علیرضا میرعلی نقی: به استاد داریوش طلایی تلفن می‌کنم تا درباره خبر رونمایی از آلبوم مفصل ردیف آوازی موسیقی ایران سؤال کنم. تلفن جواب نمی‌دهد بعد از مراسم رونمایی است که موفق به تماس با استاد می‌شوم. خسته‌تر از آن است که جواب مفصل بدهد. با اینکه اهل توضیح است و از مطلبی، سرسری نمی‌گذرد فقط می‌گوید: خدا را شکر که کار تمام شد و این آلبوم باقی مانده از این خوشحالم که روان پاک دوست هنرمندم رضوی سروستانی از همه ما راضی باشد. انتشار این ردیف، آرزوی او بود.
ولی تلفن مؤسسه فرهنگی هنری مشکات، سریع‌تر جواب می‌دهد. ناشر، اطلاع می‌دهد که توزیع این آلبوم مدتی کوتاه معطلی دارد ولی به شرط امانت، حاضر است که یک دوره از آن را در اختیار نویسنده این یادداشت قرار دهد. ظاهراً هنوز جلد مخملی نفیس آن از صحافی درنیامده است. آلبوم شامل سیزده حلقه سی‌دی است و به نظر می‌رسد پرحجم‌ترین ردیف کلاسیک موجود (حداقل در زمینه آوازی) بین روایت‌های معتبر باشد. دوستان از طریق سایت باخبر شده‌اند و انتشار آن را یعنی توزیع آن را سؤال می‌کنند. هنوز ردیف‌ها به طاق نسیان سپرده نشده‌اند. هنوز ارزش روایت‌های معتبر به جای خود محفوظ است و هنرشناسانی به دنبال متون اصیل و قابل اعتماد هستند، هنوز هم ردیف‌ها مهم‌ترین پشتوانه موسیقی ملی ما هستند.
1 تابستان1380 است و همراه دوستم سیدمحسن شهرتی در کنار استاد داریوش طلایی نشسته‌ایم دو سال از مرگ رضوی سروستانی گذشته و اندوه، آمیخته با تأسف است که در گفتارها موج می‌زند. از اینکه استاد آواز، از دنیا رفت واین ردیف را انتشار یافته ندید. نوازنده همراه و دوست 30 ساله رضوی به تلخی سرتکان می‌دهد و می‌گوید: رضوی این ردیف را با اعتقاد خواند و با عشق ضبط کرد. او برای ضبط این روایت شایسته‌ترین بود.
و اکنون در روزهای پایانی اردیبهشت 1388، همان اندوه را در صدای استاد داریوش طلایی با آنچه با صراحت می‌شنویم، سخنی که خیلی‌ها را خوش نمی‌آید، اما حقیقت است؛ خواندن ردیف کار هر خواننده‌ای نیست ولو اینکه استاد باشند ، یا شهره آفاق و یا دارای محبوبیت بین صدها هزاران نفر. ردیف خوانی از جنس بداهه‌خوانی نیست ردیف‌خوانی از کسی برمی‌آید که یک عمر همین کار را با اعتقاد و آگاهی انجام داده باشد، دوستم رضوی این خصوصیات را داشت. خیلی از خوانندگان استاد آرزو دارند ردیف ضبط کنند و به یادگار بگذارند اما عملاً نمی‌توانند یا به ارائه مطلب به طور مو به مو، مسلط نیستند و یا بعضی مطالب را اصلاً نمی‌دانند و یا اینکه مجموع شرایط این کار را ندارند. شب‌هنگام در گفت‌وگوی تلفنی با شور و حرارت اضافه می‌کند خیلی از خواننده‌های قدیم با همه مهارت و هزینه‌شان معلومات محدودی داشتند.
استاد قوامی می گفت که عارف قزوینی جز به افشاری و ابوعطا به آواز دیگری تسلط نداشت و من از استاد تاج اصفهانی نام می برم که هنوز اثر در چهارگاه از ایشان نشنیده‌ام و یا اکثریت خوانندگان که نخواسته یا نتوانسته‌اند دستگاه راست پنج‌گاه را درست و کامل بخوانند. استاد طلایی اضافه می‌کنند: روزی که به اتفاق رضوی دستگاه راست پنج‌گاه را ضبط کردیم، داشت از خوشحالی بال درمی‌آورد. مثل آدمی که به یک آرزوی دور و دراز رسیده باشد و به یاد می‌آورد در سال های 1350-1349 که تازه در مرکز حفظ اشاعه با رضوی دوست و همکار شده بودیم، اندیشه و آرزوهایمان این بود که میراث موسیقی ملی‌مان را که بسی باارزش و نفیس بود و در شرایط اجتماعی آن سال‌ها داشت از بین می‌رفت امانت‌دارانه نگه داریم و نگذاریم از بین برود.
بعد از چند سالی که مرکز عملاً از هم پاشید و هر کدام از ما به گوشه‌ای از ایران و جهان رفتیم، رضوی در شیراز با مشکلات زندگی ساخت و این امانت را هم با تدریس و تکرار حفظ کرد تا اینکه دست روزگار دوباره ما را کنار هم قرار داد. آرمان‌های عهد جوانی زنده شد و همه نیرویمان را صرف کردیم که این امانت را به بهترین شکلی که می‌توانستیم عرضه کنیم. رضوی از جان‌مایه می‌گذاشت. شاید بیش از بیست بار گوشه حصار در چهارگاه را خواند تا یکی از آنها به دلش خوش آمد. مجموعه این ضبط‌ها هم‌‌اکنون وجود دارد و شاهد تلاش‌های ما و عشق رضوی به ضبط این گوشه ها در بهترین شکل است.
2 استاد داریوش طلایی، در مورد خود سکوت می‌کند و با طفره رفتن مدام، هر راهی برای بازگویی نقش خود در شکل‌گیری این مجموعه را می‌بندد. تلخی‌های این چند سال اخیر، او را در این زمینه که از خود بگوید، محتاط کرده است. با این‌حال یادداشت‌های من از سال 1380 به کمک می‌آیند؛ داریوش طلایی، طراح اصلی و سرپرست هنری و حتی فنی این مجموعه است و جای انکار ندارد. طی ساعت‌ها کار، او این همه ساعت نوارهای ضبط‌شده را در یک استودیوی ممتاز در پاریس، ادیت کرده و به تک‌تک لحظه‌های آن، چه هنگام ضبط و چه اجرا، نظارت فنی و هنری داشته است.
3 در تاریخ موسیقی معاصر ایران، ضبط ردیف‌های کلاسیک و تدوین‌یافته، همیشه با مشکلات خاص خود همراه بوده است. روایت‌های بی‌عیب و کم‌عیب، زیاد نیستند و بعضی روایت‌ها با همه ارزش‌های فردی هنرمند مجری آن، نمی‌توانند متن آموزشی معتبری باشند بلکه بیشتر اثر هنری و شخصی هستند نظیر آلبوم استاد ادیب خوانساری همراه با تار ابراهیم سرخوش. ردیف، کار تفننی اواخر عمر هنرمند نیست. کار یک عمر او باید باشد تا محصول معتبری بدهد. استاد طلایی با صراحت می‌گوید: «ردیف، بداهه نیست، بلکه بازگویی مو به موی یک متن مرجع با حفظ امانت و نیز حفظ روحیه هنری است.»
استاد اضافه می‌کند: «ردیف و انتشار آن در قالب سی‌دی و متن آموزشی، به این معنی نیست که باید خشک و فاقد روح موسیقی باشد. ردیف فرازی و ردیف‌خوانی نیز روح و شاعرانگی موسیقایی خاص خودش را دارد. با این مشخصه که مقید به عوامل متعددی است و جمع آن قوانین با احساس فردی، کار مشکلی است.»
این نکته هم شایان توجه است که نه فقط ردیف آوازی بلکه برنامه آوازی، هرچند که قائم به خواننده است ولی حضور یک استاد نوازنده که ساز پرده‌دار و با کوک دقیق را بنوازد، در هدایت فنی و هنری خواننده آواز، نقش انکار‌ناپذیر دارد.
نمونه‌های تاریخی متعددی برای این می‌توان آورد: همکاری درویش‌خان با سیدحسین طاهرزاده، مرتضی نی‌داود با قمرالملوک وزیری، علینقی و وزیری با روح‌انگیز، لطف‌الله مجد و بنان، آقاحسینقلی و سیداحمدخان، جلیل شهناز با تاج اصفهانی، علی‌اکبر شهنازی و غلامحسین بیک‌خانی با اقبال آذر و محمدرضا لطفی با محمدرضا شجریان. جالب اینکه همگی آنها نوازنده تار بوده‌اند، جز یک مورد استثنا؛ ادیب خوانساری که کمال هنری خود را در همراهی با پیانوی خوش‌کوک و پرطنین مرتضی محجوبی می‌دانست.
تجربه نشان داده است معمولاً نمی‌توان صرفاً با اتکا به شنوایی شخص خواننده آواز، از عهده اجرای نغمه‌های پیچیده و برخی مقام‌گردانی‌های آنها برآمد مگر اینکه یک نوازنده استاد و ردیف‌خوان با ساز پرده‌بندی شده و با کوک دقیق، جریان کار را هدایت کند و خواننده را در چارچوب درست هنری قرار بدهد و از لغزش‌های او جلوگیری کند.
4 صدای زنده‌یاد استاد سیدنورالدین رضوی سروستانی سرشار از پاکی و بی‌گناهی است و این بازتاب مستقیم شخصیت انسانی اوست که مثالی زنده از وقار و رنج و خودداری و رضایت روحی متکی به توکل و استغنا را طی شصت و چند سال زندگی ارائه کرد. بی‌شک، خصوصیات درونی و شخصیتی در اجرای مؤثر و روح‌نواز نغمه‌های موسیقی ایرانی، تأثیر و نقش بسیاری دارد و این خصلت مهم ولی ظاهراً غیرقابل اثبات و نامستدل، با ذوق سلیم و حساسیت‌های شنوایی و زیباشناختی شنونده اهل و رازآشنا، قابل دریافت است.
پاکی و پیراستگی شخصیت استاد رضوی سروستانی، به دانش ردیفی او و به ضبط‌های او، رنگ و حالی بخشیده که آن را از روایت‌های «وسواسی»و البته فاقد روح موسیقایی، ممتاز می‌کند. این آلبوم را می‌توان هم به عنوان ردیف آموزشی گوش داد وهم به عنوان یک دوره برنامه آوازی مفصل آکنده از روحیه‌ای با وقار و اصیل. استاد داریوش طلایی در پایان گفتگوی تلفنی می‌گوید: «در حین ضبط، از سرعت اجرای زنده‌یاد رضوی که به نظرم کمی بیش از حد سنگین می‌آمد، خیلی راضی نبودم. اما حالا چند سال گذشته، وقتی به عنوان نوازنده و همراه در این آلبوم بلکه به عنوان مصرف‌کننده گوش می‌دهم، نتیجه می‌گیرم هم سرعت اجرای رضوی خیلی خوب است و هم روحیه‌ای که القا می‌شود، همان است که باید باشد. تشخیص رضوی عزیز، حسی و درست بود.»
5 مثل هر اثر کمال‌یافته‌ای باز هم می‌توان با دید ایرادگیر و وسواسی به آن گوش کرد و نکته‌های بی‌اهمیتی را به عنوان «نقد» آن مطرح کرد و در عین حال انبوه امتیازات ارزشمند آن را هم فراموش نکرد. باید قبول کنیم این آلبوم کامل‌ترین روایت ردیف آوازی ماست و از لحاظ فوت و فن‌های تمیزکاری و همراهی ساز و ادیت قطعات و رعایت متر درونی و پیوند شعر و موسیقی، امتیازهای افزونتری از سایر ردیف‌ها دارد و در آینده نزدیک، جای خاص خود را در بین متون آموزشی و مرجع باز خواهد کرد. با همه تشکری که از سعی ناشر در انتشار این آلبوم می‌باید داشت، نمی‌توان چشم پوشید از این کیفیت چاپ اینترنت و بروشور آن، می‌بایست و می‌توانست بسیار بالاتر از این باشد که هست. نیازی نبود متن دو صفحه‌ای با عنوان «هوالمحبوب» سیزده بار تکرار شود و در مقابل، از شرح مختصر ردیف‌های آوازی و مختصر شرح حالی از خواننده و نوازنده، هیچ اثری نباشد. اینترنت سی‌دی روپوش لوح نقره‌ای نیست بلکه شناسنامه و معرف فرهنگی آن است و به نظر می‌رسد موسسه فرهنگی‌هنری ناشر این بخش مورد بی‌اعتنایی آشکاری قرار گرفته است.
نظر شما