بسیاری از دانشمندان می‌خواهند، شاهد نمایش برنامه‌های علمی و فناوری بیشتری در رسانه‌های گروهی باشند، اما ما دانشمندان زندگی را برای خودمان و دیگران سخت می‌کنیم، آن‌هم با انتقادهای دائمی از تلاش‌های یکدیگر یا با متهم کردن روزنامه‌نگاران و فیلم‌سازان؛ آن هم به این دلیل که فکر می‌کنیم آنها علم را آن‌گونه که مورد تأیید ما هست، به تصویر نکشیده‌اند. با این‌که مناظره‌های سالم می‌توانند ارتباطات علمی را بهبود بخشند، اما من فکر می‌کنم همه ما می‌توانیم اندکی سکوت کنیم و بیشتر از این به انتقادهای تند و غیرمنصفانه علیه یکدیگر ادامه ندهیم. این سکوت و احترام به دیگران شامل خود من‌هم می‌شود.
از میان نقدهای غیرمنصفانه می‌توانم به انتقادهایی که از سردبیر سری علمی Horizon از برنامه‌های علمی شبکه بی‌بی‌سی می‌شود، اشاره کنم. او دائما به دلیل ساده و قابل فهم کردن مسائل علمی، با هدف جذب مردمی که علاقه چندانی به تماشای برنامه‌های علمی ندارند، از سوی دانشمندان خشمگین زیر رگبار انتقاد قرار می‌گیرد. در حالی‌که من فکر می‌کنم ما باید از او برای جذب مخاطبان تازه سپاس‌گزار باشیم.
یا مورد مشابه آن، انتقادهای شدیدی است که به تازگی از نشریه نیوساینتیست به دلیل نوشته روی جلد آن یعنی « داروین اشتباه کرده بود» شده است. مقاله‌ای که با این عنوان چاپ شده، به شرح تازه‌های علمی‌ای می‌پردازد که نشان می‌دهند «نظریه تکامل» نیاز به اصلاح دارد. به نظرم این فقط ترفندی ساده برای ترغیب مخالفان «نظریه تکامل» به خرید این نشریه بوده است. فروش این شماره از نیوساینتیست مطمئنا بالا رفته است. اما آیا مردم بیشتری که این شماره را خریدند، مقاله نوشته‌شده را هم خواندند یا برعکس، مردم بیشتری به این موضوع پی بردند که دانشمندان اساسا با داروین و نظریه تکامل او موافق هستند؟
همان‌طور که عده‌ای می‌خواهند، نقش پلیس اندیشه را بازی کنند و تمام کسانی را که برای ایجاد رابطه میان علم و مردم عامه تلاش می‌کنند؛ خواه با ساده‌تر کردن فهم آن یا خواه با بیش از اندازه در دسترس قرار دادنش برای همگان، مورد انتقاد شدید قرار می‌دهند، کسانی هم هستند که دانشمندان را به بهانه نخبه‌سالاری‌شان شماتت می‌کنند.
این را که در هر دو مورد زیاده‌روی کرده‌ام، می‌پذیرم. من به دانشمندان و روزنامه‌نگارانی که نتایج ابتدایی آزمایش‌ها را به گونه‌ای مطرح می‌کنند که انگار در مورد آنها به یقین رسیده‌اند، طعنه می‌زنم و آنها را سرزنش می‌کنم. برخورد پر غرور دانشمندانی که به شیوه‌ها و افکار دیگران اهمیت نمی‌دهند، ناراحتم می‌کند و آنهایی که نگرانی عمومی را نسبت به نتایج تحقیقاتشان جدی نمی‌گیرند، مرا خشمگین‌تر می‌کنند.
اما آیا انتقادها می‌توانند سازنده هم باشند؟
در بعضی موارد، مانند زمانی که علم از روی بی‌مبالاتی تکه‌تکه شده یا به طور عمدی مورد تحریف قرار گرفته است، به نظرم باید از آن انتقاد شود. اما در اغلب موارد برنامه‌سازان رسانه‌ای به علم بسیار علاقه‌مند و حساسند و نهایت تلاششان را می‌کنند که ارتباطی روشن و در خور فهم مخاطب از مطالب علمی با او برقرار کنند. ما با انتقادهای مغرضانه‌مان، هم جریان آگاهی‌های عمومی را به خطر می‌اندازیم و هم نسل جدیدی از برنامه‌سازان و نویسندگان علمی را نا امید و سرخورده می‌کنیم.
من از اطلاع‌رسانی علمی به هر قیمتی صحبت نمی‌کنم. قسمت عمده تحقیقات من به آشتی دادن عامه مردم با علم مرتبط می‌شود. ما در اینجا با گروه‌های متفاوتی از شخصیت‌ها، برداشت‌ها و روش‌های متفاوت ارتباطی روبرو هستیم. این گوناگونی می‌تواند طیف وسیعی از افراد جامعه را مخاطب ما قرار دهد. مردم از آن‌چه ما بتوانیم فکر کنیم، آگاه‌تر و فهمیده‌ترند و خوشبختانه همه انسان‌ها، که دانشمندان هم شامل می‌شود، علایق و خواسته‌های گوناگونی دارند.
اگر شما هم‌چنان با چگونگی ارتباط با دیگران مشکل دارید، چرا زمان کمتری را صرف سرزنش کردن دیگران و انتقاد از آنها نمی‌کنید تا فرصت ارتباط از راه‌های مورد علاقه‌تان را بیابید ؟ به عنوان مثال، داشتن یک وبلاگ از همیشه آسان‌تر شده است. شاید هم راه‌های عملی‌تری را ترجیح می‌دهید؛ که در این صورت می‌توانید در رقابت‌های انجمن علوم، فناوری و هنر ملی (NESTA) انگلستان یا قاره اروپا شرکت کنید. یا این‌که به‌نوبت به سراغ نزدیک‌ترین مرکز علمی، فستیوال علمی یا رسانه‌های محلی بروید. یقین دارم آنها از پیشنهاد کمک شما استقبال خواهند کرد.
کتی سایکس، استاد علوم و جامعه در دانشگاه بریستول انگلستان و از مدیران فستیوال علمی تایمز چنتلهام است.
نیوساینتیست، 25 آوریل- ترجمه: محبوبه عمیدی
نظر شما