از محیطهای آزمایشگاهی چه خاطرهای در ذهن دارید؟ فضایی سرد، بی‌روح و شاید کمیخشن؟ به نظر شما اگر این ساختمانها از نظر معماری زیباتر ساخته شوند، کمکی به علم خواهد کرد یا تنها تلف کردن وقت و پول است؟
بگذارید سوال را به شکل دیگری مطرح کنیم. آیا هنرهای بصری میتوانند باعث برانگیختن خلاقیت در آزمایشگاههای علمی شوند؟ شاید ساختمان جدید زیست‌شیمی در دانشگاه آکسفورد بتواند پاسخی برای این پرسش داشته باشد.
مارتین کمپ، تاریخ‌شناس هنری، در گزارشی که یک دهه پیش منتشر شد، با تاسف گفت: «آزمایشگاه، گونهای مهم در میان ساختمانهاست که ما تا به حال از آن توقع کمی داشتهایم». اما آزمایشگاه جدید زیست‌شیمی که آذرماه گذشته در دانشگاه آکسفورد انگلستان گشوده شد، این گفته کمپ را که این ساختمانها زیبایی و کارایی لازم را ندارند، رد میکند.
طراحی بدیع این ساختمان که توسط معماران لندنی، هاکینز و براون، انجام شده، اطمینان می‌دهد که همه سیصد محققی که در آنجا مشغول کارند، تا آن‌جایی که امکان دارد با هم در ارتباط باشند. طرح سنتی آزمایشگاه اینجا به‌صورت معکوس پیاده شده است: آزمایشگاه‌ها در محوطه بیرونی قرار دارند، و با دیوارهای شفاف شیشهای از بخش گزارشنویسی جدا شدهاند که به یک دهلیز پنج طبقه وسیع باز میشود. همه چیز قابل رویت است. پلکان باز که از چوب ساخته شده و به محیط گرما میبخشد. تا آن سوی دهلیز با زاویههای عجیب مزین شده و هر طبقه، دارای مجموعهای از مبلهای چرمی نرم و راحت و میزهای قهوه‌ای است که به شما این احساس را تداعی میکند که به هتلی گرانقیمت و سطح بالا وارد شدهاید.
آن‌چه این آزمایشگاه را از دیگر آزمایشگاها و ساختمان‌های علمی متمایز میسازد، اندازه و زمانی است که هنرمندان بصری از آغاز پروژه با آن درگیر بودند. هفت اثر از چهار هنرمند معاصر در مقیاسی بزرگ برای بنا مورد بررسی قرار گرفته بود. کل مبلغ اختصاص داده شده به این بنا، 49 میلیون پوند (71 میلیون دلار) بود که حدود 750هزار پوند آن (بیش از یک میلیون دلار) برای بخش هنری صرف شد.
برای کسانی که گلایه میکنند که این مقدار میتوانست در راه علم و در جاهای بهتر و مفیدتر صرف شود، جاناتان هادکین، استاد علم ژنتیک و از هماهنگ‌کنندگان بخش هنری پروژه، پاسخ می‌دهد که بودجه تخصیص یافته به جنبههای هنری ساختمان را بنیاد کالوسته گالبنکیان، سرمایه‌گذاری اشتغال عمومی وِلکام تراست در انگلستان و شورای هنرهای انگلستان تامین کرده است. هادکین میگوید: «بخشی از هدف ما، انسانی کردن تصویر علم برای عموم است.»
هر چهار هنرمند، کار خود را بعد از گذراندن مدت زمانی با محققان در آزمایشگاههایشان شروع کردند. تمام نمای L شکل اطراف درب ورودی، نمایشگاه شیشهای جانوران نیکی هرتز را نمایش می‌دهد. فرمهای چندگانه او که شبیه خود زندگی است، بر گرفته از آزمایش مرکب رورسچاچ است. صفحات چاپ شده بر روی قطعات شیشهای، سوالاتی از این قبیل را برمیانگیزد که ما چگونه دنیای اطرافمان را میبینیم و آن را سازمان‌دهی میکنیم.
پیتر فریزر، عکاس در زمینه هنرهای تجسمی، از تلفیق طرحهای ساختمان‌های مشابه قدیمیکه تخریب شده بودند و هم‌چنین ساختمان‌های نو استفاده کرد. هادکین میگوید: «او روند تغییرات فیزیکی را ثبت میکرد و آن‌چه را میان این تغییرات بود، نگه میداشت. این همان کاری است که ما به عنوان دانشمند انجام میدهیم.»
تیم هد، هنرمند حوزه دیجیتال نیز وجوه مشترکی را در بخش محاسبات زیست‌شیمی و ساختمان بیوانفورماتیک مارک سنسوم پیدا کرد. سنسوم میگوید: «هدف این اقامت‌گاه پزشکی به نمایش گذاشتن علم نبود؛ ولی اگر شما درجه بالاتری از سواد بصری داشته باشید، به دو صورت آن را انعکاس میدهید. اول، روشی است که اشیا را به نمایش میگذارید؛ و دوم، به گونهای که فکر شما نسبت به آنها محدود میشود.»
در دهلیز میانی ساختمان، انی کترل هنرمند، بیش از 500 پرنده را در قالبهای صمغی معلق آویزان کرده است. نظر او در مورد موفقیت همکاری علم و هنر این است که هر دو طرف در رابطه با حرفه‌ای بودن سوی دیگر، احترام قائل است و یک «حس اعتماد دوست‌داشتنی» از کارکردن با سنسوم و هادکین به او دست داده است. قطعه او الهام گرفته از دانستههایی است که از کار هادکین بر روی ژنتیک کرمها به دست آورده و فهمیدن اینکه «شما می‌توانید در هر چیز خالی از لطف هم یک جزئیات خارق‌العاده‌ای پیدا کنید.»
هدف نخستین پروژه هنری، خلق کردن یک محیط فیزیکی حیرت‌آور و جذاب برای تحقیق و پژوهش است. سنسوم میگوید: «آدمهای بالارتبه در دانشگاه دریافتهاند که اگر بخواهند بهترین آدمها را در دنیا استخدام کنند، با بردن آنها به داخل ساختمانی تیره و تاریک موفق نخواهند شد.»
زمان، مشخص خواهد کرد که آیا پول خرج کردن برای هنر میتواند جهشی در اکتشافات پویاتر علم ایجاد کند یا نه. به هرحال محیطی که بتواند فکر دانشمندان را باز کند و به آنها آرامش بیشتری بدهد، نباید ضرری داشته باشد. برای تماشای نمای کاملی از این آزمایشگاه می‌توانید اینجا را کلیک کنید.
نیچر، شماره 7229- ترجمه: آزاده پارساپور
نظر شما