بساز، ساز بساز

هلیا قاضی میرسعید: مجموعه‌ای از سازهای ایرانی دست‌ساز هنرمندان حوزه موسیقی در تالارهای «نامی» و «انتظامی» خانه هنرمندان ایران برای نخستین بار به نمایش در آمدند و از سوی اهالی و علاقمندان موسیقی مورد استقبال قرار گرفتند. در کنار نمایشگاه ساز‌های ابداعی نشست تخصصی با حضور کارشناسان این حوزه برگزار شد. این نمایشگاه که به همت کانون ساز‌سازان خانه موسیقی برپا شده است، دهم خرداد ماه به مدت 2 روز در خانه هنرمندان ایران برپا شد که به دلیل استقبال چشمگیر از آن تا 3 روز دیگر ادامه پیدا خواهد کرد.

سریر: سازهای جدید و قابلیت‌های آنها تثبیت شود
محمد سریر مدیرعامل خانه موسیقی در گفت‌وگو با «خبر» در خصوص نمایشگاه سازهای ابداعی، خاطرنشان کرد: برای نخستین‌بار است که چنین نمایشگاهی با نمایش سازهای جدید هنرمندان موسیقی برپا می‌شود. وی ضمن بیان این مطلب که سازهای ایرانی فصل مشترک فعالیت‌های هنری است، گفت: پرداختن به این موضوع و بحث‌های علمی در ارتباط با آن اهمیت ویژه‌ای دارد.

مدیرعامل خانه موسیقی خاطرنشان کرد: با برپایی چنین برنامه‌هایی باید سازهای جدید و قابلیت‌های آنها شناسایی و به‌دنبالش جایگاه این سازها تثبیت شود تا نوازندگان بتوانند از آنها استفاده کنند و در راستای آن تم‌های جدید را وارد موسیقی کنند.

وی گفت: اگر این قدم‌ها برداشته نشود، قطعاً موسیقی برای مخاطبان یک نواخت می‌شود و جاذبه‌ خود را از دست می‌دهد. به‌خصوص برای نسل جدید که با حجم وسیعی از ارتباطات مواجه است، باید تلاش جدی انجام داد. سریر با اشاره به اینکه قرار است در نمایشگاه سازهای ابداعی به مقوله نوآوری و بداعت در ساز‌های ایرانی و ارتقای کیفیت آنها پرداخته شود، افزود: در حال حاضر موضوع استمرار نمایشگاه نیست. هدف ما برپایی سمیناری است که در آن به موضوعاتی از قبیل اینکه آیا این تفکر که سازهای جدید می‌توانند وارد صحنه شوند و مورد استفاده موسیقی ایرانی قرار بگیرند و اینکه آیا می‌توانند تأثیرگذار باشند یا نه؟ و اینکه ممکن است در سازهای موجود بتوان تغییراتی ایجاد کرد و یا کیفیت آنها را بالا ببرد، پرداخته شود.

                   

وی در ادامه افزود: سازهایی که در کنار این سمینار به نمایش گذاشته شده‌اند، برای دست اندرکاران موسیقی است که بدانند چقدر می‌توانند از این سازها به طور حرفه‌ای استفاده کنند و حتی ماندگاری این سازها در حوزه موسیقی تا چه اندازه قابل پیش‌بینی هستند.

مدیرعامل خانه موسیقی با بیان اینکه سازهای ملی تاریخچه طولانی دارند و توانستند در حوزه موسیقی ماندگار شوند، گفت: سازهایی که در این نمایشگاه به نمایش درآمده‌اند بسیار غریب هستند و باید کم‌کم ارزیابی شوند که تا چه اندازه می‌توانند استمرار پیدا کنند و حضورشان در حوزه موسیقی چقدر می‌تواند تأثیرگذار باشد. وی در ادامه با بیان اینکه صاحب نظران، کارشناسان و استفاده‌کنندگان از سازها باید آنها را ارزیابی کنند، افزود: آهنگسازان، نوازندگان و حتی خوانندگان باید بتوانند نظر بدهند که سازها تا چه اندازه می‌توانند خلاهای موجود را پر کنند یا اینکه همان سازهای موجود می‌تواند این وظیفه را انجام دهد.

سریر همچنین ضمن بیان این مطلب که قدم اول ما برپایی این نمایشگاه و سمینار بود، خاطرنشان کرد: برای اولین بار به طور علمی چنین موضوعی بررسی شد و با استقبالی که از سمینار و نمایشگاه شد قرار است تا سه روز دیگر نمایشگاه سازهای ابداعی تمدید شود. مدیرعامل خانه موسیقی در پایان گفت: قرار است در آینده سمینارهایی بهتر و باکیفیت‌تر در ادامه این سمینار برگزار کنیم تا بتوانیم به ارزیابی‌های مشخصی در مورد این سازها برسیم.

حمیدرضا نوربخش: ابداع ساز باید هدفمند باشد
حمیدرضا نوربخش در گفت‌وگو با خبر، برپایی نمایشگاه سازهای ابداعی را بسیار مفید ارزیابی کرد و گفت: نفس این حرکت بسیار خوب است و باید چنین نمایشگاه و نشست‌هایی به صورت مرتب برگزار شود. وی با اشاره به اینکه از مدت‌ها پیش بحث برپایی نمایشگاه سازهای ابداعی در خانه موسیقی بود، گفت: هنرمندان عرصه موسیقی جسته گریخته به ابداع ساز پرداخته بودند که بیشتر آنها به سفارش نوازندگان و یا با بهره‌گیری از نقطه نظرات آنها بوده است. نوربخش در ادامه افزود: برخی از سازهایی که در این نمایشگاه به نمایش گذاشته شده‌اند، هدفمند ساخته شده‌اند که با استقبال خوبی هم مواجه شده‌اند. جلسات پژوهشی هم که در حاشیه این نمایشگاه برگزار شده می‌تواند کمک شایانی به رشد وضعیت ساز‌سازی در کشور کند.

وی ضمن اشاره به این مطلب که ابداع ساز حرکت خوبی است، تأکید کرد: البته من ساخت برخی از این سازها را هدفمند نمی‌دانم. نوربخش در ادامه خاطرنشان کرد: ابداع ساز باید با هدف و انگیزه انجام شود، اما به نظر می‌رسد برخی از این سازها صرفاً با تغییراتی در شکل و تا حدودی صدا، ساخته شده‌اند و هدف خاصی را دنبال نکرده‌اند.

وی با تأکید بر اینکه ساز باید با نقطه نظرات نوازنده ابداع شود، گفت: اگر به نکات مدنظر نوازنده توجه نشود، در بیشتر موارد تغییر به دسته و یا شکل کاسه محدود می‌شود، در حالی که ابداع ساز باید خلا‌ها را پر کند و با تأکید بر نیازها باشد. نوربخش یادآور شد: نفس ابداع و آفرینش خوب است، اما باید با وسعت صدای خاصی همراه باشد.

علیزاده: ساخت ساز همچون معماری است
در نشست تخصصی که 10 خرداد‌ماه در حاشیه‌ نمایشگاه سازهای ابداعی در خانه هنرمندان برگزار شد، حسین علیزاده که سابقه طراحی و ساخت سازهایی همچون «سلانه» و «شور‌انگیز» را دارد، گفت: تا سه دهه قبل نمی‌شد تصور کرد که بحث ساز‌سازی تا این اندازه اهمیت پیدا کند، در واقع غیرواقعی می‌آمد که کسی ساز بسازد. اما در این فاصله کوتاه افراد زیادی به این حوزه روی آوردند.

این آهنگساز و نوازنده تار و سه‌تار با اشاره به بزرگ‌ترین مشکل پیرامون ساخت ساز ادامه داد: متأسفانه در ایران و به‌خصوص در مورد موسیقی همه به کار هم کار دارند و برای این دخالت آئین‌نامه صادر می‌کنند. درحالی که در ذهنیت هنری هیچ باید و شایدی وجود ندارد، بلکه هر اتفاقی براساس نیاز و ضرورتی که از سوی هنرمند احساس شده، شکل می‌گیرد.

علیزاده سپس به تاریخ سازها اشاره کرد و افزود: با نگاه به تاریخ می‌بینیم که هر‌سازی خودش را برحسب نیازهای مردم و هنرمندان در آن فرهنگ جا انداخته است. پس در هنر هیچ مطلقی وجود ندارد و تجربه همیشه وجود داشته، اما در این مسیر باید از تعصب دوری کرد. این هنرمند سازندگی ساز را همچون معماری دانست و گفت: باید ریشه‌های این هنر را پیدا کرد و اگر ساخت ساز و ایجاد ابداع در آن با ریشه‌های فرهنگی مرتبط نباشد، قطعاً جواب نمی‌دهد و نباید فراموش کرد که اضافه و کم‌کردن یک سیم یا کوچک و بزرگ‌کردن کاسه ساز ابداع در موسیقی تلقی نمی‌شود، زیرا در گذر زمان چنین اتفاق‌هایی ناگزیر است.

او متذکر شد: نباید پاسبانی به اسم موسیقی سنتی را ساخت، زیرا آنچه که قرار است نگهداری شود قبل از هرچیز نیاز به معرفت، فرهنگ و دلسوزی دارد و نباید نسبت به موسیقی سنتی تا این اندازه متعصبانه برخورد کرد. سازنده نی‌نوا تأکید کرد: موسیقی ایرانی به ذهنیت هنرمند موسیقیدان و سازنده ساز توجه دارد و از این رو کارهای تجربی را نباید به عنوان تغییر و تحول در موسیقی ایرانی لحاظ کرد، زیرا سازندگی ساز از جمله هنرهایی است که باید از آن اعاده حیثیت شود.

علیزاده اظهار امیدواری کرد تا در آینده از هنر سازندگی ساز به عنوان یک رشته تخصصی یاد شود و گفت: ساخت ساز نیاز به تلاش جدی دارد، زیرا ساز تقدس دارد و یک مونس برای نوازنده و سازنده آن محسوب می‌شود و برای ساخت آن باید خصوصیاتش را در فرهنگ و تاریخ جست‌وجو کرد، زیرا ساز فراتر از موسیقی قدم بر می‌دارد. آهنگساز ترکمن در پایان خاطرنشان کرد: امروزه ساخت ساز تبدیل به یک عنصر سیاسی شده است و ساز به یک مسئله بدل شده است. درحالی که فراموش نکنید حتی سازهایی مثل «سلانه» و «شور‌انگیز» را که من بارها مورد استفاده قرار دادم، هنوز به یک استاندارد مطلوب نرسیده است و تنها حاصل ذوق و شوق من به عنوان نوازنده آنها بوده است.

کلهر: ساخت ساز یک نیاز است
کیهان کلهر آهنگساز و نوازنده کمانچه دیگر شرکت‌کننده در این سمینار تخصصی نیز با تأیید صحبت‌های مطرح شده، بیان کرد: مهم‌ترین وجه ساز تکامل آن است. زیرا ساخت ساز یک نیاز است که در گذر زمان تکامل یافته است و رابطه سازندگان ساز و نوازندگان آن امری دائمی است.

این نوازنده‌ کمانچه تصریح کرد: هر عامل جدیدی ریشه در سنت دارد و هر سازنده‌ای برای ورود به این عرصه باید ابتدا سنت‌های خود را بشناسد. چه بسا که سازندگان سازهایی که امروزه بسیار معروف هستند یک حرمت و ارزش خاص برای این حرفه قائل بودند و موسیقی را به‌خوبی می‌شناختند. پس به جایی رسیدند که نیاز به ساخت سازهای جدید و یا ابداع در سازهای قدیمی پیدا کردند.

این آهنگساز همچنین گفت: تنها کسانی می‌توانند وارد عرصه‌ ابداع و ساخت سازهای جدید شوند که در ساخت سازهای قدیمی به مرحله‌ای رسیده باشند که همه ساخته‌هایشان یک‌صدا داشته باشد و از هرکدام به تعداد زیاد ساخته باشند. آنگاه می‌توان گفت که این افراد شناخت کافی از این حوزه دارند و می‌توانند دست به ابداع بزنند. کلهر در ادامه خاطرنشان کرد: متأسفانه سازندگان ساز ما ابتدا ساز را می‌سازند و بعد به دنبال نوازنده‌ای برای آن می‌گردند. درحالی که نوآوری و دگر‌آوری باید برحسب نیاز صورت بگیرد و با هرکاری نمی‌توان از یک انقلاب سخن گفت.