مجید جویا: با توجه به روندی که دانشگاه آزاد اسلامی و به خصوص واحد قزوین این دانشگاه در چند سال گذشته در پیش گرفته است، شاید بتوان گفت که امروزه حوزه روباتیک در کشور به نوعی وامدار دانشگاه آزاد است. درست است که با توجه به سطح علمی و پژوهشی فعالیت‌های انجام شده در دانشگاه‌های صنعتی تهران، ادعای پیشرو بودن دانشجویان و پژوهشگران دانشگاه آزاد در این حوزه گزافه‌گویی به نظر می‌رسد، ولی هرگز نمی‌توان نقش این مسابقات را در ترغیب و تشویق دانشجویان جوان برای ورود به این عرصه نادیده گرفت؛ به ویژه با در نظر گرفتن تداوم این رویداد و این‌که اکنون چهارمین دوره برگزاری خود را نیز پشت سر گذاشته است.
اما چرا دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه صنعتی شریف با آن همه سابقه شرکت در مسابقات جهانی دانشجویی دهه 90 میلادی وحتی دانشگاه‌های تهران و امیرکبیر رغبتی به برگزاری چنین رویدادهایی ندارند؟ چه شده که دیگر دانشجویان نخبه کشور علاقه خود را به این مسابقات از دست داده‌اند؟ شاید نگاهی به گذشته، تا حدی علت این مسأله را روشن کند.
در دهه 90 میلادی، با برگزاری اولین دوره‌های مسابقات روباتیک، علاقه دانشجویان دانشگاه‌های معتبر جهان به این حوزه جلب شد و با استقبال خوبی که دانشجویان این دانشگاه‌ها به عمل آوردند، هدفی رؤیایی شکل گرفت و آن هم برگزاری مسابقه‌ای بین تیم برنده مسابقات جام‌جهانی 2050 فوتبال با تیم برنده مسابقات فوتبال روباتی همان سال بود. تعیین و اعلام این هدف به این معناست که تا آن زمان، باید روبات‌هایی ساخته شوند که فقط انسان‌نما نباشند، بلکه به نوعی خود انسان باشند؛ بتوانند مانند انسان فکر کنند، اندامی انعطاف‌پذیر داشته باشند و بر بسیاری از مشکلات دیگر فناوری که امروزه مشابهت روبات‌ها را به انسان ناممکن می‌سازد، غلبه کنند. این مهم نیازمند پیشرفت‌های بسیار در زمینه‌های مکانیک، الکترونیک، هوش مصنوعی و دیگر رشته‌های مهندسی مرتبط با روباتیک است.
با رسیدن اخبار این مسابقات به ایران، این فکر در کشور ما هم طرفدارانی پیدا کرد. با ورود دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف به این رقابت‌ها در دهه 70 شمسی، خبرهای متعددی از عناوینی که تیم‌های دانشجویی این دانشگاه در مسابقات جهانی و در حضور همتایان خود از دانشگاه‌های معتبر جهان کسب می‌کردند، شنیده می‌شد. ولی با ورود رسانه ملی به این عرصه و تبلیغات گسترده‌ای که در رسانه‌های جمعی کشور در این مورد انجام می‌شد، دیگر دانشگاه‌های کشور نیز به این‌گونه رقابت‌ها علاقه‌مند شدند و می‌شد در خبرهای تلویزیونی سال‌های پایانی دهه 70، نام تیم‌های روبات‌های فوتبالیست دانشگاه‌های امیرکبیر، تهران و یکی دو دانشگاه معتبر دیگر کشور را در مسابقات بین‌المللی دانشگاهی شنید. به غیر از این، دیگر رشته‌ها نیز به حضور در عرصه‌های جهانی علاقه‌مند شدند و به سرمایه‌گذاری پژوهشی روی حضور تیم‌های دانشجویی در رقابت‌های مشابه پرداختند؛ تا جایی که برای مثال، تیم دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی، در سال‌های 1379 تا 1381 برای 3 سال پیاپی در مسابقات جهانی بتن در جمع سه تیم برتر قرار گرفت. نکته جالب اینجا بود که این مسابقات در حاشیه گردهمایی سالانه انجمن بتن آمریکا، ACI و تنها به عنوان یکی از بخش‌های جنبی این همایش برگزار می‌شد و در حالی‌که متاسفانه مهندسان و پژوهشگران ایرانی چندان توجهی به اصل موضوع که خود کنفرانس و مقالات آن بود نشان نمی‌دادند، به لطف تبلیغات رسانه ملی، مسابقات بتن برای ما اهمیتی خاص یافته بود. گو این‌که سرانجام با افشای تقلب تیم دانشگاه خواجه نصیر در رقابت‌های سال‌های بعد، این عناوین نیز به یک رسوایی تبدیل شدند.
البته این نکته را نیز باید گفت که برای دانشجویان ایرانی شرکت‌کننده در این مسابقات، غیر از ثواب اخروی و هیجان رقابت، عوامل محرک دیگری نیز وجود داشتند! مهم‌ترین آنها معافیت از خدمت سربازی و همچنین بورسیه شدن در دانشگاه‌های رده اول جهان بود که در طول سال‌های بعد با کمرنگ شدن این موارد و نیز کم شدن علاقه رسانه‌ها به این رویداد‌ها (به دلیل از دست رفتن تازگی‌شان)، و همچنین کاهش اعتبار مسابقات جهانی در آن سال‌ها، این موج آرام‌آرام در دانشگاه‌ها فروکش کرد.
کاهش اعتبار مسابقات جهانی به دلیل لوث شدن اهداف اصلی مسابقات در سطح جهانی بود که در آنها تیم‌هایی از دانشگاه‌های نه چندان معتبر کشورهای در حال توسعه، هدف را تنها کسب مقام در رقابت‌ها، آن هم به هر قیمت و حتی با استفاده از تقلب قرار داده و روح اصلی این رویداد‌ها را از یاد برده بودند.
هدف واقعی برگزاری رقابت‌های دانشجویی، نشان دادن پیشرفت‌های فناوری و برتری علمی یک کشور نیست، چرا که اگر چنین هدفی مد نظر باشد نه تنها کشورهای در حال توسعه، که حتی نیمی از کشورهای توسعه یافته نیز از رقابت خارج خواهند شد. هدف این رقابت‌ها آموزش کار تیمی، خلاقیت و ابتکار با هزینه کم و در حد مقدورات دانشجویانی است که عموماً سال دوم و سوم تحصیل خود را می‌گذرانند. همچنین به اشتراک گذاشتن ایده‌های نو در بین شرکت‌کنندگان و سعی و تلاش برای مقابله با چالش‌های پیش رو در فعالیت‌های مهندسی است.
در حضور این گونه رقابت‌ها، دانشجویان رشته‌هایی مانند برق، کامپیوتر و مکانیک که به روباتیک علاقه‌مند باشند، می‌توانند مدل کوچکی از کار تیمی و فعالیت مهندسی را تجربه کنند. البته برای سایر رشته‌های مهندسی نیز رویدادهای مشابهی وجود دارد، مانند مسابقات سازه‌های ماکارونی که در آن، دانشجویان رشته عمران باید بتوانند با استفاده از رشته‌های ماکارونی سازه‌هایی مقاوم طراحی کنند و بسازند.
از این رو برگزاری رقابت‌هایی مانند مسابقات روباتیک دانشگاه آزاد اسلامی، البته اگر دور از توجه ویژه تلویزیون و رسانه‌های جمعی دیگر نگاه داشته شود تا به آفت مسابقات قبلی دچار نشود، فرصتی مناسب را در اختیار دانشجویان و به‌خصوص دانشجویان دانشگاه آزاد قرار می‌دهد تا از شانس‌هایی بهره ببرند که تا پیش از این، یا به کل وجود نداشتند و یا اگر هم موجود بودند، تنها در دسترس دانشجویان دانشگاه‌های برتر کشور بود.
این درست است که دستگاه‌های ابداعی شرکت‌کنندگان در این مسابقات به هیچ وجه کاربردی نیست (دست کم در آینده نزدیک) ولی سرمایه‌گذاری روی چنین مسابقاتی می‌تواند نسل جدیدی از مهندسان دارای ایده‌های نو و ابتکارهای جالب را تربیت کند. با این وصف است که می‌توان از کنار اشکالاتی چون استقبال نکردن تیم‌های خارجی شرکت‌کننده در رقابت‌ها و عدم حضور تیم‌هایی از دانشگاه‌های معتبر بین‌المللی نیز در این رقابت‌ها گذشت و آن را به حساب جوان بودن این رقابت‌ها گذاشت.
نظر شما