طراحی و مدیریت کرد از فعالان اجلاس مینیاپولیس و مشوقان اصلی گفت وگوهای سوری- اسرائیلی شد ترکیه توانسته است در معادلات دو سوی اتلانتیک نقشی فعال ایفا کند به گونه ایی که ایالت متحده به صورت جدی از عضویت ترکیه در اتحادیه اروپایی حمایت میکند
جغرافیای استراتژیک ترکیه توانسته است خود را به عنوان چهار راه استراتژیک اوراسیا برای تقویت تامین انرژی و امنیت انرژی مطرح کند و ایده سیاست امریکا مبنی بر دسترسی به منابع خزر و انزوای ایران-روسیه با نقش استراتژیک ترکیه توانسته عملیاتی شود.
چرخشی که در سیاستهای خارجی این کشور بوجود آمده توانسته موقعیت منطقه ایی وجهانی ترکیه را افزایش دهد
موضوع پیوستن به اروپای متحد از اولویت خارج شده و اتحادیه اروپا هم حاضر نیست ترکیه را به عنوان عضو در شرایط و وضعیت فعلی بپذیرد. در حالی که ترک ها با عضویت در ناتو شورای سیاسی اروپا و پارلمان اروپا به همکار استراتژیک اروپا تبدیل شده اند اگر چه در اینده نزدیک امکان عضویت ترکیه در اتحادیه بعید به نظر میرسد اما با تدبیر ها و حمایتی که ایالات متحده از عضویت ترکیه در اتحادیه میکند لاجرم اروپا خود خواسته به این درخواست جامه عمل می پوشاند اما این مسائل باعث شده که ترکها بیشتر به سمت بهبود روابط با شرق باشند عضویت ناتو دیگر بستری صرف برای تضمین امنیت برای ترکیه مطرح نخواهد بود بلکه استراتژی ترکها این است که با استفاده از حضور در ناتو بتوانند به امریکا و اروپا بیشتر از گذشته نزدیک شوند و به یک اتحاد استراتژیک که قدرت مانور منطقه ای وبین المللی ترکیه را افزایش داده و همچنین به عنوان امتیاز در میان همسایگان شمال جنوبی و شرقی خود مطرح باشد برسند.
سیاست نگاه به شرق توانسته است ترکیه را در تامین منافع به اوج برساند.
سی سال پیش رقابت و کینه دیرینه میان دو کشور در ترکیه لائیسیته و ایران انقلاب- اسلامی به چالش های دو کشور دامن زد . با این که ترکیه در دوران جنگ عراق علیه ایران سیاست بی طرفی برمبنای ایدئولوژی اتاتورکیستی را ملاک عمل می دانست اما با تحولات داخلی ترکیه و به قدرت رسیدن ازبکان سیاست نزدیکی وی با دنیای اسلام وارد مرحله جدیدی شد تهران- انکارا با قرار داد بیست و سه ملیون دلاری برای تامین نیاز های انرژی ترکیه نقطه عطفی بود که مناسبات دو کشور را به مرحله نگاه استراتژیک میان دو کشور رساند
و زمینه های همکاری منطقه ایی و توسعه مناسبات اقتصادی به سقف چهل و پنج میلیارد دلار در سال ۲۰۱۲ دوکشور را به عمق مناسبات استراتژیک رهنمون می سازد. در طول تاریخ هیچگاه مناسبات دوکشور به این گستردگی و روانی نبوده است ایران و ترکیه در هیچ دوره ای از تاریخ این مقدار منافع مشترک و تهدیدات مشترک نداشته اند و این مقدار بهم نزدیک نبوده است و تا به این حد برخوردار از عمق استراتژیک در همکاری های دو جانبه ومنطقه ای وبین المللی نبوده اند، می توان گفت هدف و تامین حداکثری در راستای منافع ملی و دکترین سیاست خارجی ترکیه تعریف شده است و بر این اساس به ایران به عنوان شریک استراتژیک می نگرند و در باب انتقال انرژی از مسیر ترکیه به اروپا و تامین نیاز های انرژی و گاز و نفت داری نو آوری هستند
ابتکار عمل ترکیه و مانوری که در ماجرای میانجی گری برای بحران ایران و1+5 داشت حکایت از هوش و توانمندی ترکها و استفاده از برگ ایران در مناسبات جهانی دارد. نکته دیگری که ترکیه و ایران را بهم نزدیک ساخته بحث مساله جدی و بحران عراق است که هم دیدگاهی و هم سیاستی دو کشور دارای ابعاد فوق العاده مهم است بویژه در مناسبات اکراد با کشور های عراق-ایران -سوریه و ترکیه از اهمیت استراتژیک برخوردار است به هنگام جنگ و بحران داخلی عراق سیاست مشترک و نگاه ایرانی-ترکی باعث شد تا عراق تجزیه نشود و تمامیت ارزی ان مورذ خدشه واقع نگردد
ایران وترکیه با بازخوانی و تعریف از منافع وتهدیدات مشترک توانسته اند در یکی از مهمترین مقاطع تاریخ دوستی را به جای دشمنی و همکاری را به جای رقابت برگزینند ، همکاری که در ابعاد مختلف قابل بررسی است می باید به این نکته توجه کرد که ترکیه با موضوعی به نام کرد‌ها مواجه است و تقریبا بزرگترین مشکل امنیتی ترکیه وجود کرد‌ها در شمال این کشور است تحکیم ائتلاف ضد کردی و مهار ناسیونالیسم افراطی کردی در عدم ظهور کشور مستقل یکی از مهمترین وجوه مشترک میان دو کشور است،ترکیه می داند اگر روزی دچار مشکل امنیتی و بحران پیرامونی و منطقه ایی شود، حتما باید با ایران هماهنگ باشد و اتحاد استراتژیک به وجود اورد تا تمامیت ارضی خود را حفظ کند.
ترکیه جمعیت قابل توجهی از علویان و شیعیان را داراست و قریب به بیست و اندی ملیون علوی-شیعه در این کشور و زندگی میکنند و در واقع این جمعیت میلیونی فرصتی است برای تامین امنیت ملی و استمرار سیاست داخلی و جلب نظر همسایگانی چون ایران-سوریه و عراق که بخش عمده ای از علویان و شیعیان در ان زندگی می کنند و مهم تر رای سازمان داده شده اقلیت ها به عنوان یک هدف استراتژیک برای دولت اسلام گرا مهم بوده وخواهد بود
موضوع هسته‌ای ایران در بلندمدت موضوعی است که قطعا برای کشورهای منطقه مهم خواهد بود. کشورهای پیرامونی ایران از جمله ترکیه اگر احساس کنند در مقابل برخی برنامه‌‌ها و سیاستهای ایران امنیت آنها به مخاطره نخواهد افتاد دلیل برای نگرانی نسبت به ایران نخواهند داشت.
ترکیه کشورهایی مثل ایران، سوریه و حتی روسیه را از لیست کشور های تهدید کننده خود خارج ساخته و با نگاه واقع بینانه‌تری به مسائل امنیتی خود نگاه میکند
"کتاب سرخ سندی ملی است که هر چند سال یکبار به عنوان استراتژی امنیت ملی منتشر می‌شود، نام کشورهای ایران، یونان، سوریه و روسیه از کشورهایی که امنیت ترکیه را تهدید می‌کردند خارج شده و در مقابل اسرائیل متحد سابق را به عنوان تهدید امنیت ملی تلقی کرده اند.
علت بحران در مناسبات ترکیه و اسرائیل چند واقعه نظیر انچه در مسئله غزه پدید امد و جهت گیری دولت اردوغان به حمایت از اقدامات بشر دوستانه و ماجرای حمله اسرائیل به کشتی بین المللی حامل سرنشینانی از ترکیه بود و بحران حصر نوار غزه و درگیری لفظی بین اردوغان و شیمون پرز در داووس همه باعث محدود شدن همکاری های نظامی و اقتصادی و همچنین قطع مانور های سه جانبه بین ترکیه- یونان و اسرائیل شده است . ترکیه به این نتیجه رسیده که رابطه ترکها با اسرائیل هزینه ساز گشته و دیگر آن رابطه‌ای که دولت های گذشته با اسرائیل داشته اند را نخواهد داشت البته این بدین منظور نیست که کلیه مناسبات ترکیه- اسرائیل متوقف شود بلکه ان گستردگی سابق را نخواهد داشت اگر چه رابطه با ترکیه برای اسرائیل یک اقدام استراتژیک با یکی از مهمترین ممالک اسلامی است. امروزه رابطه گسترده با اسرائیلی‌‌ها چندان جاذبه ای برای ترک ها ندارد بلکه رابطه آنها با اسرائیل نیز میتواند باعث محدود شدن روابط ترکیه با دنیای اسلام شود
دکترین سیاست خارجی ترکیه ایفای نقش در موضوعات منطقه خاورمیانه ، توسعه مناسبات خود با دنیای اسلام ، باز تعریف و نگاه ایجابی به مناسبات با دنیای عرب بویژه مصر،سوریه و عربستان سعودی و ایفای نقش ایجابی در عراق و افغانستان و ابتکار عمل گفت و گوهای پاکستانی ـ افغانستانی، پل میان گفت وگوی اسلام وغرب میانجی گری مورد حمایت ایران و ایالات متحده پیرامون موضوع هسته ای است که توانسته ترک های جوان را به عنوان بازیگرانی مهم در خاور میانه مطرح و آرمان نوعثمانی را در ذهن مردم تقویت نماید .
استراتژیست های ترکیه به خوبی توانسته اند در خلق پدیده ها و تفهیم ان هوشمندانه و حرفه ای عمل نمایند. ترکیه توانسته از مهمترین بحث استراتژیک جهان در هزاره سوم یعنی موضوع امنیت در ابعاد مختلف برای خود فرصت بسازد و خود را سهیم بحث تغییرات ساختاری محیط امنیتی برای امریکا و متحدان غربی اش جا بیاندازد و به صورت رندانه از خلع مناسبات گسترده ایران با غرب خود را تنها پل ارتباطی با مسائل پیرامونی دنیای اسلام و خاورمیانه مطرح سازد واکنش های منطقه ایی و بین المللی ترکیه توانسته است برای جریان اسلام گرا نه تنها اعتماد سازی به ارمغان آورد بلکه به صورت یکپارچه حمایت اردو گاه غرب از روند اصلاحات سیاسی ـ اقتصادی و اجتماعی غیر نظامیان نه چندان وفادار به اساسنامه لائیسیته را بهمراه داشته باشد و نخبگان غرب گرای دیروز امروز در انزوا به سر میبرند و جای ایشان رانخبگان ملی ـ مذهبی پر کرده اند.
نشست ناتو در لیسبون برای ترکیه به دو دلیل دارای اهمیت است. نخست حساسیت زدایی از نوع مناسبات گسترده تهران ـانکارا و توجیه ان و موضوع مهم دیگر پیشنهاد استقرار سپر دفاع موشکی در ترکیه با چهار پیشنهادی که ترکیه ارایه نموده که وضعیت را برای ناتو و امریکا دشوارکرده است.
ترکیه بدنبال استقرار این سیستم دفاعی در پهنه سرزمین خود نه با اهداف خاص علیه کشور دوست می باشد و کار ایی سپر دفاع موشکی را با اهداف ناتو و ایالات متحده هماهنگ و در عین حال با خواستی متفاوت به گونه دیگر با تاکتیک های چک و لهستان مطرح نموده است. مدیریت سامانه سپر دفاع موشکی از اهداف ترکیه است. اما امریکایی‌‌ها و ناتو با مدیریت رادار‌‌ها و اطلاعات سپر دفاع موشکی توسط ترکیه مخالفند و لذا موضوع استقرار سپر دفاع موشکی در خاک ترکیه از پیچیدگی های خاصی برخوردار است.
دولت اسلام گرای ترکیه بدنبال آن است که نیرو های مسلح و نظامیان نتوانند در سیاست اعمال نفوذ کنند و روند دمکراتیک پدید آمده از تحولات دهه نود میلادی را خدشه دار سازند. دولت تلاش داشته گام های مستحکم مبارزه با فساد و تحقق عدالت و استقلال دستگاه قضائیه را برداشته و نسبت بین قدرت میلتاریست های لائیسیته خواه را با فساد دیرین و بحران حقوق بشر و اقلیت های قومی ودینی را برای افکار عمومی جا بیاندازد و راه بقای خود را در استمرار روند پر شتاب اصلاحات همه جانبه آزادی های عمومی تامین حقوق بشر و تعریف اسلام گرایانه از آزادی حقوق زنان برای مخاطبان داخلی ــ خارجی تعریف نماید
سیاست های مدبرانه و معتدل ترکیه می تواند به پارادایمی جدی تبدیل شود. پاسداری از هویت ملی و توان قدرت بازدارندگی در برابر تهدیدات مهم جهانی از جمله تروریسم همه می تواند به ظرفیت سازی ها ی مهم تبدیل شود. نیاز انرژی و مهار اکراد و تامین امنیت حد اکثری و عدم وادادگی به قدرت های غربی و تحولات ممالک شرقی میتواند آهنگ همکاری میان ایران و ترکیه را افزون سازد عقلانیت سیاسی و تدبیر و اگاهی حکم می کند ایران و ترکیه به توسعه مناسبات و مهار بحران های داخلی و خارجی وبین المللی کمک نماید
نظر شما