بهنوش خرم‌روز: به نظر می‌رسد در دنیای علم، سال جدید میلادی، یعنی سال 2010، سال ایران باشد. بر اساس گزارشی که نیوساینتیست منتشر کرده، رشد علم در کشور ایران، 11 برابر سریع‌تر از میانگین جهانی است، یعنی سریع‌تر از هر کشور دیگری در دنیا. بررسی لیست مقالات علمی منتشر شده در پایگاه داده‌های مقالات آی.اس.آی نشان می‌دهد که رشد کشورهای خاورمیانه خصوصا ترکیه و ایران چهار برابر سریع‌تر از میانگین رشد جهانی است.
به گزارش نیوساینتیست، در سال 1980/ 1358، یک شرکت تحلیل داده‌ها در مونترال کانادا به نام ساینس متریکس، گزارش دقیقی در مورد تغییر جغرافیای مکان خلق دانش منتشر کرد. در این گزارش آمده بود: «قاره آسیا حتی بیشتر از آن‌چه پیش از این تصور می‌کردیم در حال رشد است. در حالی که قاره اروپا بر خلاف توقعی که داشتیم، موقعیت خود را همان جا که بود حفظ کرده، اما رشد خاورمیانه قابل توجه است.»
تعداد مقالات علمی جهان به طور پیوسته در حال افزایش است و از 450،000 مقاله در سال 1980/ 1358 به 1،500،000 مقاله در سال 2009/ 1388 رسیده است. در سال گذشته آسیا در مجموع توانست با تعداد مقالات بیشتر، از آمریکای جنوبی پیشی بگیرد.
هسته‌ای، هسته‌ای، هسته‌ای
نویسنده مقاله تحلیلی ساینس متریکس، ارشامبوت، عنوان کرده که مقالات ایران بیشتر بر این موضوعات متمرکز است: شیمی معدنی و هسته‌ای، فیزیک ذرات و هسته‌ای و مهندسی هسته‌ای. سرعت رشد مقالات منتشر شده ایرانی در حوزه مهندسی هسته‌ای 250 بار بیشتر از میانگین جهانی است. به علاوه مطالعات پزشکی و کشاورزی هم در این کشور در حال افزایش هستند.
همچنین این شرکت در گزارش خود پیش‌بینی کرده است که امسال، کشور چین پا به پای آمریکا و همتراز با آن در رشته‌های علوم طبیعی و مهندسی مقالات علمی منتشر خواهد کرد. اگر رشد مقالات علمی به همین صورت ادامه یابد، این کشور تا سال 2015/ 1394 در تمام شاخه‌های علمی همتراز با آمریکا خواهد شد، البته احتمالا تا سال 2030/ 1409 مقالات مربوط به حوزه‌های علوم زندگی و علوم اجتماعی در آمریکا بیشتر خواهد بود.
رشد چین در دنیای علم شناخته شده است و پیش از این هم شاید می‌دانستیم که چین به سرعت در حال رشد است، اما شاید نه به اندازه‌ای که ساینس متریکس کشف کرده است: بیش از پنج برابر سریع‌تر از آمریکا.
جایگاه سایر کشورها
در این بین، به نظر می‌رسد که اروپا به همکاری روی آورده است. در حالی که صعود علمی آسیا در مقابل سیر نزولی آمریکا قرار گرفته است، اروپا به شدت در حال سرمایه‌گذاری در همکاری‌های علمی میان‌مرزی است و بدین ترتیب توانسته جایگاه خود را حفظ نماید و یک سوم مقالات دنیای علم را به خود اختصاص دهد، این یعنی بیشترین سهمی که یک منطقه در دنیای علم از آن خود ساخته است. این در حالی است که سهم آسیا 29 درصد و سهم آمریکای شمالی 28 درصد است.
در مورد سایر کشورها، خروجی علمی شوروی سابق بعد از فروپاشی، به شدت افت کرد و تازه از سال 2006/ 1385 دوباره شروع به رشد کرده است. آمریکای لاتین و جزایر کاریب با یکدیگر بیشتر از هر منطقه‌ای رشد علمی دارند، اما سهم آن‌ها در دنیای علم هنوز هم بسیار اندک است. در واقع طی سی سال گذشته، رشد علمی قاره‌های اقیانوسیه، اروپا و آفریقا ثابت بوده است. تنها، رشد آمریکای شمالی در مقایسه با سایر کشورهای جهان به طور قابل توجهی کند بوده است.
ارشامبوت البته بر این موضوع نیز تاکید می‌کند که تعداد مقالات علمی نمی‌تواند مقیاس خوبی برای سنجش کیفیت باشد. به گفته وی، یکی از شاخص‌های کیفیت، تعداد مواردی است که به یک مقاله ارجاع داده می‌شود و مقالات آسیایی در این مقیاس در رتبه بسیار پایینی قرار می‌گیرند. در حقیقت در مقالات علمی دنیا چندان به مقالات آسیایی ارجاع داده نمی‌شود.
با این حال، نمی‌توان رشد و جهش آسیا در دنیای علم را ندیده گرفت. حتی ارشامبوت احساس می‌کند که نادیده گرفتن آن خطرناک خواهد بود. وی توضیح می‌دهد: «در دهه 1960/ 1330 که اتومبیل‌های ژاپنی وارد آمریکا شدند، تولیدکننده‌های آمریکایی با تکیه بر کیفیت کار خود، رشد ژاپنی‌ها در این صنعت را نادیده گرفتند و به آن توجهی نکردند. اما بعد از آن ناچار شدند سهم بزرگی از بازار را به ژاپنی‌ها واگذار کنند.»
به اعتقاد وی، نکته‌ای که باید در حال حاضر مورد توجه قرار بگیرد، این است که آسیا دارد به سرعت در دنیای علم پیشگام می‌شود و آمریکای شمالی را در این مسیر پشت سر می‌گذارد.
نظر شما