وقتی اردوغان نتوانست شادی خود را پنهان کند

جاشوآ واکر
بسیار گفته ایم و شنیده ایم که آنچه در مصر و تونس رخ می دهد به مردمان این دو کشور مربوط است و لاغیر. با این همه نخست وزیر ترکیه رجب طیب اردوغان نتوانست در نخستین واکنش به این حوادث ، حس واقعی خود را پنهان نگاه دارد . وی به صراحت اعلام کرد که کشورش متوجه درد و اندوهی است که گریبان این مردم را گرفته و البته با امیدهای آنها نیز همصدایی می کند. در حالی که بسیاری از تحلیل گران ادعا می کنند که وقایع جاری در مصر به نوعی نشان دهنده سایه هایی است که در دوران جنگ سرد در منطقه خاورمیانه وجود داشت؛ اما ترک ها در تمام این حوادث به نوعی نیل به هدفی را می بینند که مدت هاست به دنبال آن بودند. آنچه که در تونس رخ داد زنگ پایانی بود برای 23 سال دیکتاتوری زین العابدین بن علی. همین خیزش ها به مصر هم منتقل شد. اوضاع در خاورمیانه ناآرام است، لبنان بی ثباتی را تجربه می کند، تونس همچنان در تب و تاب رفتن بن علی و حکومت آتی است. در یمن اوضاع متشنج است و از اردن هم بوی اعتراض های مدنی به مشام می رسد . تمام این حوادث نشان دهنده هیاهویی است که در جهان عرب به راه افتاده است . حجم ناآرامی ها،شکل و شمایل آنها و جنس اعراض های مردمی به دیکتاتوری ها به گونه ای بود که خاطره فروپاشی امپراطوری عثمانی و ظهور مجدد ناسیونالیسم عربی را در ذهن ها زنده کرد.

حجم بالایی از تجزیه و تحلیل ها در جهان عرب منوط به ذات خیزش ها بود و شباهت های میان آنچه در تونس رخ داد و انچه که در مصر در حال رخ دادن است. بسیاری از نقش ایالات متحده در این انقلاب سخن گفتند و بسیاری هم بیانیه اخیر باراک اوباما و درخواست وی از مبارک برای خروج از قدرت را در راس تحلیل ها قرار دادند. با این همه تاثیر این انقلاب بر تحولات منطقه ای و کنار نهاده شدن بازیگران سنتی از مسائلی است که باید بسیار به آن پرداخته شود .

ترک ها آخرین بار در زمان امپرطوری عثمانی تا این اندازه در گیر و دار مسائل دیپلماتیک خود را وارد کردند. اخیرا ترکیه در بعد دیپلماتیک همان روزهای آنچنانی را تجربه می کند. ترکیه در پرونده هسته ای ایران نقش آفرینی می کند، در لبنان و سوریه هم حرف های بسیاری برای گفتن دارد . در حوزه اقتصادی هم ترکیه بیشترین میزان رونق را در دو سال گذشته تجربه کرده است . در حوزه سیاست هم ترک ها به اتحادیه عرب پیوستند و البته رهبری کنفرانس اسلامی را هم عهده دار هستند . البته که ظهور ترک ها در حوزه دیپلماتیک، بر تنش آنها با اعراب افزوده است اما اعراب هم مانند گذشته نسبت به اوج گرفتن ترک ها از خود حساسیت نشان نمی دهند . در خصوص لبنان و بحران دولتی که پس از فروپاشی دولت ائتلافی به رهبری سعد حریری در این کشور رخ داد؛ ترکیه و قطر بلافاصله و دوشادوش هم وارد عمل شدند . سخنان اخیر اردوغان که در آن از حسنی مبارک خواست از قدرت کنار رود و به سخنان مردمانش گوش دهد، در حقیقت نشان دهنده بازگشت این کشور به روزهای اوج قدرت سیاسی و دیپلماتیک بود .

اردوغان با زیرکی تمام خود را در کنار جریان های مردمی و مخالف دیکتاتوری در مصر قرار داد و بدین ترتیب جواب تمام منتقدانی را که سیاست های خارجی او را به باد انتقاد می گفتند داد . وی در مجمع داخلی حزب عدالت و توسعه تاکید کرد که ترکیه امروز می تواند با نفوذ و قدرت سیاسی که در اختیار دارد ، حتی سنگ ها را در کشوری دیگر تکان دهد. منتقدان اردوغان نزدیکی او به محمود احمدی نژاد رئیس جمهوری ایران را به باد انتقاد می گیرند و البته از حمایت های او از عمر البشیر رئیس جمهوری سودان هم چندان راضی نیستند .

در منطقه اما استراتژی ترکیه در تعامل های اقتصادی و دیپلماتیک به مذاق بسیاری خوش آمده است . ترک ها این روزها می توانند حرف نخست را در منطقه و جهان عرب بزنند و البته اصلی ترین دلیل آن هم فقدان رهبری زیرک و توانمند در جهان عرب است . در جهان عرب از عربستان سعودی تا مصر هیچ کس متوجه ارتباطی نیست که ناآرامی ها بر نقش گیری بیشتر ترکیه می گذارد. ترکیه در قیاس با کشورهای جهان عرب دموکراسی پویا و اقتصاد زنده و فعال را تجربه می کند و مولفه هایی که آنکارا را یک سر و گردن بالاتر از دیگر کشورها قرار می دهد . در جهان عرب هم دولتمردان و هم افکار عمومی به نوعی نقش رهبری ترکیه را پذیرفته اند . دیپلماسی ترک ها به مذاق بسیاری در خاورمیانه خوش آمده است. ترکیه دورازه ای است هم به سمت اروپا و هم به سمت امریکا.

ترک ها پویاترین اقتصاد را در خاورمیانه به خود اختصاص داده اند . ترکیه می تواند الگویی مناسب برای قدرت های جدیدی باشد که از هیاهوهای خاورمیانه سر بلند می کنند. ترکیه سالهاست دست دوستی اروپا را در دست دارد و اخیرا دیگر دستش هم در دستان سوریه و ایران از شرق قرار گرفته است . ترکیه به خوبی نقش میانجی را بازی می کند، چه کشور درگیر ایران باشد در پرونده هسته ایش یا لبنان باشد و تونس . ترکیه عضو گروه بیست است ، در شورای امنیت کرسی دوره ای دارد و تمام این مسائل می تواند بر توانایی ها و ظرفیت های این کشور در منطقه برای نقش آفرینی مثبت بخصوص پس از افول مصر بیفزاید . ترک ها قریب به یک قرن تلاش کردند تا از زیر سایه شکست امپراطوری عثمانی خود را رها کنند. با این همه پیشنهادهایی که از سوی ترکیه به مصر و یا دیگر کشورهای جهان عرب مطرح می شود، باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد . ترک ها می خواهند امپراطور خاورمیانه در قرن جدید باشند .
فارین پالیسی سوم اکتبر / ترجمه : سارا معصومی

48