فرمولی برای پیش‌بینی ناآرامی‌های اجتماعی ؟!

محمود حاج‌زمان: یانیر باریام، تئوریسین پیچیدگی، و بنیان‌گذار و رئیس موسسه سیستم‌های پیچیده نیوانگلند است. موسسه وی یک سازمان مستقل در ماساچوست است که به نوعی ناآرامی‌های اخیر کشورهای عربی را پیش‌بینی کرده بود. با هم مصاحبه سایت نیوساینتیست را با وی می‌خوانیم.

شما ارتباطی بین بورس‌بازان و ناآرامی‌های اجتماعی کشف کرده‌اید. چطور به این کشف رسیدید؟
ما کار خود را با تحلیل بحران‌ اقتصادی اخیر آغاز کردیم. سقوط قیمت در بازار مسکن آمریکا در سال 2007 / 1386، با سقوط بازار سهام دنبال شد. سپس یک افزایش گیج‌کننده در قیمت کالاهایی مانند گندم و فلزات به وجود آمد. اما دلیل آن چه بود؟ سرمایه موجود در بازارهای رهنی به بازارهای کالا سرازیر شد. وقتی شما حجم بالایی از پول را در یک بازار کوچک بریزید، با پیک‌های قیمتی مواجه می‌شوید. این مساله ربطی به عرضه و تقاضا ندارد، تنها دلیل آن بورس‌بازی است. زمانی که قیمت مواد غذایی بالا می‌رود، بروز شورش در بخش اعظم کشورهای در حال توسعه امر عجیبی نخواهد بود.

اما آیا تنها بورس‌بازان بودند که باعث افزایش قیمت مواد غذایی شدند؟
عامل دیگری هم وجود دارد: تبدیل غلات به اتانول در ایالات متحده. هم اکنون 40 درصد از غله ایالات متحده به اتانول تبدیل می‌شود. این میزان غله، معادل 15 درصد کل تولید جهانی است؛ تولیدی که در طی 10 سال گذشته بسیار ناچیز بوده و این مساله شوک عظیمی را به سیستم کشاورزی وارد کرده است.
وقتی شما نمودار قیمت مواد غذایی را در 10 سال اخیر رسم می‌کنید، پیک‌های تندی را مشاهده می‌کنید که روی یک روند افزایشی قرار گرفته‌اند. این پیک‌ها در اثر بورس‌بازی هستند، و روند افزایشی قیمت ناشی از تبدیل غلات به اتانول است.

آیا این مساله به شما اجازه می‌دهد که پیک دیگری را در قیمت مواد غذایی و احتمال ناآرامی را پیش‌بینی کنید؟
در سال 2010 / 1389، ما افزایش قیمت مواد غذایی، ناآرامی‌های اجتماعی و ناپایداری‌های سیاسی را پیش‌بینی کردیم، و این مساله را در ماه دسامبر / آذرماه به سازمان ملل گزارش دادیم. پنج روز بعد از گزارش ما، محمد بوعزیزی خودش را در تونس آتش زد و ماشه ناآرامی‌های اجتماعی اخیر منطقه را کشید.

افزایش قیمت مواد غذایی چطور باعث گسترش ناآرامی می‌شود؟
پدیده‌های مختلفی دخالت دارند، اما افزایش قیمت مواد غذایی مانند نیروی وارد به یک سیستم عمل می‌کند و تمایل به بی‌نظمی را افزایش می‌دهد. از بسیاری جهات، شما می‌توانید آن را به مرحله انتقالی تبدیل مایع به گاز تشبیه کنید: تغییری شدید که تنها با افزایش اندکی در دما رخ می‌دهد. زمانی‌که نیروی افزایش قیمت مواد غذایی زیاد می‌شود، ما در خطر انتقال گسترده به بی‌نظمی قرار داریم. شروع بی‌نظمی تنها به یک جرقه نیاز دارد، مانند شلیک یک تیر یا دادن یک قربانی.

در ادامه چه اتفاقی رخ خواهد داد؟
در حال حاضر، قیمت مواد غذایی اندکی بالاتر از آستانه‌ای قرار دارد که ما برای گسترش آشوب‌ها کشف کرده بودیم. اما انتظار داریم که احتمالا طی چند ماه آینده، قیمت‌ها مجددا کاهش یابد. پس از آن، روند ذاتی افزایش قیمت‌ها به نگرانی اصلی تبدیل خواهد شد، چرا که ما فکر می‌کنیم طی دو سال آینده قیمت‌ها مجددا از آستانه تحمل فراتر بروند.

برای جلوگیری از این تعدیل قیمت‌ها چه کاری می‌توان انجام داد؟
شدت مشکلات به هوشمندی و مسولیت‌پذیری ما بستگی خواهد داشت. سرمایه‌گذاران می‌توانند با پرهیز از سرمایه‌گذاری در بازارهای کالا به قصد سودآوری به کنترل مشکل کمک کنند. تبدیل غلات به اتانول اندکی پیچیده‌تر خواهد بود: ما مجبور نیستیم که نرخ تبدیل را به صفر کاهش دهیم، اما این میزان باید کاهش پیدا کند.

آیا شما نسبت به آینده خوش‌بین هستید؟
من امیدوارم که مردم متوجه خطرات و واکنش‌های این مساله باشند. چیزی که من را خیلی ناراحت می‌کند، رنج‌ها و زیان‌هایی است که در یک فاصله کوتاه رخ می‌دهد. احتمال وقوع خسارات شدید حتی در یک بازه کوتاه، به هیچ وجه دور از انتظار نخواد بود.

53275