باغ ایرانی نتیجه تلاش انسانی در ایجاد محیطی مساعد با عناصر طبیعی در گستره طبیعت است. عناصر طبیعی براساس داده‌ها و شاخص‌های بی‌شمار ذاتی و پنهان خود به وجود می‌آید. مشارکت عناصر در ترکیب و ایجاد محیط مساعد، هرچند مشروط عوامل مشخص به خود، در کل اتفاقی است؛ یعنی رویدادی است بدون قصد انسانی که بدون نظم معینی رخ کرده است.
تکرار اتفاق‌ها طبیعت را شکل می‌دهد اما انسان در شکل دادن به محیط مساعد اتفاق را به خواست تبدیل می‌کند. خواست پدیده‌ای است تاریخی؛ بنابراین متغیر و هدفمند است. خواست به مثابه اداره آگاه با هدف دگرگون کردن محیط نامساعد در ایجاد باغ متکی به قدرت و تصمیم، مهارت، دانش و پاکی روان سازندگانش، به طور هدفمند، تابع وضعیت طبیعی، عمل می‌کند.
طبیعت با تمام قدرت و توانایی‌اش تمام شرایط ضروری هستی را آماده کرده و در آن شرایط ضروری عوامل قاطع در فرآیند ظهور پدیده‌ها و همچنین شکل‌یابی زندگی و محیط‌زیست در کار است. بنابراین، باغ ایرانی به مثابه بازتولید طبیعت نیست اما عوامل قاطع واقعیت‌های ناپیدای طبیعت را به کار میگیرد و نظم لازم را در طبیعت بدون نظم به وجود می‌آورد.
فضای باغ توأمانی از شکل عینی و شکل حسی است؛ باغ در شکل عینی به طور کالبدی قابل مشاهده یا قابل تأکید است و در شکل حسی از فرآیند ابتدایی تأثیر مستقیم شیء‌های متعلق به واقعیت روی اندام‌های حسی انسان وارد فرآیند مرکب ادراکی شده و در حوزه عمل شناختی- دانشی شکل عینی و شکل حسی به وحدت می‌رسد و کنش متقابل آنها بر مبنای عمل اجتماعی- تاریخی انسان کشف مفاهیم ناشناخته و حالت‌های ابهام‌دهنده فضای باغ را میسر می‌سازد.
در باغ ایرانی نهایت مادی به بی‌نهایت معنوی ارتقا پیدا می‌کند و از میان نمودها و وجودهای متنوع و بی‌پایان طبیعت، به مثابه واقعیت عینی خارج از شعور و مستقل از آن عناصری چون آب، خاک، گیاه، نور و حتی جریان هوا (باد) در ایجاد باغ به کار می‌آیند. باغ تا آنجا که ممکن است ساده و روشن شکل میگیرد و ابهامی مادی در رابطه انسان و فضا باقی نمی‌گذارد.
برای ترتیب دادن و ایجاد فضای باغ ایرانی، برای داشتن روشنی (وضوح) ریاضی به کار گرفته می‌شود و زیرساختار هندسی فراگیری در ترکیب‌بندی باغ اساس قرار میگیرد. باغ ایرانی با حصاری در شکل مستطیل محصور می‌گردد، با محورهای عمود بر هم و موازی با اضلاع حصار تقسیم می‌شود و در شکل‌یابی نظام استقرار (سازمان فضایی) باغ زمینه هندسی مربوط به دیگر نظام‌ها، از جمله نظام آبیاری، نظام کاشت، نظام معماری و نظام منظری فراهم می‌گردد.
در نظام استقرار باغ ایرانی دو محور اصلی عمود بر هم آن را به چهار قسمت اصلی تقسیم می‌کند. تقسیم بر چهار شدن دارای بار تاریخی طویلی است و شکل بارز خود را در اشاره آب از باغ عدن خارج می‌شود و به سمت چهار گوشه جهان جاری می‌گردد از روز ازل نشان می‌دهد. باوری نیز بر آن است که زمانی که چهار محور اصلی، چهار نهر آب اصلی، چهار ردیف درختان سایه‌گستر اصلی و چهارراه اصلی مکانی را به چهار قسمت تقسیم می‌کند، واژه چهارباغ به میان می‌آید. محور اصلی در میان باغ سراسر طول را می‌پیماید و جایگاه ورودی، کوشک و خانه مسکونی را به طور عمده معین می‌کند. نهرها، حوض‌ها، باغچه‌ها و پیاده‌راه‌های اصلی نیز در طول محور اصلی قرار میگیرد.
در دو طرف محور اصلی کرت‌های میوه تا دیوار جانبی حصار ادامه دارد. دیگر ابنیه موردنیاز باغ برای مخدوش نکردن فضای باغ در بخش خارجی حصار قرار میگیرد. نظام آبیاری در تشدید نظام استقرار باغ را یاری می‌کند. آب در شکل مادی و در شکل مظهری خود، برای باغ، روح و روان می‌آفریند.
نظام گیاهی نظام منظری توأم با نظام استقرار و نظام آبیاری شکل باغ را در طبیعت به برداشت عینی تعریف می‌کند. حس نظم، تقارن، ضرب، هماهنگی از نظام استقرار؛ حس طراوت، تلألؤ، روانی، پاکیزگی از نظام آبیاری؛ حس سایه روشن، نسیم، خنکی و رنگ‌آمیزی از نظام کاشت القا می‌شود و تمامی اینها در فرآیند استنباط ذهنیات از عینیات قرار میگیرد و زمینه درک و فهم باغ ایرانی فراهم می‌شود. بدین صورت است که باغ فضای آرامش و آسایش و محل غور و اندیشه تعریف می‌شود.
گزیدهای از صحبتهای میرفندرسکی در مصاحبه با روزنامهها
نظر شما